BÀI 13: GIAO LƯU VĂN HÓA Ở ĐÔNG NAM Á TỪ ĐẦU CÔNG NGUYÊN ĐẾN THẾ KỶ X

MỞ ĐẦU

Trong hơn mười thế kỉ hình thành và phát triển, ở Đông Nam Á đã diễn ra quá trình giao lưu văn hoá với Trung Quốc và Ấn Độ. Quá trình giao lưu đó đã tác động như thể nào đó đã tác động như thế nào đến văn hoà Đông Nam Á?

1. TÍN NGƯỠNG, TÔN GIÁO

Câu hỏi: Đời sống tín ngưỡng - tôn giáo của các cư dân Đông Nam Á đã chịu ảnh hưởng từ văn hóa Ấn Độ, Trung Quốc như thế nào?

Giải rút gọn: 

- Trong tiến trình lịch sử, cư dân Đông Nam Á có nhiều tín ngưỡng bản địa như: phồn thực, tục thờ cúng tổ tiên, tục cầu mưa, ... Các tín ngưỡng bản địa đã dung hợp với Ấn Độ giáo (từ Ấn Độ), Phật giáo (từ Ấn Độ và Trung Quốc). 

- Về Phật giáo: Phật giáo được du nhập vào Đông Nam Á từ khá sớm. Theo một số nhà nghiên cứu, Phật giáo lần đầu tiên xuất hiện tại Đông Nam Á khoảng thế kỉ I-II đầu Công nguyên.

• Việt Nam: Phật giáo du nhập vào khoảng những năm 194-195, trung tâm Phật giáo lớn nhất thời đó là Luy Lâu (huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh).
• Inđônêxia: Phật giáo Đại thừa có mặt từ rất sớm, khoảng thế kỷ I. Phật giáo phát triển rực rỡ dưới thời kỳ quốc gia Srivijaya và ngôi chùa Borobudur là biểu tượng của kiến trúc Phật giáo của cả khu vực thời đó. Đến thế kỷ XIII, Phật giáo Tiểu thừa xuất hiện thay thế Phật giáo Đại thừa.
• Thái Lan là quốc gia Phật giáo lớn nhất Đông Nam Á, Phật giáo Tiểu thừa có mặt khoảng thế kỷ sau công nguyên ở Campuchia quãng thế kỷ V, ở Lào, chậm hơn, khoảng thế kỷ VII và Phật giáo có ảnh hưởng rộng lớn từ giữa thế kỷ XIV.

    Phật giáo đã trở thành tôn giáo chính của nhiều quốc gia và là quốc giáo ở một số nước Đông Nam á.

2. CHỮ VIẾT - VĂN HỌC

Câu hỏi: Những bằng chứng nào chứng tỏ chữ viết, văn học Đông Nam Á chịu ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ, Trung Quốc?

Giải rút gọn: 

+ Về chữ viết: Trên cơ sở hệ thống chữ viết của Ấn Độ, nhiều nhóm cư dân Đông Nam Á đã tạo ra chữ viết riêng. Ví dụ: Người Khơ-me tạo ra chữ Khơ-me cổ dựa trên chữ Phạn; Người Môn tạo ra chữ Môn cổ trên cơ sở chữ Pa-li. Người Việt kế thừa hệ thống chữ Hán của người Trung Quốc, trên cơ sở đó, khoảng thế kỉ XIII, sáng tạo ra chữ Nôm.

+ Về văn học: Cư dânĐông Nam Á tiếp thu văn học Ấn Độ (tiêu biểu là 2 bộ sử thi: Ma-ha-bha-ra-ta và Ra-ma-y-a-na) từ đó sáng tạo ra những bộ sử thi của dân tộc mình, như: Phạ lắc – Phạ Lam (Lào); Ra-ma-kien (Thái Lan); … Người Việt tiếp thu hệ thống văn chương của Trung Quốc.

3. KIẾN TRÚC, ĐIÊU KHẮC

Câu hỏi: Kiến trúc và điêu khắc Đông Nam Á từ đầu Công nguyên đến thế kỉ X có điểm gì nổi bật?

Giải rút gọn: 

• Nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc Đông Nam Á đều chịu ảnh hưởng rõ nét của các tôn giáo như Ấn Độ giáo và Phật giáo.
• Kiểu kiến trúc Ấn Độ giáo tiêu biểu ở Đông Nam Á là kiến trúc đền - núi, như đền Laro Glong-grang (In-đô-nê-x-a), khu di tích Mỹ Sơn (Việt Nam),...
• Nghệ thuật điều khắc Đông Nam Á cũng chịu ảnh hưởng sâu sắc của Ấn Độ với các loại hình chủ yếu là phủ điều, tượng Phật, …

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Văn hoá Ấn Độ, Trung Quốc đã ảnh hưởng đến văn hoá Đông Nam Á như thế nào trong những thế kỷ đầu Công nguyên?

Giải rút gọn: 

Văn hoá Ấn Độ, Trung Quốc đã ảnh hưởng sâu sắc đến văn hoá Đông Nam Á (tín ngưỡng tôn giáo, chữ viết - văn học, kiến trúc, điêu khắc) trong những thế kỷ đầu Công nguyên:

Tín ngưỡng - tôn giáo:

• Trong quá trình lịch sử, cư dân Đông Nam Á có nhiều tín ngưỡng dân gian như phồn thực, thờ cúng tổ tiên,…

Chữ viết - văn học

• Nhiều nhóm cư dân Đông Nam Á đã sáng tạo ra chữ viết riêng của mình dựa trên hệ thống chữ cổ của người Ấn Độ.
• Người Việt kế thừa hệ thống chữ Hán của người Trung Quốc.
• Người Đông Nam Á cũng tiếp thu văn học Ấn Độ, tiêu biểu là sử thi Ma-ha-bha-ra-ta, Ra-ma-y-a-na để sáng tạo bộ sử thi của dân tộc minh nhu: Phạ lắc- Pha Lam (Lào), Ra-ma-kien (Thái Lan), Riêm Kẻ (Cam-pu-chia),...

Kiến trúc - điêu khắc 

• Nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc Đông Nam Á đều chịu ảnh hưởng rõ nét của các tôn giáo như Án Độ giáo, Phật giáo.
• Kiểu kiến trúc Ấn Độ giáo tiêu biểu ở Đông Nam Á là kiến trúc đền - núi, như đền Lara Giong-grang (In-đô-nê-xi-a), khu di tích Mỹ Sơn (Việt Nam),..
• Nghệ thuật điêu khắc cũng chịu ảnh hưởng rõ của Ấn Độ với các loại hình chủ yếu là phù điêu, các bức chạm nổi, tượng thần, Phật,…

Câu 2: Tìm thêm thông tin và chia sẻ với bạn về một thành tựu văn hoá Đông Nam Á chịu ảnh hưởng của văn hoá Ấn Độ, Trung Quốc.

Giải rút gọn:

Thánh địa Mỹ Sơn: Thánh địa Mỹ Sơn thuộc xã Duy Phú, huyện Duy Xuyên, Tỉnh Quảng Nam, cách thành phố Hội An khoảng 40km, đây là quần thể tháp Chăm lớn nhất ở Việt Nam, đã được UNESSCO công nhận là di sản văn hóa.

Các công trình tháp cổ ở Mỹ Sơn chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi văn hóa tín ngưỡng Ấn Độ, thể hiện ở hình dáng tháp cũng như những bức phù điêu được viết bằng chữ Phạn với hoa văn họa tiết vô cùng sống động và đẹp. Các Tháp đều hướng về phía Đông là hướng của các vị thần, là hướng sinh, tuy nhiên vẫn có một số tháp hướng về phía Tây thể hiện quan niệm của các vị vua Chăm pa muốn tìm hiểu về thế giới bên kia, thế giới không nhận biết được. 

Đây từng là nơi tổ chức cúng tế của vương triều Chăm pa cũng như là lăng mộ của các vị vua Chăm pa và hoàng thân, quốc thích. Thánh địa Mỹ Sơn được coi là một trong những trung tâm đền đài chính của Ấn Độ giáo ở khu vực Đông Nam Á và là di sản duy nhất thuộc thể loại này tại Việt Nam. Thánh địa Mỹ Sơn được là nơi có không gian lý tưởng cho một trung tâm đậm đà bản sắc tôn giáo Chăm Pa.

Nghệ thuật kiến trúc đền tháp mang ảnh hưởng lớn của phong cách Ấn Độ. Thánh địa có một tháp chính (Kalan) và nhiều tháp phụ nhỏ bao bọc xung quanh. Các tháp đều có hình chóp, biểu tượng của đỉnh. Các đền tháp đều có hình tứ giác. Mái tháp được cấu trúc theo nhiều tầng tháp chồng lên nhau, trên đặc dưới rỗng. 

Thánh địa là nơi thờ tự đạo Hindu, tôn thần Sinva làm vị thần tối cao và lấy biểu tượng linga làm vật thờ chính. Các đền miếu nhỏ thờ các vị thần như thần Sấm, sét, Indra, thần mặt trời Surya, thần chiến tranh Skanda… Ngoài chức năng để tế lễ, giúp những người đứng đầu nhà nước có thể đến gần hơn với nữ thần, khu Thánh địa còn là trung tâm văn hóa và tín ngưỡng của các triều đại Chăm pa.

Câu 3: Em hiểu gì về biểu tượng trên lá cờ của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) ngày nay?

Giải rút gọn: 

Biểu tượng trên lá cờ ASEAN tượng trưng cho một cộng đồng ASEAN ổn định, hòa bình, thống nhất và năng động. Bốn màu: xanh da trời, đỏ, trắng và vàng trên cờ thể hiện bốn màu chủ đạo trên quốc kỳ của các nước thành viên ASEAN. Màu xanh da trời biểu hiện cho hòa bình và ổn định. Màu đỏ thể hiện dũng khí và sự năng động. Màu trắng cho thấy sự thuần khiết và màu vàng là biểu trưng cho sự thịnh vượng. Bó lúa là tượng trưng cho ước mơ của các thành viên sáng lập ASEAN về một ASEAN bao gồm tất cả các nước ở Đông Nam Á quây quần trong tình hữu nghị và đoàn kết. Vòng tròn là biểu tượng cho sự thống nhất của ASEAN.