Slide bài giảng Ngữ văn 12 Kết nối bài 2: Trình bày kết quả so sánh, đánh giá hai tác phẩm thơ

Tóm lược nội dung

BÀI 2. NHỮNG THẾ GIỚI THƠ

NÓI VÀ NGHE TRÌNH BÀY KẾT QUẢ SO SÁNH ĐÁNH GIÁ CỦA HAI TÁC PHẨM THƠ

Bài làm rút gọn:

Xin chào thầy cô và các bạn. Tôi là ………… Lớp …….. Trường ………………

Các bạn thân mến! Từ lâu, văn học đã luôn gắn liền với dấu ấn của con người. Dù cho miêu tả cánh đồng, dòng sông hay âm thanh của thiên nhiên, tác phẩm vẫn không thể tách rời khỏi con người. Thiên nhiên trong văn học như tấm gương phản chiếu tâm trạng con người: cảnh vật vui hay buồn đều tương đồng với cảm xúc. Hai bài thơ "Đây mùa thu tới" của Xuân Diệu và "Đất nước" của Nguyễn Đình Thi cũng chứng minh điều này.

Mùa thu luôn là nguồn cảm hứng dồi dào và chủ đề hấp dẫn với các nhà thơ qua nhiều thời kỳ. Từ Huy-gô, Rim-bô, Véc-len, Đỗ Phủ, Bạch Cư Dị, Nguyễn Du, Nguyễn Khuyến đến Tản Đà, mỗi nhà thơ đều có những tác phẩm độc đáo về mùa thu. Dù cho khung cảnh mùa thu không thay đổi, cảm xúc của nhà thơ vào mỗi thời điểm lại khác nhau, tạo nên nét đẹp riêng cho từng bài thơ.

Bài "Đây mùa thu tới" là một tác phẩm nổi bật về mùa thu của Xuân Diệu trước cách mạng. Còn bài "Đất nước" (1948-1955) của Nguyễn Đình Thi, dù không tập trung vào mùa thu, nhưng cảm hứng về đất nước lại bắt đầu từ mùa thu. Hai bài thơ được viết trong hai giai đoạn lịch sử khác nhau, thể hiện hai trạng thái cảm xúc khác nhau của nhà thơ trước mùa thu.

Hình ảnh mùa thu trong "Đây mùa thu tới" truyền tải một nỗi buồn sâu lắng. Nỗi buồn ấy không chỉ là biểu tượng của mùa thu mà còn của thời đại và phong trào "thơ mới". Sự lạnh lẽo của mùa thu gợi lên cảm giác cô đơn, sự chia lìa từ thiên nhiên đến con người, và nỗi nhớ thầm kín. Hình ảnh rặng liễu buồn, những cô gái chịu tang với dòng lệ tuôn rơi, hay cảnh hoa, lá rụng, cây khô gầy và vầng trăng bơ vơ, tất cả cùng tạo nên không gian u buồn, nhạt nhòa. Tuy nhiên, cảnh thu vẫn giữ được vẻ đẹp dịu dàng và tươi trẻ. Xuân Diệu đã mô tả mùa thu với sắc vàng tươi sáng như chiếc áo mơ phai dệt lá vàng, mang lại không gian rực rỡ và mới mẻ.

Cảnh thu đẹp nhưng buồn bởi lòng người lúc ấy còn nặng trĩu. Nỗi buồn của Xuân Diệu cũng là nỗi buồn của cả một thế hệ trí thức tiểu tư sản đương thời “yêu đời nhưng đau đời” (Huy Cận) chưa tìm thấy lối thoát. Nỗi buồn này xuất phát từ lòng yêu đời, khao khát giao cảm với đời.

Đang trong tâm trạng ấy, nhà thơ nhạy cảm với cảnh sắc đất trời chuyển mùa:

Đây mùa thu tới, mùa thu tới

Với áo mơ phai dệt lá vàng

Câu thơ vang lên như một tiếng reo nhẹ nhàng, vui mừng khi nhận ra vẻ đẹp bất ngờ của mùa thu. Phải có tình yêu với cuộc sống, nhà thơ mới có thể cảm nhận được niềm vui nhỏ bé giữa cảnh thu buồn. Sự nhạy cảm của Xuân Diệu còn thể hiện qua cách ông cảm nhận mùa thu. Nếu ở đầu bài thơ, tác giả dùng thị giác để tái hiện sắc thu, thì ở phần giữa, ông đi sâu vào cảnh vật để cảm nhận bằng cảm giác của mình: Cành lá run rẩy, sắc lá đổi màu, nhành cây lạnh lẽo đến tận xương khô, gió rét luồn trong không khí. Cuối cùng, nhà thơ gửi gắm tâm trạng qua hình ảnh thiếu nữ tựa cửa nhìn xa xăm, dẫu không nói ra nhưng tâm hồn nàng đang hướng về cuộc đời.

Bài thơ "Đất nước" của Nguyễn Đình Thi lại thể hiện tinh thần kháng chiến mạnh mẽ của dân tộc Việt Nam trong 9 năm (1946 - 1954), nhưng cảm hứng về đất nước khởi nguồn từ mùa thu. Bài thơ mở đầu với hình ảnh mùa thu trong lành, cùng câu "Sáng mát trong như sáng năm xưa" và "Gió thổi mùa thu hương cốm mới", gợi nên cảnh sắc thân thuộc của mùa thu Việt Nam. Mùa thu hiện lên rạng rỡ, tươi vui. Tác giả miêu tả mùa thu Hà Nội, nơi người dân ra đi vì nghĩa lớn. Dù cảnh thu mang vẻ đẹp thơ mộng nhưng lại đầy nỗi buồn vì chia ly, khi những bóng người dần xa khuất:

Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội

Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy

Mùa thu hiện tại, đặc biệt là mùa thu sau Cách mạng tháng Tám, diễn ra ở chiến khu Việt Bắc, nơi đang tự do và là căn cứ của cuộc kháng chiến chống Pháp. Trong niềm vui tự do, ít nhất là ở chiến khu này, tác giả nhìn thấy mùa thu rực rỡ, tràn đầy sức sống và âm thanh vui tươi. Bầu trời như khoác lên mình chiếc áo mới, cảnh vật được tái sinh, âm thanh của cuộc sống vang vọng, đầy sức sống.

Không gian mùa thu trải dài qua những con đường, dòng sông, đồng ruộng, và rừng núi của đất nước. Cảm hứng của Nguyễn Đình Thi trong bài "Đất nước" là sự tự hào của một nghệ sĩ tham gia vào sự nghiệp bảo vệ và xây dựng Tổ quốc. Cảm hứng này khác với nỗi buồn của Xuân Diệu, thể hiện niềm vui và tự hào về sự độc lập và tự chủ. Mùa thu ở chiến khu Việt Bắc, do đó, phản ánh sự kiêu hãnh và tự hào.

Về cách cảm nhận mùa thu, nếu Xuân Diệu thấy mùa thu đẹp nhưng buồn bã, thì Nguyễn Đình Thi lại thấy một mùa thu tràn đầy sức sống và màu sắc. Sự khác biệt này phản ánh tác động của thời đại lên cảm xúc và cảm hứng của nhà thơ, quyết định cảnh sắc mùa thu trong thơ.

Trước cách mạng, Xuân Diệu sống trong cảnh ngộ của người dân mất nước, nỗi buồn của người dân mất nước đã ảnh hưởng đến cách nhìn và cảm nhận của ông về mùa thu. Sau cách mạng, Xuân Diệu đến với đất nước bằng niềm vui và tự hào, và cảnh thu cũng đã thay đổi:

Ba năm qua nay lại mùa thu tới

Mỗi lần thu tới lại mùa thu tới

Thu từ nay không thu thảm thu sầu

Mà thu sướng nhuộm màu xuân mát mát

Lá biếc xanh xanh

Trời thu bát ngát

Da tươi thịt thắm

Nở lại cùng sương

Ảnh mấy bay như múa khúc nghê thường

Nắng hạ giọng nói những điều dịu sáng.

Còn Nguyễn Đình Thi, khi viết bài "Đất nước" sau cách mạng, lúc đó đã là một người dân tự do, cùng nhân dân làm chủ đất nước. Thời đại mới đã tạo nên cảm hứng mới cho nhà thơ. Vì vậy, cảnh thu trong cách nhìn và cảm nhận của ông trở nên trong trẻo, tươi sáng, tràn đầy sức sống và niềm vui.