BÀI 21. VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

MỞ ĐẦU

CH: Đồng bằng sông Cửu Long là vùng nông nghiệp trù phú, nơi sản xuất lương thực, nuôi trồng thuỷ sản và trồng cây ăn quả nhiệt đới lớn nhất của nước ta. Vùng có những thế mạnh và hạn chế gì về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên? Vùng kinh tế trọng điểm vùng Đồng bằng sông Cửu Long có vai trò như thế nào?

Đáp án chuẩn: 

* Về thế mạnh:

- Đất đai:

 + Diện tích đất nông nghiệp lớn, chiếm 1/3 diện tích đất nông nghiệp cả nước.

+ Đất phù sa màu mỡ, thích hợp cho trồng lúa và nhiều loại cây trồng khác.

- Khí hậu:

+ Nhiệt đới gió mùa, nóng ẩm quanh năm.

+ Lượng mưa dồi dào, thuận lợi cho phát triển nông nghiệp.

- Nước:

+ Hệ thống sông ngòi chằng chịt, nguồn nước phong phú.

+ Biển rộng, tiềm năng phát triển nuôi trồng thủy sản lớn.

- Tài nguyên sinh vật:

+ Hệ sinh thái đa dạng, phong phú.

+ Nhiều nguồn lợi thủy sản quý giá.

* Về hạn chế:

- Mùa khô kéo dài:

+ Thiếu nước ngọt, ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp.

+ Xâm nhập mặn, ảnh hưởng đến chất lượng đất và nguồn nước.

- Lũ lụt: Diễn ra thường xuyên, gây thiệt hại lớn cho sản xuất và đời sống.

- Bão: Ảnh hưởng trực tiếp, gây thiệt hại cho nhà cửa, cơ sở hạ tầng.

- Đất phèn, đất mặn: Chiếm diện tích lớn, ảnh hưởng đến năng suất cây trồng.

- Tài nguyên khoáng sản: chủ yếu là đá vôi, sét.

* Vai trò: 

- Vùng sản xuất lương thực lớn nhất cả nước:

+ ĐBSCL đóng góp hơn 50% sản lượng lúa cả nước.

+ Vùng là vựa lúa lớn nhất cả nước, đảm bảo an ninh lương thực cho quốc gia.

- Vùng nuôi trồng thủy sản trọng điểm:

+ Vùng là vựa tôm lớn nhất cả nước, xuất khẩu sang nhiều thị trường trên thế giới.

- Vùng năng động trong thu hút đầu tư:

+ ĐBSCL thu hút nhiều nguồn vốn đầu tư trong và ngoài nước.

+ Vùng có nhiều khu công nghiệp, khu chế xuất lớn.

- Vùng có vị trí chiến lược về giao thông:

+ ĐBSCL có hệ thống giao thông thủy, bộ, hàng không phát triển.

+ Vùng là cửa ngõ giao thương quốc tế quan trọng của cả nước.

- Vùng có tiềm năng du lịch lớn:

+ ĐBSCL có nhiều di tích lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh.

+ Vùng có môi trường sống đa dạng, phong phú.

1. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ 

CH: Dựa vào hình 21.1 và thông tin trong bài, hãy trình bày đặc điểm vị trí địa li và phạm vi lãnh thổ của vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Đáp án chuẩn: 

- Gồm Thành phố Cần Thơ và 12 tỉnh: Long An, Tiền Giang, Bến Tre, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Trà Vinh, Hậu Giang, An Giang, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau, Kiên Giang 

- Diện tích: 40.9 nghìn km2

- Vùng biển rộng lớn: vịnh Thái Lan, Biển Đông, Phú Quốc, quần đảo Thổ Chu, hòn Khoai, hòn Đá Lẻ

- Tiếp giáp: Đông Nam Bộ, Cam-pu-chia

2. Đặc điểm điều kiện tự nhiên và tài nguyên nhiên nhiên 

CH: Dựa vào hình 21.1 và thông tin trong bài, hãy phân tích các thế mạnh và hạn chế về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Đáp án chuẩn: 

* Về thế mạnh:

- Đất đai:

Diện tích đất nông nghiệp lớn, chiếm 1/3 diện tích đất nông nghiệp cả nước.

Đất phù sa màu mỡ, thích hợp cho trồng lúa và nhiều loại cây trồng khác.

- Khí hậu:

Nhiệt đới gió mùa, nóng ẩm quanh năm.

Lượng mưa dồi dào, thuận lợi cho phát triển nông nghiệp.

- Nước:

Hệ thống sông ngòi chằng chịt, nguồn nước phong phú.

Biển rộng, tiềm năng phát triển nuôi trồng thủy sản lớn.

- Tài nguyên sinh vật:

Hệ sinh thái đa dạng, phong phú.

Nhiều nguồn lợi thủy sản quý giá.

* Về hạn chế:

- Mùa khô kéo dài:

Thiếu nước ngọt, ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp.

Xâm nhập mặn, ảnh hưởng đến chất lượng đất và nguồn nước.

- Lũ lụt: Diễn ra thường xuyên, gây thiệt hại lớn cho sản xuất và đời sống.

- Bão: Ảnh hưởng trực tiếp, gây thiệt hại cho nhà cửa, cơ sở hạ tầng.

- Đất phèn, đất mặn: Chiếm diện tích lớn, ảnh hưởng đến năng suất cây trồng.

- Tài nguyên khoáng sản: Hạn chế, chủ yếu là đá vôi, sét.

3. Đặc điểm dân cư và một số vấn đề xã hội

CH1: Dựa vào hình 21.2 và thông tin trong bài, hãy phân tích đặc điểm dân cư của vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Đáp án chuẩn: 

- Là vùng đông dân thứ hai cả nước, sau Đồng bằng sông Hồng.

- Dân số năm 2023: hơn 22 triệu người.

- Mật độ dân số cao: hơn 1.300 người/km².

- Người Kinh chiếm đa số (khoảng 90%).

- Các dân tộc khác: Khmer, Hoa, Chăm,...

- Tập trung chủ yếu ở các khu vực ven sông, ven biển.

- Mật độ dân số cao ở các thành phố lớn như Cần Thơ, Rạch Giá, Cà Mau.

- Thu nhập bình quân đầu người thấp hơn mức bình quân chung cả nước.

- Tỷ lệ hộ nghèo cao.

- Tình trạng thiếu nước ngọt, ô nhiễm môi trường.

CH2: Dựa vào thông tin trong bài, hãy phân tích một số vấn đề xã hội của vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Đáp án chuẩn: 

- Giáo dục đạt nhiều thành tựu

- Chất lượng cuộc sống người dân ngày càng được cải thiện 

- Tuổi thọ trung bình tăng 

- Nhiều thành phần dân tộc, đặc sắc về văn hoá như đờn ca tài tử, nghệ thuật cải lương, múa bóng rối…

4. Sự phát triển và phân bố một số ngành kinh tế thế mạnh 

CH1: Dựa vào hình 21.3 và thông tin trong bài, hãy trình bày tình hình phát triển và phân bố nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản của vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Đáp án chuẩn: 

CH2: Dựa vào hình 21.3 và thông tin trong bài, hãy trình bày tình hình phát triển và phân bố các ngành công nghiệp thế mạnh của vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Đáp án chuẩn: 

- Công nghiệp sản xuất, chế biến thực phẩm: tỉ trọng cao nhất trong tổng giá trị sản xuất công nghiệp, tốc độ tăng trưởng cao

- Công nghiệp sản xuất xuất điện: 

+ Nhà máy nhiệt điện khí lớn như Cà Mau, Ô Môn 1, 2, 3, 4

+ Nhà máy nhiệt điện than: Sông Hậu 1, Duyên Hải 

- Công nghiệp dệt, sản xuất trang phục, sản xuất giày, dép: tăng trưởng cao, giải quyết việc làm cho người lao động

- Khu công nghiệp tập trung ở 2 bên bờ sông Tiền, sông Hậu, ven biển

CH3: Dựa vào hình 21.3 và thông tin trong bài, hãy trình bày tình hình phát triển và phân bổ một số ngành dịch vụ thế mạnh của vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Đáp án chuẩn: 

* Du lịch:

- Là ngành dịch vụ quan trọng nhất của vùng:

- Chiếm hơn 20% GDP của vùng.

- Vùng có nhiều tiềm năng phát triển du lịch sinh thái, du lịch miệt vườn, du lịch văn hóa,...

- Một số địa điểm du lịch nổi tiếng: Rừng tràm Trà Sư (An Giang), khu du lịch Mỹ Khánh (Cần Thơ), ...

- Phân bố rộng khắp các tỉnh, thành phố trong vùng.

- Tập trung nhiều ở các tỉnh, thành phố có nhiều di tích lịch sử, văn hóa và danh lam thắng cảnh như: An Giang, Cần Thơ, Kiên Giang,...

* Tài chính, ngân hàng: 

- Vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế của vùng 

- Cung cấp vốn đầu tư phát triển lĩnh vực nông nghiệp 

- Tạo điều kiện đẩy mạnh sản xuất, khai thác tiềm năng tự nhiên 

* Thương mại - Dịch vụ logistics:

- Phát triển mạnh ở các tỉnh, thành phố lớn như: Cần Thơ, Long An, Tiền Giang.

- Có nhiều chợ lớn: Chợ An Giang, chợ Bình Điền,...

- Phát triển mạnh ở các tỉnh, thành phố có cảng biển: Cà Mau, Bạc Liêu.

- Có nhiều khu, cụm công nghiệp: Cần Thơ, Long An, Tiền Giang.

5. Vùng kinh tế trọng điểm vùng Đồng bằng sông Cửu Long

CH: Dựa vào thông tin trong bài hãy:

– Xác định phạm vi của vùng kinh tế trọng điểm vùng Đồng bằng sông Cửu Long. – Trình bày thế mạnh nổi bật, vai trò của vùng kinh tế trọng điểm vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Đáp án chuẩn: 

1. Phạm vi: Vùng ĐBSCL bao gồm 13 tỉnh, thành phố: Cần Thơ, An Giang, Bạc Liêu, Bến Tre, Cà Mau, Đồng Tháp, Hậu Giang, Kiên Giang, Long An, Sóc Trăng, Tiền Giang, Trà Vinh, Vĩnh Long

2. Thế mạnh nổi bật:

- Tài nguyên thiên nhiên:

+ Hệ thống sông ngòi, kênh rạch chằng chịt.

+ Vùng đất phù sa màu mỡ.

Khí hậu nóng ẩm, thích hợp cho sản xuất nông nghiệp.

- Nông nghiệp:

+ Vùng sản xuất lúa, thủy sản lớn nhất cả nước.

+ Nhiều loại cây ăn trái nhiệt đới.

- Du lịch:

+ Tiềm năng du lịch sinh thái, miệt vườn, văn hóa.

+ Nhiều di tích lịch sử, văn hóa.

- Giao thông:

+ Vị trí chiến lược, kết nối với các khu vực trong nước và quốc tế.

+ Hệ thống giao thông thủy, bộ, hàng không phát triển.

3. Vai trò:

- Vùng trọng điểm về sản xuất lương thực, thủy sản

+ Đảm bảo an ninh lương thực quốc gia.

+ Xuất khẩu gạo, thủy sản lớn nhất cả nước.

- Vùng động lực phát triển kinh tế của khu vực phía Nam:

+ Góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội của các tỉnh, thành phố trong vùng.

+ Liên kết với các vùng kinh tế trọng điểm khác.

- Vùng có vị trí quan trọng về quốc phòng - an ninh:

+ Biên giới giáp với Campuchia.

+ Biển Đông có nhiều tiềm năng.

LUYỆN TẬP 

Câu 1: Kể tên những sản phẩm nông nghiệp nổi bật của vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Đáp án chuẩn: 

- Lúa: Vùng sản xuất lúa lớn nhất cả nước, chiếm hơn 50% sản lượng lúa cả nước. Ví dụ: Lúa IR54, Lúa OM4900, Lúa ST25

- Thuỷ sản: cá tra, cá basa, tôm sú

- Trái cây: xoài, cam, vú sữa, bưởi, sầu riêng, măng cụt

- Rau: củ cải, su su, bắp cải, cà chua 

- Cây công nghiệp: mía, cao su, bông vải 

Câu 2: Hãy cho biết vùng Đồng bằng sông Cửu Long có những thế mạnh nào để phát triển du lịch. Nêu ví dụ một số loại hình du lịch cụ thể.

Đáp án chuẩn: 

* Thế mạnh: 

- Tài nguyên thiên nhiên: sông ngòi, đất phu sa màu mỡ, khí hậu nóng ẩm, văn hoá sông nước đặc trưng, di tích lịch sử, văn hoá, ...

* Ví dụ: 

Du lịch sinh thái: Rừng tràm Trà Sư (An Giang), khu du lịch Mỹ Khánh (Cần Thơ), vườn cò Bằng Lăng (Tiền Giang),...

Du lịch miệt vườn: Miệt vườn Cái Bè (Tiền Giang), miệt vườn Phong Điền (Cần Thơ), miệt vườn Lai Vung (Đồng Tháp),...

Du lịch làng nghề: Làng đan lưới Định An (Tiền Giang), làng làm bánh tráng Trà Vinh, làng gốm Sa Đéc (Đồng Tháp),...

Du lịch văn hóa: Chùa Bánh Xèo (Sóc Trăng), miếu Bà Chúa Xứ Núi Sam (An Giang), lăng Thoại Ngọc Hầu (Đồng Tháp),...

Du lịch tâm linh: Miếu Bà Chúa Xứ Núi Sam (An Giang), chùa Bánh Xèo,…

Du lịch nghỉ dưỡng: Khu du lịch Mỹ Khánh (Cần Thơ), Vinpearl Cần Thơ,…

VẬN DỤNG 

CH: Hãy tìm kiếm thông tin về vùng động lực Đồng bằng sông Cửu Long và chia sẻ với các bạn cùng lớp.

Đáp án chuẩn: 

- Diện tích: 40.577,6 km²

- Dân số: 17,744,947 người (2022)

- Nằm ở phía Nam Việt Nam, bao gồm 13 tỉnh, thành phố

- Vùng kinh tế trọng điểm quốc gia, đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội của cả nước.

- Vùng sản xuất lúa, thủy sản lớn nhất cả nước.

- Vùng có nhiều tiềm năng phát triển du lịch, dịch vụ.

- Phát triển theo hướng bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu.

- Phát triển các ngành kinh tế có lợi thế như: Nông nghiệp, thủy sản, du lịch, dịch vụ