BÀI 1. ĐẤT VÀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG ĐẤT

MỞ ĐẦU

Quan sát hình 1, cho biết điều gì xảy ra đối với đất và cây khi dòng nước lũ dâng cao và chảy mạnh.

Giải rút gọn: 

Quan sát hình 1, cây khi dòng nước lũ dâng cao và chảy mạnh đất sẽ bị cuốn trôi đi, gây xói mòn.

1. THÀNH PHẦN VÀ VAI TRÒ CỦA ĐẤT ĐỐI VỚI CÂY TRỒNG

Quan sát: Nêu một số thành phần đất và vai trò của đất đối với cây trồng

Giải rút gọn: 

- Một số thành phần của đất: Mùn, khoáng, nước và không khí.

- Vai trò của đất: Cung cấp chất dinh dưỡng, nước, không khí,... cho cây và giữ cho cây đứng vững.

Quan sát: Tìm hiểu một số thành phần của đất:

1. Mô tả thí nghiệm trong hình 3 và giải thích vì sao sau khi phơi nắng, khối lượng đất lại giảm. Thí nghiệm này chứng minh trong đất có thành phần nào?

Giải rút gọn: 

- Mô tả thí nghiệm:

a) Cân khối lượng đất ban đầu (300g)

b) Phơi đất ngoài nắng trong 8 giờ

c) Cân khối lượng đất sau khi phơi (200g)

- Thí nghiệm mày chứng minh trong đất có nước

2. Với mẫu đất và dụng cụ được chuẩn bị ở hình 4, hãy đề xuất cách làm để chứng minh trong đất có chứa không khí và giải thích?

Giải rút gọn: 

- Mô tả thí nghiệm: Dùng gang tay lấy đất khô cho vào bình nước

- Quan sát hiện tượng thấy rằng các bọt khí nổi lên trong bình nước

- Giải thích: Nếu có không khí trong đất, khi nước xâm nhập, nó sẽ đẩy không khí lên bề mặt. Điều này sẽ tạo ra các bong bóng khí trong nước.

Luyện tập, vận dụng: Vì sao trong trồng trọt cần làm cho đất tơi xốp?

Giải rút gọn: 

Đất tơi xốp có cấu trúc rỗng lớn, giúp lưu thông không khí và thoát nước hiệu quả, giảm nguy cơ cây bị ngập úng. Nó tạo môi trường thuận lợi cho rễ cây phát triển sâu hơn và cung cấp điều kiện tốt cho vi sinh vật có ích giúp cải thiện cấu trúc đất và cung cấp dưỡng chất cho cây trồng.

2. Ô NHIỄM ĐẤT VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG Ô NHIỄM ĐẤT

Quan sát: 

1. Nêu các nguyên nhân gây ô nhiễm đất được thể hiện trong hình 6

Giải rút gọn: 

- Các nguyên nhân gây ô nhiễm đất được thể hiện trong hình 6: Rác thải sinh hoạt, Chất thải công nghiệp, phun thuốc sâu, nhiễm mặn

2. Lựa chọn biện pháp phòng chống ô nhiễm đất trong hình 7 phù hợp với mỗi nguyên nhân ở hình 6

Giải rút gọn: 

Các biện pháp trên là nguyên nhân của:

a) Xâm nhập mặn

b) Phun thuốc trừ sâu

c) Chất thải công nghiệp

d) Thải rác thải sinh hoạt bừa bãi

Câu hỏi: Kể thêm một số nguyên nhân và biện pháp phòng chống ô nhiễm đất

Giải rút gọn: 

- Nguyên nhân: Núi lửa phun trào, mưa axit, xói mòn, thuốc diệt cỏ,...

- Biện pháp:

• Đối với núi lửa phun trào và mưa axit, cần thiết phải thực hiện các biện pháp kiểm soát khí thải và chất thải độc hại để giảm nguy cơ ô nhiễm đất.

• Đối với xói mòn, có thể triển khai các biện pháp bảo vệ bề mặt đất như trồng cây bao che, xây dựng các hàng rào bảo vệ và xây dựng hệ thống thoát nước hiệu quả để giảm sự mất mát đất.

• Đối với sử dụng thuốc diệt cỏ, cần thiết phải hạn chế việc sử dụng hoặc chuyển sang sử dụng các phương pháp kiểm soát cỏ dựa trên kỹ thuật và hữu cơ.

Thí nghiệm: Tìm hiểu tác hại của đất bị ô nhiễm

+ Bước 1: Thu thập thông tin qua internet, sách, báo, quan sát thực tế về tác hại của đất bị ô nhiễm theo gợi ý sau:

+ Bước 2: Trao đổi thông tin trong nhóm và lựa chọn hình thức báo cáo

+ Bước 3: Báo cáo kết quả

Giải rút gọn: 

1. Thực vật: Đất ô nhiễm gây suy giảm năng suất và sức kháng của cây trồng, cũng như gây chết cây trong một số trường hợp.

2. Con người và động vật: Nguy hại đến sức khỏe của con người và động vật thông qua việc tiếp xúc với chất độc hại trong đất.

3. Nước: Ô nhiễm đất có thể làm ô nhiễm nguồn nước, gây hại cho sinh vật sống trong nước và đe dọa sức khỏe của con người.

4. Thiên nhiên: Gây suy giảm đa dạng sinh học, thay đổi cấu trúc và chức năng của hệ sinh thái đất, và làm suy yếu tính ổn định của môi trường tự nhiên.

Luyện tập, vận dụng: Nêu một số việc làm góp phần phòng chống ô nhiễm đất ở gia đình và địa phương em.

Giải rút gọn: 

Gia đình và cộng đồng có thể thực hiện những việc sau để góp phần phòng chống ô nhiễm đất:

1. Sử dụng phân bón hữu cơ

2. Hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu

3. Tái chế và xử lý chất thải đúng cách

4. Thực hiện kỹ thuật trồng trọt bền vững

5. Tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường

3. XÓI MÒN ĐẤT VÀ BIỆN PHÁP CHỐNG XÓI MÒN ĐẤT

Thí nghiệm: Tìm hiểu về xói mòn đất

+ Thí nghiệm 1: (trang 9 sgk khoa học 5, cánh diều) Rút ra kết luận về ảnh hưởng của độ dốc đối với xói mòn đất

+ Thí nghiệm 2: (trang 9 sgk khoa học 5, cánh diều) Rút ra kết luận về vai trò của thực vật đối với việc chống xói mòn đất.

Giải rút gọn: 

- Thí nghiệm 1: Nước mưa dễ dàng chảy xuống theo định hướng dốc. Điều này làm tăng tốc độ xói mòn và gây ra sự mất đất và chất dinh dưỡng.

- Thí nghiệm 2: Thực vật có vai trò quan trọng trong việc chống xói mòn đất bằng hệ thống rễ và tạo ra một lớp bảo vệ trên bề mặt đất. Các cây cỏ, cây bụi giúp giữ chặt đất giảm sức mạnh của dòng chảy nước, từ đó giảm nguy cơ xói mòn đất.

Quan sát: 

1. Nêu nguyên nhân gây xói mòn đất được thể hiện trong hình 10

Giải rút gọn: 

- Nguyên nhân gây xói mòn đất: Mưa lớn kéo dài, chặt phá rừng, địa hình dốc

2. Lựa chọn những biện pháp phòng chống xói mòn đất trong hình 11 phù hợp với mỗi nguyên nhân ở hình 10.

Giải rút gọn: 

- Nguyên nhân và biện pháp gây xói mòn đất: 

Mưa lớn kéo dài: Phủ xanh đất trống, đồi trọc 

Chặt phá rừng: Bảo vệ, phục hồi và trồng mới rừng

Địa hình dốc: Làm ruộng bậc thang

Câu hỏi: Kể thêm một số nguyên nhân và biện pháp phòng chống xói mòn đất

Giải rút gọn: 
Nguyên nhân của xói mòn đất:

1. Mưa lớn và lũ lụt

2. Gió mạnh

3. Canh tác không bảo vệ đúng cách

Biện pháp phòng chống xói mòn đất:

1. Rừng phòng hộ

2. Bảo vệ bờ sông

3. Sử dụng kỹ thuật canh tác bậc thang, canh tác chồng lớp, và việc sử dụng phân bón hữu cơ để tăng cường sự bám dính của đất và giảm nguy cơ xói mòn.

Quan sát: Nêu tác hại của xói mòn đất được thể hiện trong hình 12

Giải rút gọn: 

Tác hại: Làm hỏng đường sá, làm mất đất canh tác, làm cây bị đổ

Câu hỏi: Kể thêm một số tác hại của xói mòn đất

Giải rút gọn: 

Một số tác hại của xói mòn đất bao gồm:

1. Mất mát đất đai

2. Mất mát chất dinh dưỡng trong đất

4. Xói mòn đất có thể gây ra mất mát môi trường sống cho các loài động vật và thực vật

Thực hành: Thực hiện bảo vệ môi trường đất

+ Bước 1: Đề xuất những việc làm góp phần bảo vệ môi trường đất

+ Bước 2: Vận động những người xung quanh cùng thực hiện những việc làm đó.

+ Bước 3: Chia sẻ với các bạn những việc em và những người xung quanh đã làm được.

Giải rút gọn: 

Đề xuất những việc làm góp phần bảo vệ môi trường:

1. Tái chế và xử lý chất thải đúng cách để giảm ô nhiễm đất.

2. Áp dụng kỹ thuật canh tác bền vững.

3. Tái tạo rừng, bảo vệ bờ sông để giữ chặt đất và giảm xói mòn.

4. Tăng cường giáo dục về bảo vệ môi trường đất và kêu gọi hành động từ cộng đồng.

Luyện tập, vận dụng: Viết và chia sẻ suy nghĩ của em trước vấn đề ô nhiễm môi trường đất hoặc xói mòn đất ở Việt Nam.

Giải rút gọn: 

Ô nhiễm môi trường đất và xói mòn đất ở Việt Nam là những vấn đề nghiêm trọng cần được xem xét một cách cẩn thận. Việt Nam đang phải đối mặt với các thách thức liên quan đến quản lý chất thải, canh tác không bền vững và mất môi trường tự nhiên. Để giải quyết vấn đề này, cần có sự hợp tác giữa chính phủ, các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng để thực hiện các biện pháp bảo vệ và phục hồi môi trường đất.