BÀI 37: ĐỘT BIẾN NHIỄM SẮC THỂ

A - MỤC TIÊU BÀI HỌC

- Nêu được khái niệm đột biến nhiễm sắc thể. Lấy được ví dụ minh họa.

- Trình bày được ý nghĩa và tác hại của đột biến nhiễm sắc thể.

B - NHỮNG KIẾN THỨC CẦN GHI NHỚ

I. KHÁI NIỆM ĐỘT BIẾN NHIỄM SẮC THỂ

- Đột biến nhiễm sắc thể là sự biến đổi trong cấu trúc hoặc số lượng của nhiễm sắc thể.

II. ĐỘT BIẾN CẤU TRÚC NHIỄM SẮC THỂ

1. Khái niệm

- Đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể là những biến đổi trong cấu trúc nhiễm sắc thể.

2. Phân loại

- Đột biến mất đoạn;

- Đột biến lặp đoạn;

- Đột biến đảo đoạn;

- Đột biến chuyển đoạn

3. Tác hại và ý nghĩa

Tác hại

- Thay đổi số lượng, trật tự các gene.

- Ảnh hưởng đến mối quan hệ của các gene, sức sống của sinh vật.

Ví dụ: 

+ Đột biến chuyển đoạn giữa NST số 9 và số 22 dẫn đến bệnh ung thư bạch cầu tủy cấp tính;

+ Đột biến làm mất một đoạn trên cánh ngắn của NST số 5 gây ra hội chứng cri-du-chat (hội chứng mèo kêu), trẻ mang đột biến này có tiếng khóc giống mèo kêu và thường tử vong trong năm đầu đời sau sinh.

+ Mất đoạn cánh dài NST số 11 gây hội chứng Jacobsen.

Ý nghĩa

- Nguồn biến dị cho tiến hóa và chọn giống.

Ví dụ: 

+ Đột biến chuyển đoạn NST xảy ra ở tổ tiên chung của người và tinh tinh làm dung hợp hai NST tâm mút thành NST tâm giữa, tạo nên NST số 2 ở người. Vì vậy, người có 46 NST, còn tinh tinh vẫn giữa nguyên bộ NST của tổ tiên chung là 48 NST.

+ Sử dụng đột biến mất đoạn để loại bỏ các gene quy định các tính trạng bất lợi ở một số giống cây trồng.

III. ĐỘT BIẾN SỐ LƯỢNG NHIỄM SẮC THỂ

1. Khái niệm

- Đột biến số lượng nhiễm sắc thể là những thay đổi về số lượng xảy ra ở một hoặc một số cặp nhiễm sắc thể hoặc cả bộ nhiễm sắc thể.

2. Phân loại

- Đột biến lệch bội:  2n + 1, 2n – 1,...

- Đột biến đa bội: 3n, 4n,..., (2n loài A + 2n loài B).

3. Tác hại và ý nghĩa

Tác hại

- Mất cân bằng hệ gene, ảnh hưởng sức sống, sức sinh sản của sinh vật.

Ví dụ: 

+ Người mắc hội chứng Edward mang đột biến lệch bội có 3 NST số 18 (2n + 1 = 47).

+ Người mắc hội chứng Turner chỉ có một NST X, 2n = 45.

+ Người mắc hội chứng Down, có 3 NST số 21, 2n = 46.

+ Người mắc hội chứng siêu nữ có 3 NST X (XXX)

Ý nghĩa

- Nguyên liệu cho chọn, tạo giống quả không hạt, sinh vật có năng suất cao hơn.

Ví dụ: 

+ Giống chuối nhà hay dưa hấu, nho, cam,... tam bội (3n) thường không có hạt.   

+ Tôm sú 3n,...

- Nguyên liệu cho quá trình tiến hóa và chọn giống.

Ví dụ: 

+ Cà độc dược (Datura stramonium, 2n = 24 phát hiện 12 kiểu hình đột biến.

+ Nhiều giống cây đột biến đa bội cho năng suất cao