BÀI 30. KHAI THÁC THẾ MẠNH ĐỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ Ở TÂY NGUYÊN

MỞ ĐẦU

Tây Nguyên là địa bàn cư trú của nhiều thành phần dân tộc. Vùng có vị trí chiến lược quan trọng về kinh tế, chính trị, an ninh quốc phòng đối với cả nước. Tây Nguyên có vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ và đặc điểm dân số như thế nào? Vùng có các thế mạnh gì để phát triển kinh tế và việc khai thác các thế mạnh đó ra sao?

Gợi ý đáp án:

* Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ

- Tây Nguyên tiếp giáp với các nước láng giềng Lào và Cam-pu-chia, giáp Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung, Đông Nam Bộ. 

* Dân số

- Năm 2021, số dân của Tây Nguyên khoảng 6,0 triệu người (chiếm 6,1% số dân cả nước), mật độ dân số khoảng 111 người/km². 

- Tỉ lệ dân thành thị khoảng 29%. Tỉ lệ lao động từ 15 tuổi trở lên chiếm 58,3% số dân của vùng. 

* Các thế mạnh gì để phát triển kinh tế và việc khai thác các thế mạnh đó:

- Phát triển cây công nghiệp lâu năm:

+ Địa hình và đất: Địa hình chủ yếu là các cao nguyên xếp tầng 

+ Khí hậu: Mang tính chất cận xích đạo gió mùa với mùa mưa và mùa khô rõ rệt

+ Nguồn nước: Tây Nguyên có các hệ thống sông như Sê San, Srêpôk, Đồng Nai,...

+ Dân cư, lao động: Tây Nguyên là địa bàn cư trú của nhiều dân tộc; người dân giàu kinh nghiệm sản xuất, đặc biệt trong trồng và chế biến cây công nghiệp. 

+ Cơ sở vật chất – kĩ thuật: Mạng lưới cơ sở chế biến nguyên liệu cây công nghiệp trong vùng ngày càng hoàn thiện. 

- Phát triển thuỷ điện:  Tây Nguyên là vùng có trữ năng thuỷ điện đứng thứ 2 cả nước. 

- Khai thác khoáng sản: trữ lượng bô-xít lớn, ước đạt hơn 8,2 tỉ tấn, chiếm khoảng 86% trữ lượng bô-xít cả nước

- Phát triển lâm nghiệp: Tây Nguyên có diện tích và độ che phủ rừng khá lớn, đứng thứ 3 cả nước.

- Phát triển du lịch: Tài nguyên du lịch tự nhiên/ văn hoá 

I. KHÁI QUÁT

CH: Dựa vào hình 30.1 và thông tin trong bài, hãy:

- Trình bày vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ của Tây Nguyên.

- Nêu một số đặc điểm về dân số của vùng.

Gợi ý đáp án:

* Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ

- Tây Nguyên tiếp giáp với các nước láng giềng Lào và Cam-pu-chia, giáp Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung, Đông Nam Bộ. 

* Dân số

- Năm 2021, số dân của Tây Nguyên khoảng 6,0 triệu người (chiếm 6,1% số dân cả nước), mật độ dân số khoảng 111 người/km². 

- Tỉ lệ dân thành thị khoảng 29%. Tỉ lệ lao động từ 15 tuổi trở lên chiếm 58,3% số dân của vùng. 

II. THẾ MẠNH, HẠN CHẾ VÀ TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN MỘT SỐ NGÀNH KINH TẾ

CH: Dựa vào các hình 30.1, 30.2 và thông tin trong bài, hãy:

- Phân tích thế mạnh và hạn chế đối với phát triển cây công nghiệp lâu năm ở Tây Nguyên.

- Trình bày tình hình phát triển và phân bố cây công nghiệp lâu năm ở Tây Nguyên.

Gợi ý đáp án:

a. Thế mạnh và hạn chế

* Thế mạnh:

- Địa hình và đất: Địa hình chủ yếu là các cao nguyên xếp tầng với diện tích bề mặt khá rộng. Trên các cao nguyên có đất badan màu mỡ

=> thuận lợi cho việc quy hoạch vùng chuyên canh cây công nghiệp lâu năm 

- Khí hậu: Mang tính chất cận xích đạo gió mùa với mùa mưa và mùa khô rõ rệt, phù hợp đặc điểm sinh thái của nhiều loại cây công nghiệp. 

- Nguồn nước: Tây Nguyên có hệ thống sông => đem lại nguồn nước tưới dồi dào.

- Dân cư, lao động => tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng các thành tựu khoa học – kĩ thuật vào sản xuất và chế biến sản phẩm cây công nghiệp.

- Cơ sở vật chất – kĩ thuật: 

+ Tây Nguyên đang đầu tư ứng dụng khoa học - công nghệ trong sản xuất như: công nghệ tưới tiết kiệm nước, công nghệ cải tiến giống,....

* Hạn chế: 

- Mùa khô kéo dài gây thiếu nước tưới cho cây trồng 

- Thị trường có nhiều biến động. 

- Cơ sở vật chất – kĩ thuật còn hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu sản xuất hàng hoá quy mô lớn.

b. Tình hình phát triển và phân bố

- Tây Nguyên là một trong những vùng chuyên canh cây công nghiệp lâu năm lớn của nước ta. 

- Cơ cấu cây công nghiệp trong vùng khá đa dạng, bao gồm cả cây công nghiệp nhiệt đới như cà phê, hồ tiêu, cao su, điều,... và cây công nghiệp cận nhiệt như chè.

CH: Dựa vào các hình 30.1, 30.2 và thông tin trong bài, hãy:

- Phân tích thế mạnh và hạn chế đối với phát triển thuỷ điện, khai thác khoáng sản ở Tây Nguyên.

- Trình bày tình hình phát triển thuỷ điện, khai thác khoáng sản ở Tây Nguyên.

Gợi ý đáp án:

a. Phát triển thuỷ điện

* Thế mạnh và hạn chế

- Tây Nguyên là vùng có trữ năng thuỷ điện đứng thứ 2 cả nước. 

- Tuy nhiên, vào mùa khô, nhiều nhà máy thuỷ điện giảm công suất hoạt động do thiếu nước.

* Tình hình phát triển và phân bố

- Tây Nguyên đã hình thành các bậc thang thuỷ điện trên các hệ thống sông

- Phát triển thuỷ điện ở Tây Nguyên góp phần cung cấp năng lượng cho vùng và hoà vào lưới điện quốc gia; tạo cơ sở năng lượng cho phát triển công nghiệp, nhất là công nghiệp khai khoáng. 

- Các hồ thuỷ điện có vai trò quan trọng trong điều tiết nguồn nước, hạn chế lũ lụt, cung cấp nước tưới cho cây trồng, tận dụng mặt nước nuôi trồng thuỷ sản và phát triển du lịch.

b) Khai thác khoáng sản

* Thế mạnh và hạn chế

- Tây Nguyên có trữ lượng bô-xít lớn, ước đạt hơn 8,2 tỉ tấn, chiếm khoảng 86% trữ lượng bô-xít cả nước

- Tuy nhiên, vùng còn thiếu đội ngũ lao động có trình độ kĩ thuật. Địa hình đồi núi gây khó khăn cho phát triển cơ sở hạ tầng giao thông, hạ tầng công nghiệp.

* Tình hình phát triển và phân bố

- Tây Nguyên có 2 tổ hợp khai thác bô-xít - a-lu-min tại Tân Rai (Lâm Đồng) và Nhân Cơ (Đắk Nông).

- Khai thác bô-xít đạt trên 5 triệu tấn năm 2021. 

- Phát triển công nghiệp khai thác bô-xít cần đi đôi với bảo vệ môi trường

CH: Dựa vào các hình 30.1, 30.2 và thông tin trong bài, hãy:

- Phân tích thế mạnh và hạn chế đối với phát triển lâm nghiệp ở Tây Nguyên.

- Trình bày hoạt động lâm nghiệp và bảo vệ rừng ở Tây Nguyên.

Gợi ý đáp án:

* Thế mạnh 

- Tây Nguyên có diện tích và độ che phủ rừng khá lớn, đứng thứ 3 cả nước.

- Vùng có nhiều kiểu hệ sinh thái rừng: rừng nhiệt đới gió mùa thường xanh, rừng gió mùa nửa rụng lá,... với tính đa dạng sinh học cao. 

- Trong rừng có nhiều loại gỗ quý như cẩm lai, gụ mật, nghiến, trắc, sến,...; các cây dược liệu quý như sâm Ngọc Linh, sa nhân, hà thủ ô trắng,... 

* Hạn chế: vùng có mùa khô kéo dài ảnh hưởng đến khả năng sinh trưởng và phục hồi rừng, bên cạnh đó còn tiềm ẩn nguy cơ gây cháy rừng.

* Hoạt động lâm nghiệp và bảo vệ rừng

- Trồng rừng, khoanh nuôi và bảo vệ rừng

- Khai thác, chế biến gỗ và lâm sản: sản lượng gỗ khai thác của vùng những năm qua tăng. 

CH: Dựa vào các hình 30.1, 30.2 và thông tin trong bài, hãy:

- Phân tích thế mạnh và hạn chế đối với phát triển du lịch ở Tây Nguyên.

- Trình bày tình hình phát triển du lịch ở Tây Nguyên. 

Gợi ý đáp án:

* Thế mạnh và hạn chế

- Tây Nguyên có nguồn tài nguyên du lịch đa dạng, bao gồm:

+ Tài nguyên du lịch tự nhiên (Công viên địa chất toàn cầu Đắk Nông, núi Langbiang, Biển Hồ,...), 

+ Tài nguyên du lịch văn hoá (Không gian văn hoá Cồng chiêng Tây Nguyên, Di tích Chiến thắng Đắk Tô – Tân Cảnh, Nhà đày Buôn Ma Thuột,...) 

- Tây Nguyên đang đầu tư phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng và vật chất - kĩ thuật phục vụ du lịch, giúp vùng có thể kết nối thuận lợi với các vùng trong nước và quốc tế. 

- Tuy nhiên, mùa mưa kéo dài, một số nơi mạng lưới giao thông chưa đồng bộ gây khó khăn cho khai thác các thế mạnh du lịch của vùng.

* Tình hình phát triển

- Ngành du lịch của Tây Nguyên phát triển khá nhanh trong những năm gần đây. 

- Năm 2022, Tây Nguyên đóng góp 9% số lượt khách du lịch và 0,4% doanh thu du lịch lữ hành cả nước.

- Tây Nguyên có các điểm du lịch và các hoạt động văn hoá thu hút khách du lịch như Vườn quốc gia Tà Đùng (Đắk Nông), Măng Đen (Kon Tum), núi lửa Chư Đăng Ya (Gia Lai), lễ hội Cồng chiêng Tây Nguyên, lễ hội Cà phê Buôn Ma Thuột,... 

LUYỆN TẬP

CH: Dựa vào hình 30.1, kể tên các vườn quốc gia và các khu dự trữ sinh quyển thế giới của Tây Nguyên. Phân tích vai trò của tài nguyên rừng đối với phát triển lâm nghiệp và du lịch ở Tây Nguyên. 

Gợi ý đáp án:

- Các vườn quốc gia của Tây Nguyên: Vườn quốc gia Kon Ka Kinh, Vườn quốc gia Yok Đôn, Vườn quốc gia Bidoup Núi Bà, Vườn quốc gia Chư Yang Sin 

- Các khu dự trữ sinh quyển thế giới của Tây Nguyên: Khu dự trữ sinh quyển Cao nguyên Kon Hà Nừng, Khu dự trữ sinh quyển Tây Nguyên, Khu dự trữ sinh quyển Langbiang 

- Vai trò của tài nguyên rừng đối với phát triển lâm nghiệp và du lịch ở Tây Nguyên

* Với lâm nghiệp: 

+ Cung cấp gỗ, nguyên liệu cho các ngành công nghiệp.

+ Cung cấp dược liệu quý

* Với du lịch

+ Tài nguyên du lịch tự nhiên (Công viên địa chất toàn cầu Đắk Nông, núi Langbiang, Biển Hồ,...), 

+ Tài nguyên du lịch văn hoá (Không gian văn hoá Cồng chiêng Tây Nguyên, Di tích Chiến thắng Đắk Tô – Tân Cảnh, Nhà đày Buôn Ma Thuột,...) 

VẬN DỤNG

CH: Sưu tầm thông tin và hình ảnh về Không gian văn hoá Cồng chiêng Tây Nguyên hoặc Công viên địa chất toàn cầu Đắk Nông.

Gợi ý đáp án:

- Được UNESCO công nhận là Kiệt tác truyền khẩu và phi vật thể nhân loại vào năm 2005

- Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trải rộng suốt 5 tỉnh Kon Tum, Gia Lai, Đăk Lăk, Đăk Nông, Lâm Đồng và chủ nhân của loại hình văn hóa đặc sắc này là cư dân các dân tộc Tây Nguyên: Bana, Xêđăng, Mnông, Cơho, Rơmăm, Êđê, Giarai... 

- Cồng chiêng gắn bó mật thiết với cuộc sống của người Tây Nguyên, là tiếng nói của tâm linh, tâm hồn con người, để diễn tả niềm vui, nỗi buồn trong cuộc sống, trong lao động và sinh hoạt hàng ngày của họ.