BÀI 3 - CÁC CẤP ĐỘ TỔ CHỨC CỦA THẾ GIỚI SỐNG

MỞ ĐẦU

Câu 1: Một tiết học về sự sống, một bạn nói rằng: "Một chiếc xe và một con sư tử đều có quá trình chuyển hoá vật chất và năng lượng, có khả năng di chuyển nên cả hai đều được gọi là vật sống". Em có đồng ý với ý kiến đó không? Em sẽ chứng minh cho ý kiến của mình như thế nào?

Giải nhanh:

Em không đồng ý với ý kiến cả xe và con sư tử đều là vật sống. Mặc dù chiếc xe và một con sư tử đều có quá trình chuyển hoá vật chất và năng lượng, có khả năng di chuyển, nhưng việc trao đổi và di chuyển của xe đều phụ thuộc vào con người, và xe không có khả năng tự phát triển, tự sinh sản. Do đó chiếc xe không phải là vật sống, con sư tử là vật sống.

I. CÁC CẤP ĐỘ TỔ CHỨC CỦA THẾ GIỚI SỐNG

Câu 1: Phân biệt cấp độ tổ chức và cấp độ tổ chức sống.

Giải nhanh:

- Các cấp độ tổ chức của thế giới sống bao gồm từ cấp độ nguyên tử, phân tử, bào quan, tế bào, mô, đến hệ sinh thái và sinh quyển. 

- Các cấp độ này biểu thị những đặc trưng cơ bản của sự sống như chuyển hóa vật chất, sinh trưởng, phát triển, sinh sản, và cảm ứng.

Câu 2: Quan sát Hình 3.1, hãy:

a, Kể tên các cấp độ tổ chức của thế giới sống

b, Cho biết cấp độ tổ chức nào có đầy đủ các biểu hiện củ sự sống.

Giải nhanh:

a, Các cấp độ tổ chức của thế giới sống từ nhỏ đến lớn bao gồm: nguyên tử, phân tử, bào quan, tế bào, mô, cơ quan, hệ cơ quan, cơ thể, quần thể, quần xã - hệ sinh thái, sinh quyển.

b, Cấp độ tổ chức sinh quyển biểu hiện đầy đủ các đặc trưng của sự sống.

Câu 3: Tại sao tế bào được xem là cấp độ tổ chức sống cơ bản nhất?

Giải nhanh:

Tế bào là cấp đổ tổ chức sống cơ bản nhất có đầy đủ các biểu hiện đặc trưng của thế giới sống như: chuyển hóa vật chất, sinh trưởng và phát triển, sinh sản, cảm ứng,... Vì vậy tế bào được xem là cấp độ tổ chức sống cơ bản nhất.

Câu 4: Các cấp độ tổ chức sống có mối quan hệ với nhau như thế nào?

Giải nhanh:

Các cấp độ tổ chức sống có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, với các cấp độ nhỏ hơn cung cấp nền tảng để hình thành các cấp độ tổ chức cao hơn.

Luyện tập: Ý nghĩa của việc nghiên cứu mối quan hệ giữa các cấp độ tổ chức sống là gì?

Giải nhanh:

Ý nghĩa của nghiên cứu mối quan hệ giữa các cấp độ tổ chức sống là giúp hiểu được sự liên hệ, tương tác và hoạt động của các cấp độ này với nhau.

II. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA CÁC CẤP TỔ CHỨC SỐNG

Câu 5: Thế nào là nguyên tắc thứ bậc?

Giải nhanh:

Nguyên tắc thứ bậc cho biết rằng tổ chức sống ở các cấp độ thấp sẽ là nền tảng để hình thành các cấp độ sống cao hơn. Nhờ vào nguyên tắc này, các tổ chức sống ở cấp cao có thể kế thừa các đặc điểm của cấp thấp mà còn có những đặc tính đặc trưng mà cấp dưới không có.

Câu 6: Nêu ví dụ về một cấp độ tổ chức sống. Hãy giải thích sự hình thành cấp độ tổ chức theo nguyên tắc thứ bậc.

Giải nhanh:

Một lời tế bào ở dạ dày chỉ thực hiện 1 chức năng nhất định (tế bào chính tiết ra enzyme ở trạng thái chưa hoạt động, tế bào viền tiết ra HCl, hoặc tế bào cơ chỉ có tác dụng co dãn) nhưng khi có nhiều loại tế bào tập hợp lại, dạ dày vừa có khả năng tiết dịch vị vừa co bóp để tiêu hóa thức ăn.

Câu 7: Nêu ví dụ về quá trình trao đổi chất giữa cơ thể với môi trường. Thông qua quá trình đó, sinh vật đã làm biến đổi môi trường như thế nào?

Giải nhanh:

Thực vật hấp thụ khí CO2 qua quang hợp và thoát ra hơi nước. Quá trình này cung cấp CO2 cho quang hợp, làm giảm nhiệt độ môi trường bằng cách thoát hơi nước, và giải phóng O2, ảnh hưởng đến sự điều hòa của khí quyển.

Câu 8: Nêu ví dụ về cơ chế tự điều chỉnh ở các cấp độ: cơ thể, quần thể, quần xã.

Giải nhanh:

- Cơ thể: Khi lạnh, cơ thể chậm chuyển hóa và tăng cường hô hấp để giữ nhiệt.

- Quần thể: Khi dinh dưỡng giảm, quần thể vi sinh vật suy thoái, tế bào vi sinh vật chết tăng lên.

- Quần xã: Sự tăng lượng chuột dẫn đến số rắn tăng, giúp duy trì mức cân bằng số lượng chuột trên đồng.

Câu 9: Quan sát Hình 3.2, em có nhận xét gì về sự tiến hóa của thế giới sống?

Giải nhanh:

Nhận xét: Sự sống được nối tiếp nhờ quá trình sinh sản với nhiều đặc tính được duy trì ổn định, kế thừa qua nhiều thế hệ thông qua quá trình nhân đôi DNA. Mặt khác, môi trường sống luôn có những biến đổi bắt buộc sinh vật phải có sự thích nghi để tồn tại. Quá trình chọn lọc tự nhiên loại bỏ những dạng sống kém và giữ lại những dạng sống thích nghi với các môi trường sống khác nhau. Vì vậy các sự sống trên trái đất đều có tổ tiên chung nhưng đến ngày nay các sinh vật đã xuất hiện khắp mọi nơi trên thế giới với những đặc điểm khác nhau để thích nghi với môi trường sống khác nhau.

Câu 10: Những đặc điểm khác biệt giữa các loài sinh vật là do đâu?

Giải nhanh:

Những đặc điểm khác nhau giữa các loài sinh vật bao gồm các cơ chế đột biến gene và nhiễm sắc thể, cùng khả năng tiến hóa và thích nghi với môi trường sống.

Luyện tập: Sự phát sinh các biến dị có vai trò gì trong sự tiến hoá của thế giới sống?

Giải nhanh:

Sự phát sinh các biến dị là cơ sở quan trọng cho tiến hóa, tạo ra sự đa dạng di truyền và các đặc điểm thích nghi mới, có tính vượt trội so với đời cha mẹ, làm nền tảng cho sự hình thành các loài mới.

Vận dụng: Chứng minh rằng thế giới sống vừa có tính đa dạng vừa có tính thống nhất một cách rõ rệt. Cho ví dụ minh hoạ.

Giải nhanh:

- Tính đa dạng: Tính đa dạng của thế giới sống được biểu hiện ở số lượng loài đa dạng, phong phú về kích thước, cấu tạo, tuổi thọ,... tạo nên các quần thể đặc trưng; đồng thời có sự đa dạng về khí hậu, ổ sinh thái,..., tạo nên các quần xã và hệ sinh thái đặc trưng.

- Tính thống nhất: Các loài trên thế giới sống đều có các đặc điểm tương đồng nhau, và được xếp vào các hệ thống phân loại. Mặt khác tất cả các loài trên thế giới đều có chung một tổ tiên; luôn luôn tương tác, tác động lẫn nhau. Tất cả các loài đều được cấu tạo từ các phân tử, đại phân tử và được cấu tạo từ đơn vị tổ chức sống cơ bản nhất là tế bào.

- Ví dụ: Sự đa dạng của lớp Côn trùng: trong lớp Côn trùng có rất loài như kiến, rận, cào cào,... nhưng đều có các đặc điểm chung như cơ thể phân đốt, được bảo vệ bởi một bộ xương ngoài, một lớp cứng được cấu tạo chủ yếu bởi kitin,...

BÀI TẬP

Bài 1: Ở một loài chim, ban đầu có 10 000 cá thể sống ở vùng (A), sau 5 năm, quần thể này đạt số lượng 30 000 cá thể. Với số lượng cá thể tăng nhanh dẫn đến nguồn thức ăn trong môi trường bị khan hiếm. Do điều kiện sống khó khăn nên đã có 15 000 cá thể di cư sang vùng B để tìm môi trường sống mới. 

1. Sự di cư của các loài chim liên quan đến đặc điểm nào của cấp độ tổ chức sống?

2. Sự di cư có vai trò gì đối với loài chim này?

Giải nhanh:

1. Sự di cư của các loài chim phụ thuộc vào cơ chế tự điều chỉnh của tổ chức sống.

2. Di cư đóng vai trò quan trọng trong bảo đảm môi trường sống và nguồn thức ăn, đảm bảo số lượng của loài chim.