BÀI 2. THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA

MỞ ĐẦU

Tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa là đặc điểm nổi bật của thiên nhiên Việt Nam, được biểu hiện qua khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa và các thành phần tự nhiên khác như địa hình, đất, sông ngòi và sinh vật. Đặc điểm đó ảnh hưỡng như thế nào đến hoạt động sản xuất và đời sống.

Gợi ý đáp án:

* Thuận lợi

- Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa => Phát triển nền nông nghiệp nhiệt đới với nhiều sản phẩm có giá trị cao; đẩy mạnh thâm canh, tăng vụ.

- Sự đa dạng loài sinh vật => có điều kiện để đa dạng hoá cây trồng và vật nuôi.

- Nguồn nhiệt, ẩm dồi dào còn là điều kiện thuận lợi cho lớp phủ thực vật sinh trưởng nhanh => đẩy mạnh công tác phục hồi, trồng rừng, tăng độ che phủ rừng.

* Khó khăn

- Thường xảy ra nhiều thiên tai như bão, lũ lụt, hạn hán,... 

- Các loại dịch bệnh thường xuất hiện

I. THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA

CH: Dựa vào hình 2 và thông tin trong bài, hãy trình bày các biểu hiện của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa ở nước ta.

Gợi ý đáp án:

1. Tính chất nhiệt đới

- Góc nhập xạ lớn và trong năm hai lần Mặt Trời lên thiên đỉnh. 

- Hằng năm, nước ta nhận được lượng bức xạ mặt trời lớn (khoảng 120 - 130 kcal/cm²); tổng số giờ nắng dao động tuỳ nơi, trung bình từ 1 400 - 3 000 giờ/năm.

2. Tính chất ẩm

- Lượng mưa trung bình khoảng 1500-2000 mm/năm nhưng có sự phân hoá: nơi mưa nhiều có thể lên đến 3 500 – 1000 mm/năm; nơi mưa ít có thể dưới 1.000 mm/năm. 

3. Tính chất gió mùa

Nước ta nằm trong khu vực hoạt động của Tin phong bản cầu Bắc, đồng thời chịu ảnh hưởng của các khối không khi hoạt động theo mùa nên hình thành 2 mùa gió chính là gió mùa đông và gió mùa hạ.

CH: Dựa vào thông tin trong bài, hãy trình bày các biểu hiện của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa thông qua các thành phần tự nhiên:

- Địa hình và đất.

- Sông ngòi và sinh vật.

Gợi ý đáp án:

a. Địa hình và đất 

* Địa hình 

- Phong hoá: 

+ Khu vực đồi núi nước ta có quá trình phong hoá diễn ra mạnh mẽ. 

+ Đối với vùng núi đá vôi, các quá trình ăn mòn, xâm thực và phong hoá đã tạo nên những dạng địa hình các-xtơ (karst) như hang dộng, thung khô,...

- Xâm thực và bồi tụ: 

+ Ở khu vực đồi núi, quá trình xâm thực diễn ra mạnh, bề mặt địa hình bị cắt xẻ, nhất là trên các sườn dốc không còn lớp phủ thực vật; đất bị xói mòn, rửa trôi, nhiều nơi trơ sỏi đá. 

* Đất

- Trong môi trường nhiệt ẩm cao, quá trình phong hoá đá mẹ diễn ra mạnh, tốc độ phân giải vật chất hữu cơ nhanh, tạo nên lớp đất dày. 

- Quá trình feralit diễn ra mạnh ở vùng đồi núi thấp trên các loại đá mẹ khác nhau, nên dất feralit là loại dất chủ yếu ở vùng đồi núi nước ta.

b. Sông ngòi và sinh vật

* Sông ngòi

- Nhờ có lượng mưa lớn kết hợp với địa hình bị cắt xẻ nên nước ta có mạng lưới sông

ngòi dày đặc với 2 360 con sông có chiều dài từ 10 km trở lên. 

- Chế độ dòng chảy của sông ngòi theo hai mùa rõ rệt: mùa lũ tương ứng với mùa mưa và mùa cạn tương ứng với mùa khô. 

* Sinh vật

- Sinh vật Việt Nam tiêu biểu cho vùng nhiệt đới ẩm gió mùa với phần lớn loài động và thực vật tự nhiên có nguồn gốc nhiệt đới. 

- Tính chất gió mùa thể hiện rõ nhất ở thảm thực vật: sự phân hoá theo mùa của khí hậu là tác nhân chính tạo nên tính chất phân mùa của thảm thực vật, hình thành kiểu rừng tiêu biểu cho thiên nhiên nước ta, đó là hệ sinh thái rừng nhiệt đới ẩm gió mùa.

II. ẢNH HƯỞNG CỦA THIÊN NHIÊN NHIỆT ĐỚI ẨM GIÓ MÙA ĐẾN SẢN XUẤT VÀ ĐỜI SỐNG.

CH: Dựa vào thông tin trong bài, hãy phân tích những thuận lợi và khó khăn của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa đến sản xuất và đời sống ở nước ta.

Gợi ý đáp án:

* Thuận lợi

- Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, nhiều loại đất tốt, nguồn nước dồi dào giúp nước ta 

- Sự đa dạng loài sinh vật giúp nước ta có điều kiện đa dạng hoá cây trồng vật nuôi.

- Nguồn nhiệt, ẩm dồi dào còn là điều kiện thuận lợi cho lớp phủ thực vật sinh trưởng nhanh, giúp cho nước ta có thể đẩy mạnh công tác phục hồi, trồng rừng

- Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa với địa hình và sinh vật có tính da dạng cao giúp phát triển nhiều loại hình du lịch.

* Khó khăn

- Nước ta thường xảy ra nhiều thiên tai như bão, lũ lụt, hạn hán,... gây thiệt hại đáng kể cho sản xuất và đời sống. 

- Các loại dịch bệnh thường xuất hiện, ảnh hưởng năng suất cây trồng, vật nuôi và ảnh hưởng đến sức khoẻ người dân.

LUYỆN TẬP

CH: Dựa vào bảng 2, nhận xét nhiệt độ trung bình năm, biên độ nhiệt trung bình năm và tổng số giờ nắng của ba trạm khí tượng ở nước ta.

Gợi ý đáp án:

- Nhiệt độ và tổng số gờ nắng tăng dần từ bắc vào nam

- Biên độ nhiệt trung bình năm giảm dần từ bắc vào nàm

CH: Cho ví dụ về tính mùa vụ của các hoạt động kinh tế do ảnh hưởng của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa.

Giải chi tiết:

Đồng hằng sông Hồng có hai vụ lúa chính là vụ lúa chiêm xuân và vụ lúa mùa. Ngoài ra, còn có vụ đông trồng các cây rau màu thích hợp với khí hậu lạnh vào mùa đông (từ tháng XI đến tháng IV).

VẬN DỤNG

CH: Ở địa phương em, tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa của thiên nhiên ảnh hưởng như thế nào đến đời sống người dân?

Gợi ý đáp án:

Huế:

- Thuận lợi: Thời tiết có mưa và nền nhiệt độ cao ổn định giúp cho cây cối dễ sinh trưởng và phát triển nhất là những giống cây đặc trưng của vùng nhiệt đới.

- Khó khăn: Đời sống nhân dân dễ bị ảnh hưởng bởi những thiên tai như bão, lũ lụt,..; Khí hậu phù hợp để cho sâu bệnh và dịch bệnh phát triển.