Slide bài giảng sinh học 10 kết nối bài 16: Chu kì tế bào và nguyên phân

Tóm lược nội dung

BÀI 16 - CHU KỲ TẾ BÀO VÀ NGUYÊN PHÂN

MỞ ĐẦU

Câu 1: Ảnh bên chụp tế bào ung thư ở cơ thể người. Tế bào ung thư được hình thành như thế nào?

Trả lời rút gọn:

Sự hình thành ung thư thường liên quan đến sự rối loạn trong cơ chế điều hòa phân bào, khiến tế bào phân chia không kiểm soát. Nếu tín hiệu kích thích phân bào quá nhiều và tín hiệu kìm hãm phân bào quá ít, có thể dẫn đến sự phân chia quá mức và hình thành khối u ác tính. Đa số ung thư phát sinh do đột biến gen trong tế bào, chỉ khoảng hơn 10% là di truyền từ bố mẹ.

I. CHU KỲ TẾ BÀO Ở SINH VẬT NHÂN THỰC

Câu 1: Chu kì tế bào là gì? Mô tả các sự kiện chính của chu kì tế bào.

Trả lời rút gọn:

- Chu kì tế bào là khoảng thời gian từ khi tế bào được sinh ra, lớn lên và phân chia thành hai tế bào con.

- Các sự kiện chính của chu kì tế bào:

Chu kỳ tế bào thường bao gồm hai giai đoạn là kì trung gian và quá trình nguyên phân. Thời gian hoàn thành một chu kỳ tế bào khác nhau đối với các loại tế bào trong cùng một cơ thể.

Câu 2: Kì trung gian là gì? Nêu tên và chức năng của các pha trong kì trung gian.

Kì trung gian là giai đoạn sinh trưởng của tế bào, được chia nhỏ thành các pha:

• Pha G1: 
• Tăng kích thước tế bào
• Tổng hợp các bào quan
• Tổng hợp và tích luỹ các chất
• Pha S: Nhân đôi DNA dẫn đến nhân đôi NST tạo thành NST kép.
• Pha G2: 
• Gia tăng kích thước
• Chuẩn bị phân chia

Câu 3: Hãy cho biết các giai đoạn của chu kì tế bào có mối quan hệ với nhau như thế nào.

Trả lời rút gọn:

Các giai đoạn của chu kỳ tế bào liên kết chặt chẽ và được kiểm soát một cách nghiêm ngặt bởi hệ thống điều khiển chu kỳ tế bào, đảm bảo sự diễn ra bình thường của chu kỳ tế bào.

Câu 4: Điểm kiểm soát chu kì tế bào là gì? Giải thích vai trò của các điểm kiểm soát chu kì tế bào.

Trả lời rút gọn:

Điểm kiểm soát chu kì tế bào là điểm mà ở đó, các tín hiệu kích hoạt quá trình truyền tin tế bào đưa ra các đáp ứng đi tiếp hay dừng chu kì tế bào.

- Tại điểm kiểm soát G/S, tế bào sẽ đưa ra “quyết định” có nhân đôi DNA để sau đó bước vào phân bào hay không.

- Ở điểm kiểm soát G/M – điểm kiểm soát cuối G, trước khi tế bào bước vào nguyên phân, lúc này hệ thống kiểm soát của tế bào rà soát” quá trình nhân đôi DNA xem đã hoàn tất và mọi sai sót đã được sửa chữa hay chưa.

- Ở điểm kiểm soát thoi phân bào, hệ thống kiểm soát chu kì tế bào “rà soát” xem tất cả các NST đã gắn với các vị ống của thoi phân bào hay chưa.

II. NGUYÊN PHÂN

Câu 1: Trình bày diễn biến của các kì nguyên phân.

Trả lời rút gọn:

Câu 2: Nêu kết quả của nguyên phân. Nguyên phân có ý nghĩa gì?

Trả lời rút gọn:

- Sau quá trình nguyên phân, tế bào thường chia thành hai tế bào con thông qua sự co bóp ở vùng giữa.Ở tế bào thực vật, phân chia tế bào thường xảy ra khi có vách ngăn tạo thành, chia tế bào thành hai phần.

- Quá trình nguyên phân có ý nghĩa quan trọng trong duy trì tính ổn định genetict, sinh sản của sinh vật đơn bào, tăng số lượng và tái tạo tế bào trong sinh vật đa bào, và tạo ra các cơ thể mới trong sinh vật sinh sản vô tính.

III. BỆNH UNG THƯ

Câu 1: Phân biệt u lành tính với u ác tính.

Trả lời rút gọn:

Câu 1: Phân biệt u lành tính với u ác tính.

- U lành: khối u định vị ở một vị trí nhất định mà các tế bào của nó không phát tán đến các vị trí khác trong cơ thể.

- U ác: Tế bào của khối u có thêm đột biến khiến chúng có thể tách khỏi vị trí ban đầu, di chuyển đến vị trí mới tạo nên nhiều khối u khác.

Câu 2: Nguyên nhân gây rối loạn quá trình điều hoà phân bào dẫn đến phát sinh ung thư là gì? Giải thích.

Trả lời rút gọn:

Rối loạn trong quá trình điều hoà phân bào gây ra ung thư do ảnh hưởng của các tín hiệu điều hoà phân bào. Các tế bào cơ thể chịu sự điều tiết bởi các tín hiệu này để đảm bảo quá trình phân bào diễn ra bình thường. Nếu tín hiệu kích thích phân bào quá nhiều và tín hiệu kìm hãm phân bào quá ít, tế bào có thể phân chia quá mức, dẫn đến hình thành khối u.

Câu 3: Những loại ung thư nào phổ biến nhất ở người Việt Nam?

Trả lời rút gọn:

Những loại ung thư phổ biến nhất ở người Việt Nam: ung thư gan, phổi, dạ dày, đại trực tràng, tuyến tiền liệt, tuyến vú,...

Câu 4: Nêu một số biện pháp phòng tránh, chữa trị bệnh ung thư.

Trả lời rút gọn:

- Một số biện pháp phòng tránh bệnh ung thư

+ Hạn chế tiếp xúc với tác nhân gây ung thư, 

+ Thăm khám sức khoẻ định kỳ để phát hiện sớm khối u và chữa trị triệt để các bệnh viêm nhiễm mãn tính do virus và vi sinh vật.

- Các biện pháp chữa trị ung thư 

+ Phẫu thuật cắt bỏ khối u, 

+ Chiếu xạ hoặc sử dụng hoá chất để tiêu diệt tế bào khối u, 

+ Sử dụng tế bào gốc hỗ trợ quá trình điều trị, 

+ Áp dụng liệu pháp miễn dịch để tăng cường khả năng đề kháng của cơ thể.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Trình bày được mối quan hệ giữa các giai đoạn trong chu kì tế bào. Tại sao tế bào lại cần có hệ thống kiểm soát chu kì tế bào?

Trả lời rút gọn:

- Các giai đoạn của chu kỳ tế bào liên kết chặt chẽ và được kiểm soát một cách nghiêm ngặt bởi hệ thống điều khiển chu kỳ tế bào, đảm bảo quá trình này diễn ra một cách bình thường.

- Hệ thống kiểm soát chu kỳ tế bào giúp điều chỉnh tiến triển của chu kỳ, ngăn chặn sự phát triển không đồng đều và đảm bảo rằng tế bào chỉ phân chia khi điều kiện là phù hợp. Điểm kiểm soát chu kỳ tế bào đảm bảo rằng các giai đoạn diễn ra đúng thứ tự và tốc độ, kiểm tra và sửa chữa tổn thương ADN, và đảm bảo rằng tế bào chỉ phân chia khi ADN không bị tổn thương hoặc không hoàn chỉnh.

Câu 2: Các NST co xoắn cực đại và tập trung ở mặt phẳng xích đạo của thoi phân bào vào kì giữa có ý nghĩa gì? Nếu các NST không co xoắn lại mà vẫn ở dạng sợi mảnh thì điều gì sẽ xảy ra khi các NST phân li ở kì sau?

Trả lời rút gọn:

- Việc các NST co xoắn cực đại và tập trung ở mặt phẳng xích đạo của thoi phân bào vào kì giữa giúp nhẹ nhàng kéo NST về cực của tế bào, ngăn NST bị đứt hoặc đan chéo. Điều này làm cho hình thái NST rõ ràng hơn và hỗ trợ cho nghiên cứu.

- Nếu các NST không co xoắn lại mà vẫn ở dạng sợi mảnh thì rất khó di chuyển, dễ đứt gãy.

Câu 3: Điều gì sẽ xảy ra khi hai chromatid của một NST nào đó không tách nhau ra ở kì sau của nguyên phân?

Trả lời rút gọn:

Nếu hai chromatid không tách nhau ở kì sau nguyên phân, gen sẽ bị nhân đôi trên nhiễm sắc thể. Khi các chromatid kéo vào các tế bào khác nhau, tế bào có gen được nhân đôi sẽ tạo ra nhiều protein hơn và có biểu hiện quá mức, gây tử vong cho giao tử khác không có gen đó.

Câu 4: Nếu tế bào đang phân chia được xử lí bởi hoá chất colchicine có chức năng ức chế sự hình thành vi ống trong hệ thống thoi phân bào thì hậu quả sẽ như thế nào?

Trả lời rút gọn:

Colchicine ức chế phân bào bằng cách làm đứt gãy vi ống và ngăn chặn sự phân bào. Vi ống là cấu trúc quan trọng trong việc duy trì hình thái tế bào, di chuyển vật chất nội bào, và tham gia vào các hoạt động sinh học như phân bào và bài tiết các chất điều hoà. Việc ức chế này có thể hạn chế chức năng di chuyển của các tế bào và ảnh hưởng đến các mô đang tăng sinh mạnh.

Câu 5: Không hút thuốc nhưng thường xuyên ngửi khói thuốc lá của những người hút thuốc xung quanh liệu chúng ta có nguy cơ bị bệnh ung thư không? Nếu có thì khả năng bị bệnh ung thư gì là cao nhất?

Trả lời rút gọn:

Nguy cơ bị ung thư, đặc biệt là ung thư phổi, không chỉ dành riêng cho người hút thuốc mà còn áp dụng cho những người thụ động ngửi khói thuốc. Khói thuốc lá có thể ảnh hưởng trong bán kính 7-10m, và người không hút thuốc nhưng thường xuyên tiếp xúc với khói thuốc này vẫn đối diện với nguy cơ bệnh tương tự như những người hút thuốc chính.