VĂN BẢN. ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

CHUẨN BỊ

Câu 1: Khi đọc văn bản thơ có yếu tố tự sự, miêu tả, các em cần chú ý:

• Đọc kĩ văn bản thơ và xác định câu chuyện được kể trong bài thơ
• Nhận biết những yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản và chỉ ra tác dụng của những yếu tố ấy.
• Chỉ ra một số nét đặc sắc về hình thức, tình cảm của em sau khi học

Giải rút gọn:

• Câu chuyện được kể về một đêm không ngủ của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch trong thời kì kháng chiến chống Pháp.
• Tác dụng của những yếu tố tự sự miêu tả trong bài thơ: hình tượng Bác Hồ hiện ra một cách tự nhiên, có tính khẳng định lại được đặt trong mối quan hệ gần gũi, ấm áp với người chiến sĩ. Qua đó, người chiến sĩ hiểu thêm tấm lòng nhân ái bao la của Bác.
• Một số đặc sắc về nghệ thuật:
• Thể thơ 5 chữ, gần gũi với dân ca, tạo nên sắc thái
• Hình ảnh gần gũi, quen thuộc
• Giọng điệu thành kính, thiết tha

Ý nghĩa và nhận thức: Văn bản tái hiện lại tình yêu thương, sự quan tâm của Bác Hồ dành cho các chiến sĩ bộ đội => thêm yêu, thêm kính trọng và ngưỡng mộ vị cha gia kính yêu của dân tộc.

Câu 2: Đọc trước bài thơ Đêm nay Bác không ngủ, tìm hiểu thêm về tác giả Minh Huệ.

Gợi ý:

• Minh Huệ (03/10/1927) tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái, quê tại Bến Thủy, nay thuộc phường Quang Trung, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An.
• Ông bắt đầu viết năm 1951, khi mới 24 tuổi. Ông từng là Hội trưởng Hội sáng tác Văn nghệ liên khu IV, Trưởng ban thơ, lý luận, phê bình; Văn học dịch Nhà xuất bản văn học,Ủy viên Ủy ban hành chính kiêm Trưởng ty Văn hóa Nghệ An.
• Đêm nay Bác không ngủ (1951) là bài thơ nổi tiếng nhất của ông.

CÂU HỎI GIỮA BÀI

Câu 1: Chỉ ra tác dụng của các từ láy trong khổ thơ thứ hai

Giải rút gọn:

Tác dụng của từ láy:" trầm ngâm"," lâm thâm", " xơ xác" trong khổ thơ thứ hai làm tăng giá trị biểu cảm vào miêu tả cho khổ thơ

Câu 2: Xác định và nêu tác dụng của biện pháp tu từ trong dòng thơ số 11.

Giải rút gọn:

• Biện pháp tu từ ẩn dụ: Người cha mái tóc bạc. 
• Tác dụng: gợi nhiều liên tưởng cho người đọc về tình thương yêu của Bác Hồ với chiến sĩ trên một đêm rừng ở chiến khu Việt Bắc. Đó là sự quan tâm, chu đáo, gần gũi, thân thương như người cha với người em trong gia đình.

Câu 3: Chú ý tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở các dòng thơ số 23,25 và việc tạo yếu tố tự sự.

Giải rút gọn:

Các dấu gạch đầu dòng ở các dòng thơ số 23, 25:

- Bác ơi! Bác chưa ngủ?

Bác có lạnh lắm không?

- Chú cứ việc ngủ ngon

Ngày mai đi đánh giặc.

 Tác dụng của các dấu gạch đầu dòng:

• Tạo nên đoạn hội thoại giữa Bác Hồ và anh đội viên => nhấn mạnh tình cảm của Bác Hồ đối với các bộ đội ta.
• Tạo nên yếu tố tự sự khiến cho bài thơ trở nên hấp dẫn, một bài thơ nhưng các sự việc lại diễn ra như một câu chuyện đang được kể lại.

Câu 4: Các từ " đinh ninh", " phăng phắc" giúp em hình dung ra hình ảnh Bác lúc này như thế nào?

Giải rút gọn:

Trong câu Bác vẫn ngồi đinh ninh, chòm râu im phăng phắc có hai từ láy đinh ninh, phăng phắc. Hai từ láy này có vai trò lớn trong việc miêu tả chân dung Bác: khắc hoạ được cụ thể, rõ ràng tư thế, dáng vẻ và tâm tư của Bác trong đêm không ngủ ® lí do Bác không ngủ vì đang tập trung suy nghĩ về một vấn đề lớn lao.

Câu 5: Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của ai?

Giải rút gọn:

Khổ thơ này thể hiện tâm trạng yêu thương, lo lắng của Bác đối với các anh chiến sĩ đang chiến đấu vì quê hương.

Câu 6: Xác định cách gieo vần của hai khổ thơ cuối

Giải rút gọn:

Cách gieo vần của của hai khổ thơ cuối: chữ cuối dòng 2 vần với chữa cuối dòng 3 (hồng-mông), khổ cuối đặc biệt hơn: chữ cuối dòng 3 vần với chữ cuối dòng 4 (tình- Minh)

CÂU HỎI CUỐI BÀI

Câu 1: Bài thơ có những nhân vật nào? Tìm các chi tiết liên quan đến hoàn cảnh xuất hiện của các nhân vật. Kể lại câu chuyện trong bài thơ dựa theo trật tự thời gian (khoảng 9-10 dòng)

Giải rút gọn:

• Bài thơ có nhân vật: anh đội viên và bác Hồ
• Hoàn cảnh xuất hiện ở chi tiết:

Thấy trời khuya lắm rồi

Lặng yên bên bếp lửa

Ngoài trời mưa lâm thâm

Mái lều tranh xơ xác

• Đêm nay ở chiến khi ngoài trời mưa lâm thâm, có anh đội viên nửa đêm giật mình tỉnh giấc. Hình ảnh đập vào mắt anh là Bác Hồ đang ngồi lặng yên bên bếp lửa. Mái tóc Bác đã bạc đi rất nhiều. Đêm khuya thanh vắng, Bác lặng lẽ rón chân đi tới kéo chăn cho từng người. Thấy Bác tới gần, anh đội viên kẽ hỏi:" Bác ơi! Bác chưa ngủ ạ? Bác có lạnh lắm không ạ?'. Nghe thế, Bác đáp lại anh đội viên bằng giọng trầm ấm:" Chú cứ việc ngủ ngon để mai còn đi đánh giặc". Nghe lời Bác, anh đội viên chìm vào giấc ngủ tiếp nhưng dường như lúc này giấc ngủ cũng không còn được sâu như lúc đầu nữa. Những câu hỏi được đặt ra quanh quẩn trong đầu không hiểu vì sao Bác thao thức đến vậy. Lần thứ ba thức dậy, thắc mắc của a đã được giải đáp, Bác thức trong đêm là vì lo việc nước, thương đoàn dân công thương mọi người còn đang vất vả. Xúc động trước tình thương của Bác, anh thức luôn cùng Bác đêm đó.

Câu 2: Liệt kê các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công. Chi tiết nào gây ấn tượng nhất cho em

Giải rút gọn:

• Bác nhón chân nhẹ nhàng đi dém chăn cho từng người:

"Rồi bác đi dém chăn

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột

Bác nhón chân nhẹ nhàng." 

• Bác nóng ruột thương đoàn công nhân:

" Bác thương đoàn dân công"

" Càng thương càng nóng ruột

   Mong trời sáng mau mau"

• Em thích nhất hình ảnh bác nhón chân đi đắp chăn cho từng người giống như hình ảnh người cha già quan tâm đến những người con của mình.

Câu 3: Tìm các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ (từ dòng 1-dòng 44). Chi tiết nào đem lại cho em nhiều cảm xúc nhất?

Giải rút gọn:

• Các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ 

"Không biết nói gì hơn

 Anh nằm lo Bác ốm

 Lòng anh cứ bề bộn"

"Anh hoảng hốt giật mình"

"Anh vội vàng nằng nặc"

"Lòng vui sướng mênh mông

 Anh thức luôn cùng Bác"

• Em thích nhất chi tiết:" Không biết nói gì hơn/ Anh nằm lo Bác ốm/ Lòng anh cứ bề bộn"

Câu 4: Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được điệp lại mấy lần trong bài thơ? Ý nghĩa của sự điệp lại này là gì?

Giải rút gọn:

• Câu thơ được nhắc lại 3 lần trong bài thơ.
• Việc nhắc lại câu thơ "Đêm nay Bác không ngủ" muốn thể hiện Bác là một con người yêu thương dân, lo lắng cho dân. Nhà thơ muốn mọi người hiểu về tấm lòng bao la cũng như tính cách của Bác.

Câu 5: Hãy chỉ ra một số yếu tố miêu tả trong văn bản và nêu tác dụng qua một ví dụ cụ thể.

Giải rút gọn:

• Ví dụ cho yếu tố miêu tả:

“Vẻ mặt Bác trầm ngâm

Ngoài trời mưa lâm thâm

Mái lều tranh xơ xác"

“Bác nhón chân nhẹ nhàng"

"Bóng bác cao lồng lộng 

Ấm hơn ngọn lửa hồng"

• Em thích nhất là hình ảnh:

"Bóng bác cao lồng lộng 

Ấm hơn ngọn lửa hồng"

® nhấn mạnh những gian khó nơi chiến khu, qua đó làm nổi bật hình ảnh vĩ đại của vị cha già kính yêu và toát lên tình yêu thương bao la của Người dành cho chiến sĩ.

Câu 6: Đoạn trích sau là toàn bộ câu chuyện mà Minh Huệ được nghe kế lại về Bác. Đọc đoạn trích và thực hiện yêu cầu bên dưới:

“Một đêm, Bác Hồ ghé vào một lán bộ đội giữa rừng. Một đội viên tỉnh giấc thấy có một cụ già Nùng đang tiếp củi vào bếp lửa giữa lán. Bóng ông cụ và ánh lửa như đang toả sáng, xua đi bóng tối và cái lạnh lẽo của núi rừng. Anh trùm kín thêm áo trấn thủ lên đầu định ngủ tiếp nhưng linh tính mách bảo anh một điều gì đó. Anh ló đầu ra, căng mắt quan sát và nhận ra Bác Hồ. Anh vùng dậy sung sướng định reo lên nhưng không hiểu sao, anh chỉ lại run run khẽ thốt:

- Bác ơi, sao Bác chưa ngủ ạ? Thưa Bác, mời Bác đi ngủ...

Bác cười hiển, đầm ấm:

- Được, cháu cứ ngủ ngon, Bác sẽ đi ngủ.

Vâng lời Bác, anh đội viên trở về sạp. Nhưng làm sao có thể ngủ được khi được gặp Bác Hồ và Bác Hồ còn thức. Thế là anh lại vùng dậy, nài nỉ mời Bác đi ngủ kẻo trời sắp sáng. Bác lại âu yếm bảo: “Cháu cứ việc ngủ ngon, ngày mai đi đánh giặc. Cháu ngủ ngon là Bác khoẻ. Bác không buồn ngủ vì trời lạnh còn nhiều bộ đội và dân công ngủ ngoài rừng…”.

(Nhà thơ Minh Huệ đã viết bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” như thế nào?)

Chỉ ra sự giống nhau, khác nhau giữa đoạn trích và bài thơ của Minh Huệ.

Giải rút gọn:

• Giống nhau: đều thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc, rộng lớn của Bác với bộ đội và nhân dân,tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ đối với lãnh tụ
• Khác nhau:
• Hình thức: 1 bài là văn duôi, 1 bài diễn đạt bằng thơ
• Nội dung: Bài thơ là anh đội viên kể về một đêm Bác không ngủ ấy ( góc nhìn của anh đội viên) còn bài văn trên theo ngôi kể thứ ba, chỉ là Minh Huệ nghe kể lại