PHẦN 4: VẬT SỐNG

CHỦ ĐỀ 11: DI TRUYỀN

BÀI 33: GENE LÀ TRUNG TÂM CỦA DI TRUYỀN HỌC

A - MỤC TIÊU BÀI HỌC

- Nêu được khái niệm di truyền, khái niệm biến dị.

- Nêu được khái niệm nucleic acid. Kể tên được các loại nucleic acid: DNA (Deoxyribonucleic acid) và RNA (Ribonucleic acid). 

- Thông qua hình ảnh, mô tả được DNA với cấu trúc xoắn kép, gồm các đơn phân là 4 loại nucleotide, các nucleotide liên kết giữa hai mạch theo nguyên tắc bổ sung.

- Giải thích được vì sao chỉ từ 4 loại nucleotide nhưng tạo ra được sự đa dạng của phân tử DNA.

- Nêu được chức năng của DNA trong việc lưu giữ, bảo quản, truyền đạt thông tin di truyền.

- Trình bày được RNA có cấu trúc 1 mạch, chứa 4 loại ribonucleotide.

- Phân biệt được các loại RNA dựa vào chức năng.

- Nêu được gene quy định di truyền và biến dị ở sinh vật, qua đó gene được xem là trung tâm của di truyền học.

- Nêu được sơ lược về tính đặc trưng cá thể của hệ gene và một số ứng dụng của phân tích DNA trong xác định huyết thống, truy tìm tội phạm,...

B - NHỮNG KIẾN THỨC CẦN GHI NHỚ

I. DI TRUYỀN VÀ BIẾN DỊ

- Di truyền là quá trình truyền đặc điểm của sinh vật qua các thế hệ.

Ví dụ: Bố tóc đen, mẹ tóc đen → con cũng tóc đen.

Bố mắt xanh, mẹ mắt xanh → con cũng mắt xanh.

- Biến dị là hiện tượng cá thể được sinh ra trong cùng một thế hệ có những đặc điểm khác nhau và khác với các cá thể ở thế hệ trước.

Ví dụ: bố da đen, tóc đen; mẹ da đen, mẹ tóc đen → con da trắng, tóc vàng.

- Di truyền và biến dị là hai đặc tính cơ bản của sự sống diễn ra song song và gắn liền với quá trình sinh sản.

- Ngành khoa học nghiên cứu tính di truyền và biến dị của sinh vật là di truyền học.

- Sự di truyền và biến dị ở sinh vật được quy định bởi vật chất di truyền.

+ Sinh vật nhân sơ, sinh vật nhân thực: DNA (deoxyribonucleic acid).

+ Một số loại virus: RNA (ribonucleic acid).

II. NUCLEIC ACID

- Nucleic acid là hợp chất đa phân (polymer) được cấu tạo từ các đơn phân là nucleotide.

- Một nucleotide gồm:

+ Gốc phosphate.

+ Đường pentose.

+ Nitrogenous base: Adenine (A), Guanine (G), Cytosine (C), Thymine (T) và Uracil (U).

- Các nucleotide liên kết với nhau bằng liên kết phosphodiester tạo nên chuỗi polynucleotide.

- Chuỗi polynucleotide có chiều 5’ - 3’ được xác định dựa vào nucleotide ở mỗi đầu của chuỗi: 

+ Nucleotide ở đầu 5’ có gốc phosphate (liên kết với carbon 5’) tự do.

+ Nucleotide ở đầu 3’ có gốc hydroxyl (liên kết với carbon 3’) tự do.

1. DNA

(Phiếu học tập - Đính kèm dưới hoạt động)

2. RNA

(Phiếu học tập - Đính kèm dưới hoạt động)

III. GENE VÀ HỆ GENE

- Gene là một đoạn của phân tử DNA mang thông tin mã hóa một chuỗi polypeptide hay phân tử RNA. 

- Tập hợp tất cả các thông tin di truyền trên DNA của tế bào hình thành nên hệ gene của cơ thể.

- Gene là trung tâm của di truyền học.

- Phân tích DNA được ứng dụng trong các lĩnh vực nghiên cứu khoa học, y học, pháp y và đời sống.

Ví dụ: 

+ Xác định quan hệ huyết thống.

+ Điều tra tội phạm, giúp cung cấp những bằng chứng cho cơ quan điều tra.