BÀI 3. SỰ PHÂN HÓA ĐA DẠNG CỦA THIÊN NHIÊN

MỞ ĐẦU

Thiên nhiên Việt Nam nổi bật với tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa nhưng có sự phân hoa khác nhau theo bắc - nam, theo đông – tây và theo độ cao, hình thành các miền địa lí tự nhiên khác nhau. Sự phân hóa đó diễn ra như thế nào và có ảnh hưởng gì tới sự phát triển kinh tế - xã hội của nước ta?

Giải rút gọn:

- Theo chiều bắc – nam: thể hiện rõ nhất ở sự khác biệt về nhiệt độ và cảnh quan thiên nhiên giữa phần lãnh thổ phía Bắc và phần lãnh thổ phía Nam.

=> Ảnh hưởng tới quy hoạch, hướng chuyên môn hóa sản xuất.

- Theo chiều đông – tây: phân hóa thành ba dải rõ rệt từ đông sang tây: vùng biển và thềm lục địa, vùng đồng bằng và vùng đồi núi.

=> Ảnh hướng tới hướng tới phát triển kinh tế - xã hội

- Theo độ cao: đai nhiệt đới gió mùa, đai cận nhiệt đới gió mùa trên núi và đai ôn đới gió mùa trên núi.

=> Tạo nên những nét độc đáp trong các ngành sản xuất và đời sống.

I. VỊ TRÍ ĐỊA LÍ, PHẠM VI LÃNH THỔ

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục 1 và hình 3.1, hãy chứng minh sự phân hóa thiên nhiên nước ta theo chiều bắc – nam.

Giải rút gọn:

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục 2 và hình 3.1, hãy chứng minh sự phân hóa của thiên nhiên nước ta theo chiều đông – tây.

Giải rút gọn:

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục 3 và hình 3.1, hãy chứng minh sự phân hóa của thiên nhiên theo độ cao ở nước ta.

Giải rút gọn:

II. CÁC MIỀN ĐỊA LÍ TỰ NHIÊN.

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục 1 và hình 3.2, hãy trình bày đặc điểm tự nhiên của miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ?

Giải rút gọn:

- Phạm vi: bao gồm vùng đồi núi Đông Bắc và đồng bằng sông Hồng cùng vùng biển, đảo phía đông. 

- Ranh giới: phía tây và tây nam của miền dọc theo hữu ngạn sông Hồng và rìa phía tây nam đồng bằng sông Hồng.

- Địa hình và đất: 

+ Địa hình đa dạng, đồi núi thấp chiếm ưu thế, hướng của các dãy núi theo hướng vòng cung, cao ở phía bắc, thấp dần về phía nam. 

+ Đất có nhiều loại khác nhau, tiêu biểu là đất feralit trên các loại đá mẹ ở vùng đồi núi thấp, đất phù sa ở đồng bằng sông Hồng.

- Khí hậu: Miền chịu ảnh hưởng trực tiếp và sâu sắc của gió mùa Đông Bắc tạo nên một mùa đông lạnh, khi các đợt không khí lạnh tràn xuống liên tục có thể dẫn đến hiện tượng rét đậm, rét hại. 

- Sông ngòi: Các sông lớn như sông Hồng, sông Chảy,... chảy theo hướng tây bắc đông nam. Khu vực Đông Bắc có các sông như sông Lô, sông Gâm, sông Lục Nam,... chảy theo hướng vòng cung.

- Sinh vật: phong phú và đặc sắc thuộc khu hệ thực vật Việt Bắc – Hoa Nam, có - tới 50% thành phần loài bản địa. 

- Khoáng sản: đa dạng 

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục 2 và hình 3.3, hãy trình bày đặc điểm tự nhiên của miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ

Giải rút gọn:

- Phạm vi: gồm khu vực Tây Bắc, Bắc Trung Bộ và vùng biển duyên hải Bắc Trung Bộ từ Thanh Hoá đến Thừa Thiên Huế. 

- Ranh giới: của miền từ ranh giới với miễn Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ tới dãy núi Bạch Mã.

- Địa hình và đất: 

+ Địa hình núi cao và núi trung bình chiếm ưu thế, bị chia cắt mạnh và hiểm trở nhất nước ta. 

+ Nhóm đất feralit trên đá vôi và feralit trên các loại đá khác phổ biến ở vùng đồi núi; đất phù sa chủ yếu ở các đồng bằng Thanh Hoá, Nghệ An và dải đồng bằng nhỏ hẹp ven biển Hà Tĩnh, Quảng Bình, Thừa Thiên Huế.

- Khí hậu: Đặc trưng về khí hậu của miền là sự giảm sút ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc, nhiệt độ trung bình năm tăng dẫn và biên độ nhiệt độ giảm từ Bắc vào Nam. 

- Sinh vật: Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ có sự hội tụ của nhiều luồng sinh vật, đặc biệt là luồng Hi-ma-lay-a - Vân Quý, Ấn Độ – Mi-an-ma và Ma-lai-xi-a - In-đô-nê-xi-a. 

- Khoáng sản: có sắt ở Hà Tĩnh; đồng ở Sơn La, Lào Cai; a-pa-tít ở Lào Cai; crôm ở Thanh Hoá; thiếc ở Nghệ An; vật liệu xây dựng ở nhiều địa phương....

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục 2 và hình 3.4, hãy trình bày đặc điểm tự nhiên của miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ.

Giải rút gọn:

* Phạm vi: Gồm khu vực Nam Trung Bộ và Nam Bộ cùng vùng biển rộng lớn với nhiều đảo, quần đảo.

* Ranh giới: từ dãy núi Bạch Mã trở vào nam.

* Địa hình và đất:

- Địa hình:

+ Khá phức tạp, gồm các khối núi, các cao nguyên badan xếp tầng, đồng bằng châu thổ rộng lớn và đồng bằng nhỏ hẹp ven biển. 

+ Vùng biển với thểm lục địa rộng lớn, giàu tài nguyên.

- Đất:

+ Ở vùng núi và cao nguyên chủ yếu là dất feralit trên đá badan và đất feralit trên các loại đá khác. 

+ Vùng đồng bằng sông Cửu Long ngoài đất phù sa sông màu mỡ còn có đất phèn, đất mặn; dải đồng bằng ven biển miền Trung có đất phù sa nhưng kém màu mỡ hơn. 

+ Ngoài ra trong miền còn có đất cát và dất xám trên phù sa cổ.

* Khí hậu:

+ Miền có khí hậu cận xích đạo gió mùa với nền nhiệt độ cao quanh năm, biên độ nhiệt độ nhỏ, có 2 mùa: mùa mưa và mùa khô rõ rệt, mùa khô kéo dài và gay gắt.

* Sông ngòi:

 - Nam Trung Bộ phần lớn là sông nhỏ, ngắn bắt nguồn từ vùng núi Trường Sơn Nam đổ ra Biển Đông. 

- Ở đồng bằng sông Cửu Long, sông Tiền và sông Hậu phân chia thành nhiều chỉ lưu đổ ra biển.

* Cảnh quan thiên nhiên: Điển hình là đới rừng cận xích đạo gió mùa.

- Ở vùng Tây Nguyên có kiểu rừng nhiệt đới gió mùa nửa rụng lá và rụng lá. 

- Ở vùng đồng bằng sông Cửu Long phát triển rừng ngập mặn và rừng tràm.

* Khoáng sản: Nổi bật là dầu mỏ, khí tự nhiên ở thềm lục địa, bô-xít ở Tây Nguyên và Đông Nam Bộ.

III. ẢNH HƯỞNG CỦA SỰ PHÂN HÓA ĐA DẠNG THIÊN NHIÊN ĐẾN SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI. 

Câu hỏi: Dựa vào thông tin mục III và kiến thức đã học, hãy phân tích ảnh hưởng của sự phân hóa đa dạng thiên nhiên đến phát triển kinh tế - xã hội.

Giải rút gọn:

- Sự phân hoá thiên nhiên theo chiều bắc - nam, đặc biệt là phân hoá của khí hậu có ảnh hưởng tới quy hoạch, hướng chuyên môn hoá sản xuất, nhất là sản xuất nông nghiệp giữa phần lãnh thổ phía Bắc và phần lãnh thổ phía Nam. 

- Sự phân hoá đông – tây của thiên nhiên cũng ảnh hưởng tới hướng phát triển kinh tế – xã hội. Vùng ven biển và thềm lục địa hướng tới việc phát triển tổng hợp kinh tế biển. Vùng đồng bằng phát triển cây lương thực, chăn nuôi lợn, gia cầm; đây cũng là nơi thuận lợi cho việc định cư, tập trung các thành phố, đầu mối giao thông vận tải. Vùng đồi núi có nhiều thể mạnh về khoáng sản, lâm sản,.... 

- Sự phân hoá của thiên nhiên theo độ cao cũng tạo nên những nét độc đáo trong các ngành sản xuất và đời sống.

LUYỆN TẬP, VẬN DỤNG

Câu hỏi: So sánh đặc điểm khí hậu và cảnh quan thiên nhiên phần lãnh thổ phía Bắc và phần lãnh thổ phía Nam nước ta.

Giải rút gọn:

Câu hỏi: Lập bảng tóm tắt đặc điểm của các đai cao ở nước ta về độ cao, khí hậu, đất và sinh vật.

Giải rút gọn:

Câu hỏi: Sưu tầm thông tin, tìm hiểu ảnh hưởng của sự phân hoá thiên nhiên đến ngành nông nghiệp hoặc du lịch ở nước ta.

Giải rút gọn:

Ảnh hưởng của sự phân hóa thiên nhiên đến ngành nông nghiệp ở nước ta:

Sự phân hóa theo vĩ độ:

- Miền Bắc:

+ Trồng lúa nước là chủ yếu.

+ Cây vụ đông: khoai tây, su hào, cải bắp,...

- Miền Trung:

+ Cây lương thực: lúa, bắp,...

+ Cây công nghiệp: lạc, mía, bông,...

- Miền Nam:

+ Cây lúa nước 2 - 3 vụ/năm.

+ Cây ăn trái nhiệt đới: xoài, sầu riêng, bưởi,...

Sự phân hóa theo độ cao:

- Vùng núi:

+ Cây chè, cà phê, cây ăn quả ôn đới,...

+ Chăn nuôi gia súc, gia cầm.

- Vùng đồng bằng:

+ Cây lúa nước, cây hoa màu.

+ Chăn nuôi lợn, bò, gà,...