BÀI 4: THIÊN NHIÊN VÙNG TRUNG DU VÀ MIỀN NÚI BẮC BỘ

Khởi động

Câu hỏi: Các hình 1, 2, 3 gợi cho em biết điều gì về vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ?

Đáp án chuẩn:

• Khí hậu của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ rất đa dạng và khắc nghiệt
• Các dạng địa hình phổ biến ở đây là các dãy núi cao, các thung lũng sâu hay hẻm vực, các cao nguyên đá vôi có độ cao trung bình.

Khám phá

1. Vị trí địa lí

Câu hỏi: Quan sát hình 4, em hãy:

- Xác định trên lược đồ vị trí vùng trung du và miền núi Bắc Bộ

- Nêu tên các quốc gia, vịnh biển, các vùng tiếp giáp với Trung du và miền núi Bắc Bộ

Đáp án chuẩn:

- Vị trí: phía Bắc của Việt Nam

- Tiếp giáp: 

• Các quốc gia tiếp giáp: Trung Quốc, Lào
• Vịnh biển tiếp giáp: Vịnh Bắc Bộ
• Các vùng tiếp giáp: Đồng bằng Bắc Bộ, Duyên hải miền Trung

2. Đặc điểm thiên nhiên và ảnh hưởng của thiên nhiên đến đời sống và sản xuất

a) Địa hình

Câu hỏi: Quan sát hình 4 và đọc thông tin, em hãy:

- Xác định trên lược đồ các dãy núi, cao nguyên và đỉnh núi cao nhất của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

- Nêu ảnh hưởng của địa hình đến đời sống và sản xuất của người dân trong vùng.

Đáp án chuẩn:

- Một số đặc điểm: 

• Các dãy núi ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ là: Hoàng Liên Sơn; cánh cung sông Gâm; cánh cung Ngân Sơn; cánh cung Bắc Sơn và cánh cung Đông Triều.
• Các cao nguyên ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ là: cao nguyên Sơn La; cao nguyên Mộc Châu.
• Đỉnh núi cao nhất vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ là: đỉnh Phan-xi-păng (3143 m).

-  Ảnh hưởng của địa hình đến đời sống và sản xuất của người dân trong vùng.

• Thuận lợi: Địa hình thuận lợi phát triển thủy điện, lâm nghiệp, du lịch, chăn nuôi gia súc lớn, trồng cây công nghiệp lâu năm, cây ăn quả,...
• Khó khăn:  gây bất lợi cho cư trú và việc đi lại, sản xuất của người dân.

b) Khí hậu

Câu hỏi: Quan sát hình 9 và đọc thông tin, em hãy nêu:

- Đặc điểm khí hậu của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

- Ảnh hưởng của khí hậu đến đời sống và sản xuất vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ

Đáp án chuẩn:

• Đặc điểm khí hậu:  có mùa đông lạnh nhất cả nước, thường kéo dài 3 đến 4 tháng, đôi khi có tuyết rơi. Vào mùa hạ, vùng có nhiệt độ cao, nắng nóng, mưa nhiều.
• Ảnh hưởng của khí hậu: khí hậu đa dạng tạo điều kiện để phát triển nhiều loại cây trồng, vật nuôi. Tuy nhiên, vùng này cũng có nhiều thiên tai gây nhiều trở ngại đối với đời sống và sản xuất.

c) Sông, hồ

Câu hỏi: Quan sát các hình 4, 10, 11 và đọc thông tin, em hãy:

- Xác định trên lược đồ các sông lớn của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

- Cho biết đặc điểm chính của sông, hồ trong vùng.

- Trình bày vai trò của sông, hồ ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ đối với đời sống và sản xuất.

Đáp án chuẩn:

- Xác định:

• Các sông lớn: sông Hồng, sông Đà, sông Chảy, sông Gâm 
• Các hồ Ba Bể, Hòa Bình, Thác Bà,... có giá trị về thủy lợi và du lịch.

- Đặc điểm chính của sông, hồ:

• Có nhiều sông, hồ lớn.
• Các sông trong vùng có nhiều thác ghềnh nên có trữ năng thủy điện lớn.
• Vào mùa hạ, do mưa nhiều nên nước sông dâng cao, thường gây ra lũ lụt.

- Vai trò của sông, hồ:

• Cung cấp nước cho sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp; nuôi trồng thủy sản.
• Các sông, hồ ở Trung du và miền núi Bắc Bộ có nhiều tiềm năng để phát triển thủy điện, thủy lợi và du lịch.

3. Một số biện pháp bảo vệ thiên nhiên và phòng, chống thiên tai

Câu hỏi: Quan sát hình 12, em hãy nêu một số biện pháp bảo vệ thiên nhiên và phòng, chống thiên tai ở vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Đáp án chuẩn:

- Biện pháp bảo vệ thiên nhiên và phòng chống thiên tai:

• Trồng rừng và bảo vệ rừng
• Khai thác và sử dụng hợp lí tài nguyên thiên nhiên
• Tuyên truyền ý thức bảo vệ thiên nhiên
• Di chuyển khỏi vùng có nguy cơ xảy ra thiên tai

Luyện tập

Câu 1: Mô tả vị trí địa lí của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ

Đáp án chuẩn:

- Vị trí địa lý: 

• Nằm ở phía bắc nước ta 
• Phía bắc giáp Trung Quốc, phía tây giáp Lào, phía nam giáp đồng bằng Bắc Bộ và Duyên hải miền Trung, phía đông giáp vịnh Bắc Bộ.

Câu 2: Vẽ sơ đồ tư duy thể hiện đặc điểm địa hình, khí hậu, sông, hồ của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ

Đáp án chuẩn:

• Địa hình có địa hình cao nhất nước ta, đa dạng bao gồm các dãy núi, cao nguyên, thung lũng, cánh đồng giữa núi, đồi,...
• Khí hậu:  có mùa đông lạnh nhất cả nước, thường kéo dài 3 đến 4 tháng, đôi khi có tuyết rơi. Vào mùa hạ, vùng có nhiệt độ cao, nắng nóng, mưa nhiều.
• Sông, hồ:  có nhiều sông hồ lớn, vào mùa hạ mưa nhiều, sông thường có lũ gây thiệt hại lớn. 

Vận dụng

Câu 1: Em hãy đóng vai là một hướng dẫn viên du lịch, mô tả vẻ đẹp thiên nhiên của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Đáp án chuẩn:

Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ bao gồm nhiều dãy núi trùng điệp, hùng vĩ như dãy núi Hoàng Liên Sơn được mệnh danh là "mái nhà của Đông Dương", với đỉnh cao nhất là Phanxipang 3.142m và hàng chục đỉnh núi khác có độ cao trên dưới 3.000m. Những dãy núi nơi đây bị chia cắt rất mạnh và có tính phân bậc Ngoài Sa Pa là thị trấn du lịch nổi tiếng nằm ở độ cao 1.500m, các địa danh khác như cao nguyên Mẫu Sơn (Lạng Sơn), Đồng Văn,...cũng được ví như bức tranh tuyệt tác vừa hùng vĩ, vừa thơ mộng của núi rừng, có đầy đủ mọi điều kiện tự nhiên thuận lợi để xây dựng các khu du lịch miền núi.

Câu 2: Ở nơi em sống thường xảy ra thiên tai nào? Hãy đề xuất biện pháp để phòng, chống.

Đáp án chuẩn:

Nơi em sống thường xảy ra lũ lụt và sạt lở đất. Vì vậy, em đề xuất mọi người không chặt phá rừng bừa bãi, thay vào đó hãy trồng thêm thật nhiều cây xanh.