BÀI 13. VIỆT NAM TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 1954

MỞ ĐẦU

Hình 13.1 là bức ảnh chiến sĩ quyết tử Trần Thành (Nguyễn Văn Thiềng) đang ôm bom ba càng đón đánh xe tăng Pháp trên đường phố Hà Nội, được nghệ sĩ Nguyễn Bá Khoản chụp ngày 23-12-1946. Bức ảnh này đã trở thành một trong những hình ảnh tiêu biểu của quân dân Thủ đô Hà Nội trong những ngày đầu cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp.

Vậy vì sao cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp bùng nổ? Nội dung đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp và những thắng lợi tiêu biểu trên mặt trận quân sự, kinh tế, văn hoá, ngoại giao là gì? Nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử của cuộc kháng chiến ra sao?

Giải nhanh:

1. Cuộc kháng chiến bùng nổ:

+ Sau khi kí Hiệp định Sơ bộ (6-3-1946) và Tạm ước Việt - Pháp (14-9-1946), thực dân Pháp bội ước mở rộng chiến tranh xâm lược Việt Nam.

- Ngày 18-19/12/1946, Ban Thường vụ Trung ương Đảng họp phát động toàn quốc kháng chiến. 

1. Nội dung đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp

Kháng chiến toàn dân; Kháng chiến lâu dài; Kháng chiến toàn diện; Dựa vào sức mình là chính; Đồng thời, cần tranh thủ sự đồng tình của cộng đồng quốc tế

1. Những thắng lợi tiêu biểu 

1. Quân sự:

- Cuộc chiến đấu ở các đô thị phía bắc vĩ tuyến 16 

- Chiến thắng Việt Bắc thu – đông 1947 

- Chiến thắng Biên giới 

- Chiến dịch Điện Biên Phủ

2. Chính trị, ngoại giao

- Chính trị:

+ Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II được triệu tập

+ Hợp nhất thành Mặt trận Liên hiệp Quốc dân Việt Nam

- Ngoại giao:

+ Trung Quốc, Liên Xô và các nước dân chủ nhân dân đã chính thức công nhận và lần lượt đặt quan hệ ngoại giao với Chính phủ Việt Nam.

+ Hiệp định Giơ-ne-vơ về chấm dứt chiến tranh, lập lại hoà bình ở Đông Dương 

3. Kinh tế: Thành lập Nha tiếp tế, xây dựng bảo vệ nền kinh tế dân chủ nhân dân.

4. Văn hóa, giáo dục: Cải cách giáo dục (9 năm), giáo dục phục vụ kháng chiến và kiến quốc.

I. CUỘC KHÁNG CHIẾN TOÀN QUỐC CHỐNG THỰC DÂN PHÁP BÙNG NỔ

Câu hỏi: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát hình 13.2, giải thích vì sao cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược bùng nổ ngày 19-12-1946?

Giải nhanh:

- Sau khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, thực dân Pháp có nhiều hành động gây hấn, chống phá cách mạng Việt Nam

- Ngày 18 -19/12/1946, Ban Thường vụ Trung ương Đảng họp phát động toàn quốc kháng chiến. Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến. 

II. ĐƯỜNG LỐI KHÁNG CHIẾN CHỐNG THỰC DÂN PHÁP CỦA ĐẢNG

Câu hỏi: Trình bày nội dung đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp của Đảng. Vì sao khẳng định cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân Việt Nam là chính nghĩa?

Giải nhanh:

- Nội dung đường lối kháng chiến: Kháng chiến toàn dân; Kháng chiến lâu dài; Kháng chiến toàn diện; Dựa vào sức mình là chính. Đồng thời, cần tranh thủ sự đồng tình của cộng đồng quốc tế

-  Kháng chiến chống thực dân Pháp chính nghĩa vì: Cuộc chiến tranh tự vệ nhằm hoàn thành nhiệm vụ giải phóng dân tộc, từng bước thực hiện nhiệm vụ dân chủ, đem lại ruộng đất cho nhân dân.

III. NHỮNG NĂM ĐẦU CỦA CUỘC KHÁNG CHIẾN TOÀN QUỐC  CHỐNG THỰC DÂN PHÁP

Câu hỏi: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát hình 13.4, mô tả nét chính của cuộc chiến đấu ở các đô thị phía bắc vĩ tuyến 16.

Giải nhanh:

- Từ ngày 19-12-1946 đến tháng 2-1947, quân dân ở các đô thị ở phía bắc vĩ tuyến 16 đã tổ chức nhiều trận đánh làm tiêu hao sinh lực quân Pháp. 

- Đánh bại ý đồ đánh úp cơ quan đầu não kháng chiến tại Hà Nội, bước đầu làm phá sản kế hoạch “đánh nhanh, thẳng nhanh” của Pháp

Câu hỏi: Đọc thông tin, tư liệu và quan sát hình 13.5, mô tả nét chính của chiến dịch Việt Bắc thu – đông năm 1947.

Giải nhanh:

- Quân dân Việt giành thắng lợi và đại bộ phận quân Pháp rút khỏi Việt Bắc.

- Chiến thắng làm thất bại hoàn toàn kế hoạch “đánh nhanh, thắng nhanh”, buộc Pháp phải chuyển sang đánh lâu dài. 

Câu hỏi: Đảng, Chính phủ và nhân dân Việt Nam đã làm gì để chuẩn bị cho cuộc kháng chiến lâu dài?

Giải nhanh:

- Về Chính trị:

+ Chính phủ quyết định chia cả nước thành 14 khu hành chính quân sự. 

+ Các Uỷ ban Hành chính chuyển thành Uỷ ban Kháng chiến hành chính

- Về Kinh tế: Chính phủ ban hành các chính sách để duy trì và phát triển sản xuất

- Về Văn hoá, giáo dục: Phong trào Bình dân học vụ được duy trì và phát triển 

IV. BƯỚC NGOẶT PHÁT TRIỂN CỦA CUỘC KHÁNG CHIẾN TOÀN QUỐC CHỐNG THỰC DÂN PHÁP (1950 – 1953)

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 13,6, mô tả chiến dịch Biên giới thu – đông năm 1950.

Giải nhanh:

- Tháng 5-1949, Pháp để ra kế hoạch Rơ-ve; 6-1950, mở chiến dịch Biên giới

- Ngày 22-10-1950, chiến dịch kết thúc thắng lợi, chọc thủng “Hành lang Đông – Tây” của Pháp, kế hoạch Rơ-ve bị phá sản

- Căn cứ địa cách mạng mở rộng, con đường liên lạc với các nước xã hội chủ nghĩa được khai thông, Việt Nam giành được thế chủ động chiến trường Bắc Bộ

Câu hỏi: Đảng, Chính phủ và nhân dân Việt Nam đã làm gì để phát triển hậu phương kháng chiến về mọi mặt?

Giải nhanh:

- Chính trị: Tháng 2-1951, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II triệu tập quyết định đưa Đảng ra hoạt động công khai, đổi tên thành Đảng Lao động Việt Nam.

- Ngoại giao: Từ năm 1950, các nước dân chủ nhân dân đã chính thức công nhận và đặt quan hệ ngoại giao 

- Kinh tế: vận động tăng gia sản xuất và thực hành tiết kiệm; ban hành chính sách chấn chỉnh thuế khoá, xây dựng nền tài chính, giảm tô và cải cách ruộng đất. 

- Văn hoá, giáo dục: Cải cách giáo dục phổ thông (9 năm), theo hướng giáo dục phục vụ kháng chiến và kiến quốc.

V. CUỘC KHÁNG CHIẾN TOÀN QUỐC CHỐNG THỰC DÂN PHÁP KẾT THÚC (1953 – 1954)

Câu hỏi: Mô tả nét chính của chiến địch Điện Biên Phủ năm 1954. Thắng lợi của chiến dịch Điện Biên Phủ tác động như thế nào đến cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp?

Giải nhanh:

- Nét chính chiến địch Điện Biên Phủ năm 1954:

+ Pháp và Mỹ triển khai kế hoạch Na-va.

+ Tháng 9-1953, Đảng chủ trương phải đập tan kế hoạch quân sự Na-va.

+ Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, quân đội Việt Nam tiến hành ba đợt tiến công

+ Chiều ngày 7-5-1954, chiến dịch Điện Biên Phủ kết thúc thắng lợi.

- Tác động: Đập tan hoàn toàn kế hoạch Na-va; Giảng dòn ý chỉ xâm lược của thực dân Pháp; Buộc Pháp phải chấp nhận đàm phán tại hội nghị Giơ-ne-vơ

Câu hỏi: Mô tả những thắng lợi tiêu biểu về ngoại giao trong kháng chiến chống thực dân Pháp 1946-1954

Giải nhanh:

Các bên tôn trọng các quyền dân tộc cơ bản là độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam, Lào, Cam-pu-chia; thực hiện ngừng băn, lập lại hoà bình trên toàn Đông Dương; lấy vĩ tuyến 17 (Quảng Trị) làm ranh giới quân sự tạm thời; Việt Nam tiến tới thống nhất bằng cuộc tổng tuyển cử tự do, tổ chức vào năm 1956.

VI. NGUYÊN NHÂN THẮNG LỢI VÀ Ý NGHĨA LỊCH SỬ CỦA CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG THỰC DÂN PHÁP (1945 – 1954)

Câu hỏi: Nêu nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1945-1954).

Giải nhanh:

- Truyền thống yêu nước, ý chí chiến đấu, đoàn kết của toàn quân và toàn dân dưới sự lãnh đạo của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh.

- Tinh thần đoàn kết, liên minh chiến đấu của nhân dân Việt Nam, Lào, Cam-pu-chia; sự ủng hộ, giúp đỡ của các nước xã hội chủ nghĩa

Câu hỏi: Nêu ý nghĩa lịch sử của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1945-1954).

Giải nhanh:

- Chấm dứt cuộc chiến tranh xâm lược và ách thống trị của Pháp

- Giáng đòn nặng nề vào tham vọng xâm lược và nô dịch của chủ nghĩa đế quốc

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Hoàn thành bảng về những thành tựu tiêu biểu trên các mặt trận quân sự, chính trị, kinh tế, văn hoá, giáo dục trong cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược (1946 – 1954) theo mẫu sau vào vở ghi.

Giải nhanh:

Câu 2: Sưu tầm tư liệu và viết một đoạn ngắn (khoảng 200 từ) về một tấm gương tiêu biểu trên mặt trận quân sự trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở địa phương em.

Giải nhanh:

Tô Vĩnh Diện làm tiểu đội trưởng một đơn vị pháo cao xạ. Trong lúc kéo pháo qua những chặng đường nguy hiểm, anh luôn nhắc nhở đồng đội chuẩn bị chu đáo và tự mình đi kiểm tra tỉ mỉ dây kéo pháo. Khi dây tời bị đứt, pháo lao nhanh xuống dốc, anh vẫn bình tĩnh giữ càng lái cho pháo thẳng đường. Tô Vĩnh Diện hô anh em “Thà hy sinh quyết bảo vệ pháo”, lấy thân mình chèn vào bánh pháo, nhờ đó các anh em đồng đội kịp ghìm giữ pháo lại.