THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT: ĐIỂN TÍCH, ĐIỂN CỐ

MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: 

• Nhận biết được điển tích, điển cố và ý nghĩa của chúng.

• Phân tích được tác dụng của điển tích, điển cố. 

PHẦN I. ĐIỂN TÍCH, ĐIỂN CỐ

1. Khái niệm

- Điển tích, điển cố là câu chuyện, sự việc hay câu chữ trong sách xưa, được dẫn lại một cách cô đọng trong văn bản của các tác giả đời sau.

2. Đặc điểm.

- Các điển tích, điển cố xuất hiện ở văn bản chỉ là từ ngữ, nhưng nó gợi lên một câu chuyện, sự việc, câu kinh, câu thơ nào đó.

- Điển tích, điển cố được sử dụng trong văn bản của người Việt chủ yếu có nguồn gốc từ Trung Quốc hoặc văn học cổ trong nước. Bên cạnh đó, còn có các điển tích, điển cố có nguồn gốc từ văn học châu Âu. 

3. Tác dụng.

- Dùng điển tích, điển cố có tác dụng làm cho câu thơ, câu văn hàm súc, trang nhã, uyên bác.

- Điển tích, điển cố có quá trình phát triển lâu dài, gắn liền với văn hóa, văn học của thời xưa, nên thường khó hiểu đối với người đọc ngày nay. Vì vậy, cần tra cứu mỗi khi gặp điển tích, điển cố mà mình chưa hiểu.

PHẦN II. LUYỆN TẬP

1. Bài tập 1

- Những điển tích, điển cố được sử dụng trong Chuyện người con gái Nam Xương: mùa dưa chín quá kì; nước hết chuông rền; ngõ liễu tường hoa; núi Vọng Phu; ngọc Mị Nương; cỏ Ngu mĩ; Tào Nga; Tinh Vệ; ngựa Hồ gầm gió bắc, chim Việt đậu cành nam; quăng thoi đứng dậy; mất búa đổ ngờ; ý dĩ đầy xe, Quang Võ đổ ngờ lão tướng; trói lại mà giết, Tào Tháo đến phụ ân nhân.

- Nếu sách giáo khoa không giải thích, chúng ta khó có thể hiểu được ý nghĩa của các câu văn có sử dụng điển tích, điển cố. Vì điển tích, điển cố thường có nguồn gốc từ Trung Quốc hoặc văn học cổ trong nước. Bên cạnh đó, còn có các điển tích, điển cố có nguồn gốc từ văn học châu Âu. Điển tích, điển cố luôn gắn liền với văn hóa, văn học thời xa xưa, nên cần tra cứu tài liệu mỗi khi gặp điển tích, điển cố. 

2. Bài tập 2

a. Các cụm từ in đậm đều là các điển tích, điển cố. 

b. Nghĩa của các cụm từ in đậm ở chú thích trong SGK (tr. 12, 14).

c. Tác dụng của từng cụm từ in đậm trong ngữ cảnh:

- … đâu còn có thể lại lên núi Vọng Phu kia nữa: Điển tích núi Vọng Phu thể hiện tình yêu sâu nặng, lòng chung thuỷ sắt son của người phụ nữ. Trong lời khấn trước khi nhảy xuống sông trẫm mình, Vũ Nương nhắc điển tích này để thể hiện sự xót xa của mình: đến cả cái tình cảnh đáng thương của nàng Vọng Phu, Vũ Nương cũng không thể có được.

- Hai điển tích ngọc Mị Nương, cỏ Ngu mĩ đều nói đến những điều linh thiêng, kì lạ của người đàn bà sau khi chết (chết mà vẫn tỏ được sự trong trắng, thuỷ chung). Nhắc đến hai điển tích này trong lời khấn trước khi tự tử, Vũ Nương muốn sau khi mình ra đi, người đời không hoài nghi về phẩm giá của mình.

- Phan Lang nhắc đến điển tích về Tào Nga và Tinh Vệ - những người con gái có cái chết hoàn toàn không giống với việc lựa chọn cách trẫm mình vì oan khuất của Vũ Nương. Theo Phan Lang, cách hành xử của Vũ Nương cũng phải khác: nên tìm đường trở về quê nhà với người xưa.

- Vũ Nương dùng điển tích ngựa Hồ gầm gió bắc, chim Việt đậu cành nam để nói rằng tuy được sống với các nàng tiên nơi cung nước, nhưng nỗi nhớ nhà, nhớ quê luôn canh cánh trong lòng.