BÀI 18. TẬP TÍNH Ở ĐỘNG VẬT

HOẠT ĐỘNG MỞ ĐẦU

CH: Chim rồng rộc (ploceus sp.) là loài sống theo bầy đàn (ở Việt Nam, chúng phân bố phổ biến ở vùng Nam Bộ và Nam Trung Bộ). Vào mùa sinh sản, các con chim trống thường làm tổ cạnh nhau. Chúng dùng lá, cỏ hoặc cành cây nhỏ kết lại với nhau tạo thành tổ chim dày, dạng hình ống và có lối vào nằm ở phía dưới. Vì sao chim rồng rộc lại có cách xây tổ cầu kì như vậy? Cách xây tổ này có ý nghĩa gì đối với chúng?

Giải nhanh:

- Giảm thiểu nhất sự tấn công của loài rắn.

I. KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI TẬP TÍNH

CH 1: Thế nào là tập tính? Cho ví dụ. Tập tính có vai trò gì đối với động vật?

Giải nhanh:

- Tập tính: Chuỗi phản ứng nhanh của cơ thể động vật đối với kích thích từ môi trường bên trong hoặc bên ngoài.

- Ví dụ: Gia cầm như gà, vịt, ngan đi theo vật chuyển động mà chúng nhìn thấy đầu tiên.

- Tập tính quan trọng trong đời sống động vật, giúp chúng thích ứng và tồn tại trong môi trường.

CH 2: Lập bảng phân biệt tính bẩm sinh và tập tính học được.

Giải nhanh:

Luyện tập: Xác định các ví dụ sau thuộc loại tập tính nào. Giải thích.

a, Khỉ biết dùng ống hút để hút nước

b, Thú con biết tìm vú mẹ để bú khi chưa mở mắt.

Giải nhanh:

a, Tập tính học được: Vì đây là tập tính không phải sinh ra đã có, mà do trong quá trình sống khỉ đã học được

b, Tập tính bẩm sinh: Vì đây là tập tính sinh ra đã có, mang tính bản năng

II. CÁC DẠNG TẬP TÍNH PHỔ BIẾN Ở ĐỘNG VẬT

CH 3: Ở động vật có những dạng tập tính nào? Nêu vai trò của mỗi dạng tập tính đó

Giải nhanh:

- Tập tính kiếm ăn: Đảm bảo sự sinh tồn của động vật.

- Tập tính bảo vệ lãnh thổ: Bảo vệ nguồn thức ăn, nơi sống và sinh sản.

- Tập tính di cư: Di chuyển để tránh điều kiện môi trường không thuận lợi.

- Tập tính sinh sản: Tạo ra thế hệ sau để duy trì sự tồn tại của loài.

- Tập tính xã hội: Đảm bảo trật tự trong bầy đàn và hỗ trợ lẫn nhau trong kiếm ăn, săn mồi, và phòng thủ.

CH 4: Cho ví dụ chứng minh tập tính kiếm ăn khác nhau tùy từng loài động vật

Giải nhanh:

- Cua, tôm dùng càng để bắt mồi, kiếm ăn lúc chiều muộn

- Hải li đắp đập ngăn sông, suối để bắt cá.

CH 5: Đông vật có thể bảo vệ lãnh thổ của mình bằng những cách nào?

Giải nhanh:

- Đánh dấu bằng nước tiểu: báo đốm đen và sơn dương.

- Đánh dấu bằng dịch tiết có mùi đặc biệt: hươu và chồn.

- Chiến đấu để đuổi đánh các con đực lạ ra khỏi lãnh thổ: sư tử đực và tinh tinh đực.

CH 6: Nguyên nhân nào dẫn đến việc di cư ở một số loài động vật? Cho ví dụ

Giải nhanh:

- Nguyên nhân: Điều kiện môi trường không phù hợp để sinh sống và phát triển, hoặc quá khắc nghiệt.

- Ví dụ: Sếu đầu đỏ và hạc di cư theo mùa.

CH 7: Cho ví dụ về tập tính sinh sản ở một số loài động vật mà em biết

Giải nhanh:

- Vào mùa sinh sản, hươu đực húc nhau, con thắng trận sẽ giao phối với hươu cái.

- Ếch sinh sản vào sau cơn mưa đầu mùa hạ

CH 8: Tập tính xã hội ở động vật gồm những loại nào? Cho ví dụ

Giải nhanh:

- Tập tính xã hội gồm tập tính thứ bậc, tập tính vị tha, tập tính hợp tác,...

- Ví dụ: Chó sói, sư tử sống theo bầy đàn. Mối lính làm nhiệm vụ chăm sóc, bảo vệ và nuôi dưỡng tổ mối,…

Luyện tập: Tại sao hiện tượng di cư cũng được xem là một loại tập tính xã hội? Cho ví dụ.

Giải nhanh:

Tập tính di cư cũng được xem là tập tính xã hội vì:

- Sự di cư xảy ra đối với động vật sống theo bầy đàn, có tổ chức

- Hỗ trợ nhau cùng di cư tránh điều kiện khắc nghiệt của môi trường

III. PHEROMONE

CH 9: Pheromone có vai trò gì đối với động vật? Cho ví dụ

Giải nhanh:

- Pheromone là chất hóa học do cơ thể tiết ra, mang tính đặc trưng cho loài, chỉ có cá thể cùng loài mới có khả năng nhận biết và phản ứng với tín hiệu này thông qua thụ thể đặc hiệu.

- Ví dụ: Bướm đực phát hiện pheromone do bướm cái tiết ra và di chuyển về phía cái để giao phối.

IV. CÁC HÌNH THỨC HỌC TẬP Ở ĐỘNG VẬT

CH 10: Hãy cho một số ví dụ về quen nhờn ở động vật. Tại sao quen nhờn vừa có lợi vừa có hại đối với động vật

Giải nhanh:

- Ví dụ: khi có bóng đèn từ trên cao ập xuống , gà con vội vàng chạy đi ẩn nấp. Nếu kích thích lặp lại nhiều lần mà không kèm theo nguy hiểm nào thì sau đó khi thấy bóng đèn gà con sẽ không chạy đi ẩn nấp nữa.

- Quen nhờn là động vật không Giải nhanh những kích thích lặp đi lặp lại nhiều lần nếu kích thích đó không kèm theo điều kiện gì. hiện tượng quen nhờn làm mất đi những tập tính học được trước đó nên có thể tập tính quen nhờn sẽ tốt trong trường hợp này nhưng cũng có thể xấu trong trường hợp khác như ví dụ trên.

CH 11: Tập tính in vết có vai trò như thế nào trong sự phát triển của động vật?

Giải nhanh:

- Giúp con non di chuyển theo bố mẹ để được chăm sóc và bảo vệ.

CH 12: Quan sát Hình 18.11, hãy:

a, Cho biết ong bắp cày có thể nhận biết đường bay về tổ bằng cách nào.

b, Dự đoán đường di chuyển của ong bắp cày sẽ như thế nào nếu chuyển các quả thông sang vị trí xung quanh điểm A. Giải thích

Giải nhanh:

a, Ong bắp cày nhận biết đường bay về tổ bằng cách ghi nhớ các quả thông xếp tròn xung quanh tổ.

b, Nếu các quả thông di chuyển sang vị trí A, dường bay về tổ của ong bắp cày sẽ chuyển qua vị trí A vì chúng nhận biết dấu hiệu của tổ thông qua các quả thông nằm xung quanh.

CH 13: Hãy xác định các ví dụ sau thuộc kiểu học tập nào:

a, Một con báo sau khi bị thương bởi gai nhím, nó sẽ không bao giờ săn nhím nữa.

b, Khi cảm nhận tiếng bước chân, các con cá chép tập trung lại bên bờ hồ chờ cho ăn..

Giải nhanh:

a, Thuộc kiểu học tập điều kiện hóa hành động

b, Thuộc kiểu học tập điều kiện hóa đáp ứng

CH 14: Khả năng nhận thức và giải quyết vấn đề có ý nghĩa như thế nào trong việc kiếm ăn hoặc lẩn trốn kẻ thù? Cho ví dụ 

Giải nhanh:

Khả năng nhận thức và giải quyết vấn đề giúp động vật tìm đường nhanh nhất để kiếm thức ăn hoặc trốn kẻ thù. Một số loài phát triển hệ thần kinh để giải quyết vấn đề mới bằng cách kết hợp các kinh nghiệm để suy nghĩ, phán đoán và thử nghiệm.

Ví dụ: Tinh tinh có thể xếp chồng các thùng gỗ để đạt được thức ăn treo cao.

CH 15: Hãy dự đoán nếu một cá thể động vật bị cách li ra khỏi đời sống xã hội thì sẽ ảnh hưởng như thế nào đến việc hình thành các tập tính học được của cá thể đó. Giải thích

Giải nhanh:

Nếu một cá thể bị cô lập khỏi xã hội, chúng sẽ mất đi khả năng học các tập tính xã hội. Việc hình thành các tập tính này phụ thuộc vào sự quan sát và học hỏi từ các con vật đồng loại.

Luyện tập: Tại sao động vật có hệ thần kinh càng phát triển thì có khả năng học tập càng cao?

Giải nhanh:

- Động vật có hệ thần kinh phát triển rất thuận lợi cho việc học tập và rút kinh nghiệm. Tập tính ngày càng hoàn thiện do phần học tập được bổ sung ngày càng nhiều và càng chiếm ưu thế so với bẩm sinh.

– Ngoài ra, động vật có hệ thần kinh phát triển thường có tuổi thọ dài, cho phép động vật hình thành nhiều phản xạ có điều kiện, hoàn thiện các tập tính phức tạp thích ứng với các điều kiện sống luôn biến đổi.

V. QUAN SÁT MỘT SỐ TẬP TÍNH Ở ĐỘNG VẬT

VI. ỨNG DỤNG TẬP TÍNH Ở ĐỘNG VẬT

CH 16: Nêu một số ứng dụng tập tính ở động vật trong đời sống thực tiễn. Cho biết những ứng dụng đó dựa trên cơ sở dạng tập tính nào ở động vật bằng cách hoàn thành bảng sau:

Giải nhanh:

CH 17: Hãy kể tên một số thói quen tốt và thói quen xấu của bản thân. Đề xuất biện pháp để duy trì thói quen tốt và khắc phục thói quen xấu

Giải nhanh:

- Thói quen tốt:

+ Ngủ đủ giấc mỗi ngày

+ Đến đúng giờ hẹn

- Thói quen xấu:

+ Giành quá nhiều thời gian để lướt mạng xã hội

+ Ăn uống không điều độ

- Đề xuất biện pháp

+ Duy trì và phát huy các thói quen tốt

+ Thay vì lướt mạng xã hội, có thể tập thể dục, đọc sách nâng cao hiểu biết

+ Lập chế độ dinh dưỡng hợp lí, khoa học,...

Vận dụng: Tại sao nên giáo dục cho trẻ từ khi còn nhỏ?

Giải nhanh:

Vì não của trẻ phát triển mạnh nhất từ giai đoạn 0-6 tuổi. Đó chính là lý do vì sao trẻ cần được giáo dục càng sớm càng tốt để con có sự thúc đẩy về mặt tư duy, cảm xúc, khả năng ghi nhớ. Thời điểm này cũng là lúc quyết định đến sự hình thành tính cách của trẻ về sau.