BÀI 1. ĐẤT VÀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG ĐẤT

MỞ ĐẦU

Quan sát hình 1, cho biết điều gì xảy ra đối với đất và cây khi dòng nước lũ dâng cao và chảy mạnh.

Giải nhanh:

Khi dòng nước lũ dâng cao và chảy mạnh đất sẽ bị cuốn trôi đi, gây xói mòn.

1. THÀNH PHẦN VÀ VAI TRÒ CỦA ĐẤT ĐỐI VỚI CÂY TRỒNG

Quan sát: Nêu một số thành phần đất và vai trò của đất đối với cây trồng

Giải nhanh:

- Thành phần của đất: Mùn, khoáng, nước và không khí.

- Đất cung cấp chất dinh dưỡng, nước, không khí,... cho cây và giữ cho cây đứng vững.

Quan sát: Tìm hiểu một số thành phần của đất:

1. Mô tả thí nghiệm trong hình 3 và giải thích vì sao sau khi phơi nắng, khối lượng đất lại giảm. Thí nghiệm này chứng minh trong đất có thành phần nào?

2. Với mẫu đất và dụng cụ được chuẩn bị ở hình 4, hãy đề xuất cách làm để chứng minh trong đất có chứa không khí và giải thích?

Giải nhanh:

1. Phơi 300 g đất trong nắng trong 8 giờ,sau khi phơi cân được 200g

Thí nghiệm này chứng minh trong đất có nước.

2. Dùng gang tay lấy đất khô cho vào bình nước, thấy rằng các bọt khí nổi lên trong bình nước

- Khi nước xâm nhập, nó sẽ đẩy không khí trong đất lên bề mặt, tạo ra các bong bóng khí trong nước.

Luyện tập, vận dụng: Vì sao trong trồng trọt cần làm cho đất tơi xốp?

Giải nhanh:

Làm đất tơi xốp:

• Giúp lưu thông không khí và thoát nước hiệu quả, giảm nguy cơ cây bị ngập úng. 
• Tạo môi trường thuận lợi cho rễ cây phát triển sâu hơn , cải thiện cấu trúc đất và cung cấp dưỡng chất cho cây trồng.

2. Ô NHIỄM ĐẤT VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG CHỐNG Ô NHIỄM ĐẤT

Quan sát: 

1. Nêu các nguyên nhân gây ô nhiễm đất được thể hiện trong hình 6
2. Lựa chọn biện pháp phòng chống ô nhiễm đất trong hình 7 phù hợp với mỗi nguyên nhân ở hình 6

Giải nhanh:

1. Rác thải sinh hoạt, Chất thải công nghiệp, phun thuốc sâu, nhiễm mặn

2. Các biện pháp trên là nguyên nhân của:

a) Sâm nhập mặn

b) Phun thuốc trừ sâu

c) Chất thải công nghiệp

d) Thải rác thải sinh hoạt bừa bãi

Câu hỏi: Kể thêm một số nguyên nhân và biện pháp phòng chống ô nhiễm đất

Giải nhanh:

- Nguyên nhân: Núi lửa phun trào, mưa axit, xói mòn, thuốc diệt cỏ,...

- Biện pháp:

• Thực hiện các biện pháp kiểm soát khí thải và chất thải độc hại 
• Triển khai các biện pháp bảo vệ bề mặt đất như trồng cây bao che, xây dựng các hàng rào bảo vệ và xây dựng hệ thống thoát nước hiệu quả 
• Hạn chế việc sử dụng hoặc chuyển sang sử dụng các phương pháp kiểm soát cỏ dựa trên kỹ thuật và hữu cơ.

Thí nghiệm: Tìm hiểu tác hại của đất bị ô nhiễm

+ Bước 1: Thu thập thông tin qua internet, sách, báo, quan sát thực tế về tác hại của đất bị ô nhiễm theo gợi ý sau:

+ Bước 2: Trao đổi thông tin trong nhóm và lựa chọn hình thức báo cáo

+ Bước 3: Báo cáo kết quả

Giải nhanh:

1. Thực vật: Đất ô nhiễm gây suy giảm năng suất và sức kháng của cây trồng.
2. Con người và động vật: Nguy hại đến sức khỏe của con người và động vật 
3. Nước: Làm ô nhiễm nguồn nước
4. Thiên nhiên: Gây suy giảm đa dạng sinh học, thay đổi cấu trúc và chức năng của hệ sinh thái đất, và làm suy yếu tính ổn định của môi trường tự nhiên.

Luyện tập, vận dụng: Nêu một số việc làm góp phần phòng chống ô nhiễm đất ở gia đình và địa phương em.

Giải nhanh:

1. Sử dụng phân bón hữu cơ

2. Hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu

3. Tái chế và xử lý chất thải đúng cách

4. Thực hiện kỹ thuật trồng trọt bền vững

5. Tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường

3. XÓI MÒN ĐẤT VÀ BIỆN PHÁP CHỐNG XÓI MÒN ĐẤT

Thí nghiệm: Tìm hiểu về xói mòn đất

+ Thí nghiệm 1: (trang 9 sgk khoa học 5, cánh diều) Rút ra kết luận về ảnh hưởng của độ dốc đối với xói mòn đất

+ Thí nghiệm 2: (trang 9 sgk khoa học 5, cánh diều) Rút ra kết luận về vai trò của thực vật đối với việc chống xói mòn đất.

Giải nhanh:

- Thí nghiệm 1: Nước mưa dễ dàng chảy xuống theo độ dốc, làm tăng tốc độ xói mòn và gây ra sự mất đất và chất dinh dưỡng.

- Thí nghiệm 2: Thực vật chống xói mòn đất bằng hệ thống rễ và tạo ra một lớp bảo vệ giúp giữ chặt đất, giảm sức mạnh của dòng chảy nước, từ đó giảm nguy cơ xói mòn đất.

Quan sát: 

1. Nêu nguyên nhân gây xói mòn đất được thể hiện trong hình 10

Giải nhanh:

Mưa lớn kéo dài, chặt phá rừng, địa hình dốc gây xói mòn.

2. Lựa chọn những biện pháp phòng chống xói mòn đất trong hình 11 phù hợp với mỗi nguyên nhân ở hình 10.

Giải nhanh:

Mưa lớn kéo dài=> Phủ xanh đất trống, đồi trọc 

Chặt phá rừng=> Bảo vệ, phục hồi và trồng mới rừng

Địa hình dốc=> Làm ruộng bậc thang

Câu hỏi: Kể thêm một số nguyên nhân và biện pháp phòng chống xói mòn đất

Giải nhanh:

Nguyên nhân xói mòn đất: Mưa lớn và lũ lụt, Gió mạnh, Canh tác không bảo vệ đúng cách

Biện pháp:

1. Rừng phòng hộ
2. Xây dựng các công trình bảo vệ bờ sông 
3. Sử dụng kỹ thuật canh tác bảo vệ đất

Quan sát: Nêu tác hại của xói mòn đất được thể hiện trong hình 12

Giải nhanh:

Làm hỏng đường sá, làm mất đất canh tác, làm cây bị đổ.

Câu hỏi: Kể thêm một số tác hại của xói mòn đất

Giải nhanh:

1. Mất mát đất đai

2. Mất mát chất dinh dưỡng trong đất

Thực hành: Thực hiện bảo vệ môi trường đất

+ Bước 1: Đề xuất những việc làm góp phần bảo vệ môi trường đất

+ Bước 2: Vận động những người xung quanh cùng thực hiện những việc làm đó.

+ Bước 3: Chia sẻ với các bạn những việc em và những người xung quanh đã làm được.

Giải nhanh:

Những việc làm góp phần bảo vệ môi trường:

1. Quản lý chất thải.

2. Áp dụng kỹ thuật canh tác bền vững

3. Bảo vệ rừng và bờ sông

4. Tạo nhận thức cộng đồng

Luyện tập, vận dụng: Viết và chia sẻ suy nghĩ của em trước vấn đề ô nhiễm môi trường đất hoặc xói mòn đất ở Việt Nam.

Giải nhanh:

Ô nhiễm môi trường đất và xói mòn đất ở Việt Nam là g vấn đề nghiêm trọng cần được xem xét cẩn thận. Việt Nam đang phải đối mặt với các thách thức liên quan đến quản lý chất thải, canh tác không bền vững và mất môi trường tự nhiên. Để giải quyết vấn đề này, cần có sự hợp tác giữa chính phủ, các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng để thực hiện các biện pháp bảo vệ và phục hồi môi trường đất.