VĂN BẢN: ĐẤU TRANH CHO MỘT THẾ GIỚI HÒA BÌNH

MỤC TIÊU CẦN ĐẠT:

- Nhận biết và phân tích được luận đề, lí lẽ và bằng chứng tiêu biểu trong văn bản; mối liên hệ giữa luận đề, luận điểm, lí lẽ và bằng chứng; vai trò của luận điểm, lí lẽ và bằng chứng trong việc thể hiện luận đề. 

- Biết nhận xét, đánh giá tính chất đúng và sai của vấn đề đặt ra trong văn bản; liên hệ được ý tưởng, thông điệp trong văn bản với bối cảnh lịch sử, văn hóa, xã hội.

- Phân biệt được cách trình bày vấn đề khách quan (chỉ đưa thông tin) và cách trình bày chủ quan (thể hiện tình cảm, quan điểm của người viết).

I. TÁC GIẢ, TÁC PHẨM

1. Khám phá tri thức ngữ văn

- Thông tin khách quan: thường được thể hiện ở dạng bản tin, số liệu thống kê, phát hiện của các nhà nghiên cứu, kết quả thí nghiệm, ...

- Ý kiến chủ quan thường được đánh dấu bằng những cách diễn đạt như: tôi nghĩ, tôi tin, tôi cảm thấy, theo quan điểm của tôi, chúng tôi cần, ...; hoặc các từ ngữ thể hiện cảm xúc, tình cảm, nhận xét như: thích, ghét, thú vị, rất đáng ghi nhận, thật sự có giá trị, ...

2. Tìm hiểu về tác giả Ga-bri-en Gác-xi-a Mác-két

- Ga-bri-en Gác-xi-a Mác-két (1928 - 2014) là nhà văn nổi tiếng người Cô-lôm-bi-a.

- Ông có những đóng góp quan trọng trong lĩnh vực văn học, đặc biệt là các tiểu thuyết và truyện ngắn có sự kết hợp giữa hiện thực và huyền ảo nhằm phản ánh những vấn đề của cuộc sống ở vùng Mỹ La-tinh.

3. Xuất xứ văn bản

Văn bản trích tham luận do Ga-bri-en Gác-xi-a Mác-két, với tư cách là khách mời, đọc tại hội nghị quốc tế họp tại Mê-hi-cô tháng 8 năm 1986 - thời điểm cuộc chạy đua vũ trang giữa Liên Xô và Mỹ đã lên đến đỉnh điểm.

4. Định hướng cách đọc hiểu văn bản nghị luận

Khi đọc hiểu văn bản nghị luận, cần phân tích được mối liên hệ giữa luận đề, luận điểm, lí lẽ và bằng chứng.

II. TÌM HIỂU VĂN BẢN

1. Đọc và xác định luận đề, luận điểm của văn bản

- Luận đề: Chạy đua sản xuất vũ khí hạt nhân là đặt nhân loại trước nguy cơ bị huỷ diệt.

- Các luận điểm:

+ Luận điểm 1 (từ đầu đến đối với vận mệnh thế giới): Người ta đã bố trí số đầu đạn hạt nhân có khả năng huỷ diệt 12 lần Trái Đất.

+ Luận điểm 2 (từ Niềm an ủi duy nhất trước tất cả những suy diễn đến xoá nạn mù chữ cho toàn thế giới): Số tiền bỏ ra cho việc chạy đua vũ trang có thể giải quyết nhiều vấn đề thiết yếu của nhân loại.

+ Luận điểm 3 (từ Một nhà tiểu thuyết lớn của thời đại chúng ta đến đã bị xoá bỏ khỏi vũ trụ này): Chạy đua vũ trang là đi ngược lại với lí trí con người và cũng đi ngược lại cả lí trí tự nhiên.

- Mối quan hệ giữa các luận điểm: Luận điểm 1 nêu thực trạng chạy đua vũ khí hạt nhân giữa các cường quốc. Từ thực trạng này, tác giả có điều kiện so sánh để thấy kinh phí dành cho việc sản xuất vũ khí giết người hàng loạt đó ton kém hơn nhiều lần so với việc giải quyết những vấn đề quan trọng, cấp bách của đời sống nhân loại (luận điểm 2). Những so sánh đó giúp tác giả chỉ ra sự vô lí của việc chạy đua vũ khí hạt nhân (luận điểm 3).

=> Các luận điểm có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, cùng góp phần làm rõ luận đề của VB.

2. Tìm hiểu các luận điểm

2.1. Tìm hiểu luận điểm 1: Người ta đã bố trí số đầu đạn hạt nhân có khả năng huỷ diệt 12 lần Trái Đất

- Tác giả mở đầu bài viết bằng một câu hỏi và xác định cụ thể thời gian (Hôm nay ngày 8 - 8 - 1986). Từ đó đưa ra bằng chứng là số liệu cụ thể: hơn 50 000 đầu đạn hạt nhân đã được bố trí trên khắp hành tinh.

- Lí lẽ:

+ Tác giả đưa ra phép tính: mỗi người, không trừ trẻ con, đang ngồi trên một thùng 4 tấn thuốc nổ: Tất cả chỗ đó nổ tung lên sẽ làm biến hết thảy, không phải là một lần mà là mười hai lần, mọi dấu vết của sự sống trên Trái Đất.

+ Dự tính nguy cơ trên cơ sở khoa học: nếu 50 000 đầu đạn hạt nhân nổ tung thì có thể tiêu diệt tất cả các hành tinh đang xoay quanh Mặt Trời, cộng thêm bốn hành tinh nữa, và phá huỷ thế thăng bằng của Hệ Mặt Trời. 

=> Cách vào đề thu hút người đọc và gây ấn tượng mạnh mẽ về tính chất hệ trọng của vấn đề đang được nói tới.

2.2. Tìm hiểu luận điểm 2: Số tiền bỏ ra cho việc chạy đua vũ trang có thể giải quyết nhiều vấn đề thiết yếu của nhân loại

- Để làm rõ luận điểm, tác giả đã đưa ra bốn bằng chứng thật thuyết phục trong các lĩnh vực: xã hội, y tế, tiếp tế thực phẩm, giáo dục. Đây đều là những lĩnh vực thiết yếu trong cuộc sống con người, đặc biệt với các nước nghèo.

- Ở luận điểm này, bằng chứng và lí lẽ song hành, kết hợp chặt chẽ với nhau. Nghệ thuật lập luận của đoạn văn có sức thuyết phục cao:

+ Tác giả đưa ra những con số “biết nói". Ví dụ: giải quyết cho 500 triệu trẻ em nghèo khổ trên thế giới tốn 100 tỉ đô la, ...

+ Cách so sánh khiến người đọc ngạc nhiên, bất ngờ. Ví dụ: Chỉ hai chiếc tàu ngầm mang vũ khí hạt nhân là đủ tiền xoá nạn mù chữ cho toàn thế giới.

2.3. Tìm hiểu luận điểm 3: Chạy đua vũ trang là đi ngược lại với lí trí con người và cũng đi ngược lại cả lí trí tự nhiên

- "Lí trí tự nhiên" là quy luật của tự nhiên, lô-gíc tất yếu của tự nhiên.

- "Chiến tranh hạt nhân không những đi ngược lại

lí trí con người mà còn đi ngược lại cả lí trí tự nhiên nữa" là một ý kiến chủ quan. Vì đây không phải là một điều đã xảy ra hay là một thực tế, mà là nhận định về một khả năng, trên cơ sở những hiểu biết của tác giả về sức công phá của vũ khí hạt nhân, thực trạng chạy đua loại vũ khí có sức huỷ diệt khủng khiếp này ở các cường quốc.

- Tác giả đã triển khai chủ đề đó thành các ý có quan hệ chặt chẽ với nhau:

+ Quá trình hình thành và phát triển sự sống trên Trái Đất để con người có được như ngày nay là vô cùng lâu dài.

+ Sự sống của muôn loài trên Trái Đất hết sức đẹp đẽ, kì diệu.

+ Thế nhưng, chỉ cần "bấm nút" hạt nhân, tất cả quá trình sự sống vĩ đại của hàng bao nhiêu triệu năm sẽ trở lại điểm xuất phát.

=> Cách triển khai đoạn văn như vậy khiến cho ý kiến chủ quan của người viết trở nên có sức nặng, đầy tính thuyết phục. Với luận điểm nay, hiểm họa chiến tranh hạt nhân đã được nhận thức sâu sắc hơn ở tính phản tự nhiên, phản tiến hoá của nó.

3. Tìm hiểu thái độ của tác giả

- Tác giả đã thể hiện thái độ của mình bằng nhiều cách:

+ Phản đối trực tiếp việc chạy đua vũ khí hạt nhân qua các từ ngữ, câu văn: nguy cơ ghê gớm, tầm quan trọng quyết định đến như vậy đối với vận mệnh thế giới, Phải chăng Trái Đất chúng ta chính là địa ngục của các hành tinh khác? Chúng ta đến đây để cố gắng chống lại việc đó, kiên quyết đề nghị mở ra một nhà băng lưu trữ trí nhớ có thể tồn tại được sau thảm hoạ hạt nhân, ...

+ Để sự thật khách quan tự lên tiếng qua các số liệu và những so sánh cho thấy sự phi lí khủng khiếp của việc chạy đua vũ khí hạt nhân (ví dụ: Giá của 10 chiếc tàu sân bay mang vũ khí hạt nhân kiểu tàu Ni-mít, trong số 15 chiếc mà Hoa Kỳ dự định đóng từ nay đến năm 2000, cũng đủ để thực hiện một chương trình phòng bệnh trong cũng 14 năm đó và sẽ bảo vệ cho hơn 1 tỉ người khỏi bệnh sốt rét và cứu hơn 14 triệu trẻ em, riêng cho châu Phi mà thôi).

+ Thể hiện thái độ căm phẫn qua việc đề nghị mở "nhà băng lưu trữ trí nhớ có thể tồn tại được sau thảm họa hạt nhân" để tố cáo tội ác của những “thủ phạm" giả điếc làm ngơ "nhân danh những lợi ích ti tiện" khi đẩy nhân loại đến sự diệt vong.

=> Bài nghị luận được trích từ một tham luận đọc tại hội nghị nguyên thủ quốc gia của một số nước, thể hiện quan điểm, thái độ rạch ròi, dứt khoát của nhà văn.

=> Mác-két đã lên tiếng phản đối quyết liệt việc phát triển vũ khí hạt nhân.

PHẦN III: TỔNG KẾT

- Thông điệp mà tác giả muốn truyền đi qua văn bản: Thế giới hãy bằng mọi cách ngăn chặn chạy đua vũ trang, loại bỏ vũ khí hạt nhân.

- Trong tình hình hiện nay của thế giới, thông điệp trên vẫn còn nguyên ý nghĩa thời sự, bởi vì số vũ khí hạt nhân mà các quốc gia sở hữu không ngừng tăng lên và nhân loại đang đứng trước hiểm hoạ của cuộc chiến tranh hạt nhân.