Slide bài giảng Khoa học tự nhiên 9 Chân trời bài 26: Lipid và chất béo

Tóm lược nội dung

BÀI 26. LIPID VÀ CHẤT BÉO

Mở đầu: Lipid có vai trò quan trọng đối với cơ thể. Hình bên giới thiệu một số thực phẩm cung cấp lipid cho cơ thể.

Chất béo có cấu tạo và tính chất gì? Lipid có phải là chất béo không?

Trả lời rút gọn:

Công thức chung của chất béo tạo bởi glycerol với acid béo (RCOOH) có dạng (RCOO)₃C₃H₅; với R là ký hiệu các gốc hydrocarbon như C₁₇H₃₅-, C₁₅H₃₁-,C₁₇H₃₁-,...

Tính chất của chất béo:

+Tính chất vật lý: Ở điều kiện thường, chất béo có thể ở thể rắn (mỡ động vật, bơ) hoặc thể lỏng (dầu thực vật). Chất béo không tan trong nước, tan trong một số dung môi hữu cơ (xăng, chloroform,...).

+Tính chất hóa học: Khi đun nóng chất béo với dung dịch NaOH hoặc dung dịch KOH, ta thu được glycerol và muối sodium hoặc potassium của acid béo (dùng để sản xuất xà phòng). Phản ứng này được gọi là phản ứng xà phòng hóa. Phương trình hóa học của phản ứng xà phòng hóa có dạng tổng quát như sau:

(RCOO)₃C₃H₅ + 3NaOH —> 3RCOONa + C₃H₅(OH)₃ (có nhiệt độ)

Lipid là những hợp chất hữu cơ phức tạp có trong tế bào sống (như chất béo, sáp ong…) không tan trong nước nhưng tan trong một số dung môi hữu cơ (xăng, chloroform,...). Khái niệm lipid rộng hơn chất béo, vì vậy chất béo là lipid, nhưng lipid có thể không phải là chất béo.

1. KHÁI NIỆM VỀ LIPID – CHẤT BÉO

Câu 1: Hãy liệt kê một số thực phẩm cung cấp lipid cho con người

Trả lời rút gọn:

Liệt kê một số thực phẩm cung cấp lipid cho con người: dầu mè, dầu dừa, mỡ động vật, bơ…

Câu 2: Hãy cho biết một số chất béo thường gặp trong tự nhiên

Trả lời rút gọn:

Một số chất béo thường gặp trong tự nhiên là: dầu mè, dầu dừa, mỡ động vật, bơ…

2. TÍNH CHẤT CỦA CHẤT BÉO

Câu 3: Quan sát Hình 26.2, hãy so sánh khả năng tan trong nước và trong xăng của dầu ăn

Trả lời rút gọn:

Dầu ăn tan trong xăng, không tan trong nước.

Câu 4: Theo em, khi đun nóng (C₁₅H₃₁COO)₃C₃H₅ (tripalmitin) với dung dịch NaOH trong điều kiện thích hợp sẽ thu được những sản phẩm gì?

Trả lời rút gọn:

Những sản phẩm thu được: glycerol C₃H₅(OH)₃ và palmitic acid C₁₅H₃₁COOH.

3. VAI TRÒ CỦA LIPID

Câu 5: Vì sao cần phải đảm bảo đủ lượng lipid cho cơ thể?

Trả lời rút gọn:

Ta cần phải đảm bảo đủ lượng lipid cho cơ thể vì lipid giữ vai trò rất quan trọng trong cơ thể con người như tham gia cấu tạo màng tế bào, cung cấp năng lượng, giúp ổn định thân nhiệt cơ thể, tăng hoạt động trí não,... Ngoài ra lipid hòa tan được vitamin tan trong dầu như vitamin A, D, E,... giúp cơ thể hấp thu được các chất dinh dưỡng.

4. ỨNG DỤNG CỦA CHẤT BÉO

Câu 6: Chất béo được sử dụng như thế nào trong đời sống, sản xuất?

Trả lời rút gọn:

Trong đời sống, sản xuất, chất béo được sử dụng để sản xuất xà phòng, chế biến thực phẩm. Một số quốc gia (Hoa Kỳ, Canada, Úc,...) tái chế dầu thực vật đã qua sử dụng để làm nhiên liệu cho động cơ diesel

Luyện tập: Em hãy liệt kê thêm một số sản phẩm trong đời sống được chế biến từ chất béo

Trả lời rút gọn:

Liệt kê một số sản phẩm trong đời sống được chế biến từ chất béo: xà phòng, glycerol, bánh kẹo, dược phẩm…

Câu 7: Theo em, nên sử dụng chất béo như thế nào cho phù hợp trong việc ăn uống hằng ngày để có cơ thể khỏe mạnh, tránh được bệnh béo phì

Trả lời rút gọn:

Theo em trong việc ăn uống hằng ngày, để có cơ thể khỏe mạnh, tránh được bệnh béo phì, chúng ta cần phải sử dụng lượng chất béo cung cấp cho cơ thể một cách hợp lý. Cần ăn đủ lượng chất béo, kết hợp vận động (thể dục, thể thao) một cách phù hợp.

Vận dụng: Em hãy tìm hiểu và trình bày cách làm xà phòng từ chất béo có sẵn ở nhà

Trả lời rút gọn:

Nguyên liệu: dung dịch kiềm (NaOH hoặc KOH với nước); chất béo sẵn có (như dầu, bơ…), hương liệu, chất tạo màu, các nguyên liệu bổ sung khác (như cánh hoa, vỏ bưởi…)

Các bước làm như sau

Cho nước (lạnh, hoặc cho 1 ít đá) vào bình hoặc cốc chịu nhiệt. Cho từ từ bột NaOH vào nước (không được làm ngược lại nó phản ứng tỏa nhiệt nên có nguy cơ bị văng tung tóe), sau khi bỏ NaOH ta khuấy đều cho đến khi tan hết. Đậy nắp bình hoặc lại, lúc này bình sẽ khá nóng, bạn nên lưu ý để giữ an toàn.

Đun chảy chất béo vừa đủ, không đun sôi.

Để cho dd NaOH và chất béo nguội (khoảng 27- 32 độ C); đổ từ từ kiềm vào hỗn hợp chất béo bằng que khuấy bằng silicon hoặc thủy tinh, khuấy từ từ để hòa kiềm vào hỗn hợp chất béo. Rồi tăng dần tốc độ, khuấy nhanh hết mức nếu khuấy bằng tay 

Cho hương liệu vào, khuấy nhanh đến khi đạt độ đặc mà bạn mong muốn thì đổ vào khuôn.

Bọc khuôn lại bằng một lớp khăn dày để giữ ấm. Tháo khuôn sau 18-24 giờ. Cắt xà phòng thành từng miếng.

Cho các bánh xà phòng đã cắt vào hộp giấy, bảo quản ở nơi thoáng mát.