CHỦ ĐỀ 2. VĂN MINH CHÂU THỔ SÔNG HỒNG VÀ SÔNG CỬU LONG

MỞ ĐẦU

CH: Châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long tuy có lịch sử hình thành khác nhau nhưng đều có những nét đặc sắc về văn hóa, được hun đúc và phát triển trên cơ sở văn minh của các dòng sông nơi hai vùng châu thổ hình thành. Vậy, những nét đặc sắc về văn hoá đó là gì? Hiện nay, biến đổi khí hậu ở hai vùng châu thổ này diễn ra ra sao và có tác động như thế nào đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của hai vùng?

Đáp án chuẩn: 

1. Châu thổ sông Hồng:

- Văn hóa lúa nước:

+ Lễ hội cấy lúa, lễ hội thu hoạch.

+ Các món ăn đặc trưng: phở, bún chả, bánh cuốn,...

- Văn hóa truyền thống:

+ Nhã nhạc cung đình Huế.

+ Ca trù, hát xẩm, hát chầu văn.

+ Làng nghề truyền thống: gốm Bát Tràng, tranh Đông Hồ,...

2. Châu thổ sông Cửu Long:

- Văn hóa miệt vườn:

+ Lễ hội hoa xuân, lễ hội đờn ca tài tử.

+ Các món ăn đặc trưng: lẩu mắm, cá lóc nướng trui,...

- Văn hóa sông nước:

+ Chợ nổi Cái Răng, chợ nổi Ngã Bảy.

+ Các loại hình nghệ thuật: đờn ca tài tử, cải lương,...

* Biến đổi khí hậu ở hai vùng châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long:

- Biểu hiện:

+ Nhiệt độ tăng:

Mùa hè nóng hơn, gay gắt hơn.

Số ngày nắng nóng trong năm tăng.

+ Mưa lũ:

Mưa lũ diễn ra thường xuyên và dữ dội hơn.

Nước lũ dâng cao hơn, gây ngập lụt diện rộng.

+ Hạn hán, xâm nhập mặn:

Hạn hán xảy ra thường xuyên và kéo dài hơn.

Xâm nhập mặn ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và đời sống người dân.

- Tác động:

+ Kinh tế:

Ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp, thủy sản.

Gây thiệt hại về nhà cửa, cơ sở hạ tầng.

Giảm thu nhập, tăng chi phí cho người dân.

+ Xã hội:

Gây di dời, di cư do thiên tai.

Ảnh hưởng đến sức khỏe, giáo dục, y tế.

Gây mất cân bằng sinh thái.

1. Những nét văn hoá đặc sắc trong nền văn minh châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long 

CH1: Hãy vẽ sơ đồ tư duy thể hiện những nét chính về văn hóa ở châu thổ sông Hồng. Em có nhận xét gì về nét sinh hoạt của cư dân xưa ở vùng này?

Đáp án chuẩn: 

Nhận xét: 

- Cư dân sống chủ yếu bằng nghề nông:

+ Trồng lúa nước là cây trồng chính.

+ Sử dụng các công cụ lao động thủ công.

- Cư dân sống thành làng xã:

+ Có tinh thần đoàn kết, tương trợ lẫn nhau.

+ Giữ gìn các phong tục tập quán truyền thống.

- Cư dân có đời sống tinh thần phong phú:

+ Nhiều lễ hội, trò chơi dân gian.

+ Âm nhạc, ca hát, múa hát phát triển.

CH2: Hãy trình bày những nét chính về văn hóa ở châu thổ sông Cửu Long. Theo em, đặc trưng quan trọng trong văn hóa ở vùng này là gì?

Đáp án chuẩn: 

- Kiến trúc: Nhà nằm dọc hai bên bờ sông, kênh rạch, cấu trúc mở 

- Nếp sống: gắn liền với sông nước, di chuyển bằng ghe, xuồng nhỏ 

- Ẩm thực: giao thoa Việt – Hoa 

- Trang phục: áo bà ba, khăn rằn 

- Nghệ thuật: điệu hò, nói vè, nói thơ, nói tuồng,..

2. Biến đổi khí hậu và biện pháp ứng phó với biến đổi khí hậu ở hai vùng châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long 

CH1: Dựa vào bảng 2.1, bảng 2.2 và thông tin trong bài, hãy:

Cho biết dưới sự ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, nhiệt độ và lượng mưa thay đổi như thế nào ở hai vùng châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long. 

Trình bày các biểu hiện của hiện tượng thời tiết cực đoan, mực nước biển dâng ở hai vùng châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long.

Đáp án chuẩn: 

* Biểu hiện:

- Nhiệt độ tăng:

+ Mùa hè nóng hơn, gay gắt hơn.

+ Số ngày nắng nóng trong năm tăng.

- Mưa lũ:

+ Mưa lũ diễn ra thường xuyên và dữ dội hơn.

+ Nước lũ dâng cao hơn, gây ngập lụt diện rộng.

- Hạn hán, xâm nhập mặn:

+ Hạn hán xảy ra thường xuyên và kéo dài hơn.

* Biểu hiện của hiện tượng thời tiết cực đoan, mực nước biển dâng ở hai vùng châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long:

1. Châu thổ sông Hồng:

- Biểu hiện thời tiết cực đoan:

+ Mưa lũ: Lũ lụt xảy ra thường xuyên và dữ dội hơn, gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản.

+ Hạn hán: Hạn hán xảy ra thường xuyên và kéo dài hơn, ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp.

+ Bão: Bão đổ bộ vào Việt Nam ngày càng nhiều và mạnh hơn, gây thiệt hại lớn về nhà cửa, cơ sở hạ tầng.

- Mực nước biển dâng:

+ Nguy cơ sạt lở bờ biển ngày càng cao.

2. Châu thổ sông Cửu Long:

- Biểu hiện thời tiết cực đoan:

+ Hạn hán: Hạn hán xảy ra thường xuyên và kéo dài hơn, ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp.

+ Xâm nhập mặn: Xâm nhập mặn ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và đời sống người dân.

+ Bão: Bão đổ bộ vào Việt Nam ngày càng nhiều và mạnh hơn, gây thiệt hại lớn về nhà cửa, cơ sở hạ tầng.

- Mực nước biển dâng:

+ Nguy cơ sạt lở bờ biển ngày càng cao.

CH2: Dựa vào thông tin trong bài, hãy nêu những tác động của biển đổi khi hậu đối với sự phát triển kinh tế - xã hội ở châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long.

Đáp án chuẩn: 

- Thu hẹp diện tích đất nông nghiệp

- Thay đổi thời vụ sản xuất, cơ cấu cây trồng

- Suy giảm đa dạng sinh học

- Tăng nguy cơ gây cháy rừng

- Giảm sản lượng thuỷ sản

- Phá huỷ các công trình xây dựng 

- Gây bất lợi đến hoạt động dịch vụ, du lịch 

- Gây thiếu nước sinh hoạt trầm trọng, dịch bệnh gia tăng

CH3: Dựa vào bảng 2.3 và thông tin trong bài, hãy đề xuất một số biện pháp giúp giảm nhẹ, thích ứng với biến đổi khi hậu ở hai vùng châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long.

Đáp án chuẩn: 

* Biện pháp giảm nhẹ:

- Giảm phát thải khí nhà kính:

+ Sử dụng năng lượng hiệu quả và tiết kiệm năng lượng.

+ Phát triển năng lượng tái tạo.

+ Trồng rừng, bảo vệ rừng.

- Nâng cao nhận thức cộng đồng:

+ Nâng cao ý thức bảo vệ môi trường.

*Biện pháp thích ứng:

+ Phòng chống thiên tai:

+ Xây dựng hệ thống đê điều, cống, hồ chứa nước.

+ Báo động sớm, dự báo thời tiết.

- Phát triển kinh tế:

+ Chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi phù hợp với biến đổi khí hậu.

+ Phát triển các ngành kinh tế ít chịu ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu.

- Nâng cao nhận thức cộng đồng:

+ Tuyên truyền, giáo dục về biến đổi khí hậu.

* Châu thổ sông Hồng:

- Xây dựng hệ thống đê điều kiên cố

- Phát triển các giống cây trồng chịu úng, mặn

- Phát triển du lịch sinh thái

Châu thổ sông Cửu Long:

- Xây dựng hệ thống cống, đập ngăn mặn

- Phát triển các mô hình nuôi trồng thủy sản nước lợ, nước mặn

- Phát triển du lịch sinh thái

LUYỆN TẬP

Câu 1: Hãy hoàn thành bảng thống kê về nét đặc sắc của văn hoá ở châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long theo mẫu dưới đây vào vở: 

Đáp án chuẩn: 

CH2: Tóm tắt những biểu hiện của biến đổi khí hậu ở hai vùng châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long.

Đáp án chuẩn: 

- Biểu hiện:

+ Nhiệt độ tăng:

Mùa hè nóng hơn, gay gắt hơn.

Số ngày nắng nóng trong năm tăng.

+ Mưa lũ:

Mưa lũ diễn ra thường xuyên và dữ dội hơn.

Nước lũ dâng cao hơn, gây ngập lụt diện rộng.

+ Hạn hán, xâm nhập mặn:

Hạn hán xảy ra thường xuyên và kéo dài hơn.

Xâm nhập mặn ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và đời sống người dân.

- Tác động:

+ Kinh tế:

Ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp, thủy sản.

Gây thiệt hại về nhà cửa, cơ sở hạ tầng.

Giảm thu nhập, tăng chi phí cho người dân.

+ Xã hội:

Gây di dời, di cư do thiên tai.

Ảnh hưởng đến sức khỏe, giáo dục, y tế.

VẬN DỤNG 

Câu 1: Những nét văn hóa truyền thống nào còn được lưu giữ trong đời sống của người Việt Nam hiện nay ở vùng châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long?

Đáp án chuẩn: 

1. Lễ hội:

* Châu thổ sông Hồng:

+ Lễ hội Gióng (Sóc Sơn, Hà Nội)

+ Lễ hội đền Hùng (Phú Thọ)

+ Lễ hội Lim (Bắc Ninh)

* Châu thổ sông Cửu Long:

+ Lễ hội đua ghe Ngo (Cần Thơ)

+ Lễ hội hoa xuân (Mỹ Tho)

+ Lễ hội Vía Bà (Đồng Tháp)

2. Ẩm thực:

* Châu thổ sông Hồng:

+ Phở bò

+ Bún chả

+ Bánh cuốn

* Châu thổ sông Cửu Long:

+ Lẩu mắm

+ Cá lóc nướng trui

+ Bánh xèo

3. Trang phục:

* Châu thổ sông Hồng: Áo dài, khăn mỏ quạ, nón quai thao

* Châu thổ sông Cửu Long: Áo bà ba, khăn rằn, nón lá

4. Kiến trúc:

* Châu thổ sông Hồng:

+ Nhà sàn

+ Đình, chùa

+ Nhà rường

* Châu thổ sông Cửu Long:

+ Nhà lá

+ Chợ nổi

Vườn cây ăn trái

5. Âm nhạc:

* Châu thổ sông Hồng:

+ Ca trù

+ Hát xẩm

+ Chèo

* Châu thổ sông Cửu Long:

+ Đờn ca tài tử

+ Cải lương

+ Vọng cổ

Câu 2: Hãy sưu tầm hình ảnh về những tác động của biến đổi khi hậu đối với hai vùng châu thổ sông Hồng và sông Cửu Long, sau đó chia sẻ với các bạn cùng lớp

Đáp án chuẩn: