BÀI 40: DI TRUYỀN LIÊN KẾT VÀ CƠ CHẾ XÁC ĐỊNH GIỚI TÍNH

A - MỤC TIÊU BÀI HỌC

- Nêu được một số ví dụ về tính trạng ở người.

- Nêu được khái niệm về bệnh và tật di truyền ở người.

- Kể tên được một số hội chứng, bệnh và tật di truyền ở người.

- Trình bày được một số tác nhân gây bệnh di truyền.

- Nêu được vai trò của di truyền học với hôn nhân và trình bày được quan điểm về lựa chọn giới tính trong sinh sản ở người. Nêu được ý nghĩa của việc cấm hôn nhân gần huyết thống.

- Tìm hiểu được một số bệnh di truyền ở địa phương.

- Tìm hiểu được độ tuổi kết hôn ở địa phương.

B - NHỮNG KIẾN THỨC CẦN GHI NHỚ

I. Di truyền liên kết

1. Khái niệm di truyền liên kết

Sự di truyền đồng thời của tính trạng màu sắc thân và chiều dài cánh ở ruồi giấm trong thí nghiệm là do hiện tượng di truyền liên kết.

2. Ứng dụng di truyền liên kết trong thực tiễn.

- Có thể chế tạo giống có các gene quy định những tính trạng tốt đi cùng nhau. 

VD: Từ phép lai lúa mì và lúa mạch đen thu được dòng con lai có sự chuyển đoạn nhiễm sắc thể mang những đặc tính tốt: kháng bệnh gỉ sắt, phấn trắng và năng suất cao.

- Các trình tự nucleotide đặc biệt di truyền với các gene liên kết với các gene liên quan đến đặc tính nào đó của sinh vật được dùng để làm chỉ thị cho đặc tính ấy, để phát hiện ra các cá thể mang đặc tính quan tâm ở giai đoạn sớm.

VD: Có thể phát hiện cây kháng bệnh đạo ôn nhờ chỉ thị DNA liên kết với gene kháng bệnh đạo ôn ở cây non.

II. Cơ chế xác định giới tính và yếu tổ ảnh hưởng.

- Ở người, giới tính phụ thuộc vào sự có mặt của cặp nhiễm sắc thể giới tinh trong tế bào. Nam có cặp nhiễm sắc thể XY, nữ có cặp nhiễm sắc thể XX.

Sự hình thành cặp nhiễm sắc thể giới tính là do sự phân li của các nhiễm sắc thể giới tính trong giảm phân và tổ hợp lại trong thụ tinh. Bố cho hai loại tinh trùng X và Y, mẹ cho trứng X. 

• Tinh trùng X thụ tinh với trứng X tạo ra hợp tử XX biểu hiện tính trạng giới tính nữ.

• Tinh trùng Y thụ tinh với trứng X tạo ra hợp tử XY biểu hiện tính trạng nam.