BÀI 1. KHÁI QUÁT VỀ TRAO ĐỔI CHẤT VÀ CHUYỂN HÓA NĂNG LƯỢNG

MỞ ĐẦU

CH. Điều gì xảy ra nếu cơ thể sinh vật không lấy đủ các chất cần thiết từ môi trường và không thải các chất ra môi trường?

Đáp án chuẩn:

Nếu cơ thể sinh vật không lấy đủ các chất cần thiết và không thải các chất ra môi trường, sinh vật sẽ không thể tồn tại. Mọi sinh vật trên Trái Đất cần thực hiện trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng để duy trì sự sống.

III. CÁC GIAI ĐOẠN CHUYẾN HÓA NĂNG LƯỢNG TRONG SINH GIỚI

CH.Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng có vai trò như thế nào đối với sinh vật? 

Đáp án chuẩn:

Sinh vật không thể tồn tại và phát triển nếu không thực hiện trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng.

- Sinh vật lấy chất từ môi trường để tạo chất sống, hình thành tế bào, cơ quan, cơ thể, tích lũy và giải phóng năng lượng cho các hoạt động sống như vận động, sinh sản, cảm ứng, sinh trưởng và phát triển.

- Chất thải và độc hại từ quá trình chuyển hóa được thải ra môi trường; nếu tích tụ lại sẽ gây rối loạn hoạt động sống, thậm chí tử vong.

CH. Những dấu hiệu nào cho thấy trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng diễn ra ở sinh vật?

Đáp án chuẩn:

- Thu nhận và vận chuyển các chất từ môi trường.

- Biến đổi các chất kèm theo chuyển hóa năng lượng ở tế bào.

- Đào thải các chất ra môi trường.

- Điều hòa.

CH. Dựa vào Hình 1.1 trang 6, mô tả tóm tắt quá trình chuyển hóa năng lượng trong sinh giới (bắt đầu từ năng lượng ánh sáng).

Đáp án chuẩn:

- Giai đoạn tổng hợp: Sinh vật tự dưỡng hấp thụ quang năng để tổng hợp chất hữu cơ từ CO₂ và nước, chuyển hóa quang năng thành hóa năng tích lũy trong các liên kết hóa học.

- Giai đoạn phân giải: Liên kết hóa học trong phân tử hữu cơ chứa năng lượng thế năng, sau đó biến đổi thành động năng qua quá trình hô hấp, biến các phân tử lớn thành nhỏ hơn và tích lũy năng lượng trong các phân tử như ATP, NADH.

- Giai đoạn huy động năng lượng: Liên kết phosphate trong ATP bị phá vỡ, giải phóng năng lượng, cuối cùng chuyển thành nhiệt năng và tỏa ra môi trường.

V. CÁC PHƯƠNG THỨC TRAO ĐỔI CHẤT VÀ CHUYỂN HÓA NĂNG LƯỢNG

CH. Nghiên cứu Hình 1.2 trang 7, trình bày mối liên quan giữa trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở cấp tế bào và cơ thể sinh vật.

Đáp án chuẩn:

Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở cấp tế bào và cơ thể sinh vật liên quan chặt chẽ với nhau. Chất dinh dưỡng cơ thể lấy vào được chuyển tới tế bào, tham gia vào quá trình đồng hóa để tổng hợp chất hữu cơ và dự trữ năng lượng. Một phần chất hữu cơ được phân giải, giải phóng năng lượng cho các hoạt động sống. Chất thải từ quá trình dị hóa tế bào được thải ra ngoài. 

=> Trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở cấp tế bào là cơ sở cho quá trình trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng của cơ thể sinh vật.

CH. Tại sao gọi thực vật là sinh vật tự dưỡng và động vật là sinh vật dị dưỡng?

Đáp án chuẩn:

- Thực vật là sinh vật tự dưỡng, tự tổng hợp chất hữu cơ từ chất vô cơ.

- Động vật là sinh vật dị dưỡng, lấy chất hữu cơ từ sinh vật tự dưỡng hoặc động vật khác qua tiêu hóa và hấp thụ.

CH. Phân tích vai trò của sinh vật tự dưỡng trong sinh giới.

Đáp án chuẩn:

Vai trò của sinh vật tự dưỡng:

- Cung cấp O₂ cho hầu hết sinh vật.

- Cung cấp thức ăn, nơi ở và nơi sinh sản cho động vật.

- Điều hòa khí hậu: tạo nhiệt độ, độ ẩm thuận lợi cho sự tồn tại và phát triển của sinh vật.

LUYỆN TẬP – VẬN DỤNG

CH. Cho biết những chất nào được cơ thể thực vật, động vật lấy từ môi trường sống và đưa đến tế bào cơ thể sử dụng cho đồng hoá, dị hoá; Những chất thải nào sinh ra từ quá trình chuyển hoá được cơ thể thải ra môi trường.

Đáp án chuẩn:

Lấy vào: H₂O, chất khoáng, CO₂, O₂, thức ăn.

Thải ra: H₂O, O₂, CO₂ (thực vật); phân, nước tiểu, CO₂ (động vật).

CH. Quá trình trao đổi chất giữa cơ thể và môi trường bị rối loạn sẽ ảnh hưởng như thế nào đến cơ thể? Làm thế nào để quá trình trao đổi chất giữa cơ thể và môi trường diễn ra thuận lợi?

Đáp án chuẩn:

Quá trình trao đổi chất trong cơ thể người diễn ra bình thường nhờ sự phối hợp của các cơ quan: hô hấp, tiêu hóa, tuần hoàn, bài tiết. Khi quá trình này bị rối loạn, sẽ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe. Để quá trình trao đổi chất thuận lợi, cần duy trì lối sống lành mạnh:

- Thường xuyên tập thể dục

- Uống nhiều nước

- Ăn uống hợp lý

- Ngủ đủ giấc

- Làm việc và nghỉ ngơi điều độ