BÀI 2. TRẬT TỰ THẾ GIỚI TRONG CHIẾN TRANH LẠNH

1. SỰ HÌNH THÀNH VÀ TỒN TẠI CỦA TRẬT TỰ HAI CỰC I- AN- TA

Câu hỏi: Trình bày quá trình hình thành Trật tự thế giới hai cực I-an-ta.

Giải rút gọn:

- Đầu năm 1945, Chiến tranh thế giới thứ hai bước vào giai đoạn kết thúc, nhiều vấn đề quan trọng và cấp bách đặt ra với các nước Đồng minh: 

+ Nhanh chóng đánh bại hoàn toàn chủ nghĩa phát xít.

+ Tổ chức lại thế giới sau chiến tranh.

+ Phân chia quyền lợi giữa các nước thắng trận... 

- Từ ngày 4 đến ngày 11-2-1945, tại thành phó I-an-ta (Liên Xô) đã diễn ra Hội nghị giữa ba cường quốc Liên Xô - Mỹ - Anh. Hội nghị đưa ra nhiều quyết định quan trọng:

+ Thống nhất mục tiêu chung trong việc tiêu diệt tận gốc chủ nghĩa phát xít Đức và chủ nghĩa quân phiệt Nhật.

+ Thành lập tô chức Liên hiệp quốc đề duy trì hoà bình và an ninh quốc tế.

+ Thoả thuận về việc phân chia phạm vi ảnh hưởng giữa các nước lớn, chủ yếu là giữa Liên Xô và Mỹ ở châu Âu. châu Á sau chiến tranh.

=> Những quyết định của Hội nghị I-an-ta cùng những thoả thuận sau đó giữa ba
cường quốc đã trở thành khuôn khổ của một trật tự thể giới mới, thường được gọi là “Trật tự thề giới hai cực I-an-ta”. 

Câu hỏi: Trình bày quá trình tồn tại Trật tự thế giới hai cực I-an-ta.

Giải rút gọn:

- Giai đoạn từ năm 1945 đến đầu những năm 70 của thế kỉ XX: giai đoạn xác lập và phát triển của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta, hình thành hai hệ thống xã hội đối lập nhau về hệ tư tưởng, chính trị, quân sự,...

+ Về kinh tế: Mỹ thực hiện Kế hoạch Mác-san nhằm viện trợ cho các nước Tây Âu khôi phục kinh tế; Liên Xô và các nước Đông Âu thành lập Hội đồng tương trợ kinh tế (SEV), nhằm tăng cường sự hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau.

+ Về quân sự: năm 1949, Mỹ và các nước tư bản phương Tây thành lập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO); năm 1955, Liên Xô và các nước Đông Âu thành lập Tổ chức Hiệp ước Vác-sa-va. 

+ Trong thời kỳ Chiến tranh lạnh đã diễn ra nhiều cuộc chiến tranh cục bộ và xung đột.

- Giai đoạn từ đầu những năm 70 của thế kỉ XX đến năm 1991: giai đoạn Trật tự thế giới hai cực I-an-ta suy yếu và đi đến sụp đổ.

+ Đầu những năm 70 của thế kỉ XX, xu thế hoà hoãn giữa hai bên cũng tiếp tục phát triển. 

+ Từ nửa sau thập kỉ 80 của thế kỉ XX, Liên Xô và Mỹ đẩy mạnh đối thoại, bình thường hoá quan hệ. 

+ Tháng 12 – 1989, Liên Xô và Mỹ đã tuyên bố chấm dứt Chiến tranh lạnh.

+ Sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu cuối những năm 80 của thế kỉ XX và sự tan rã của Liên Xô (1991) đã chấm dứt Trật tự thế giới hai cực l-an-ta.

2. NGUYÊN NHÂN VÀ TÁC ĐỘNG CỦA SỰ SỤP ĐỔ TRẬT TỰ THẾ GIỚI HAI CỰC I-AN-TA

Câu hỏi: Nêu nguyên nhân sụp đổ Trật tự thế giới hai cực I-an-ta.

Giải rút gọn:

- Cuộc chạy đua vũ trang kéo dài khiến sức mạnh của Mỹ và Liên Xô suy giảm, buộc hai bên phải từng bước hạn chế căng thẳng.

- Phong trào giải phóng dân tộc phát triển thắng lợi và sự vươn lên mạnh mẽ của các nước Tây Âu, Nhật Bản,... làm thay đổi cán cân thế giới.

- Sự khủng hoảng và những sai lầm trong công cuộc cải tổ đã làm suy giảm sức mạnh, dẫn tới sự sụp đổ về mặt nhà nước của chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô.

- Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ ba diễn ra mạnh mẽ, đòi hỏi các nước phải tập trung sức mạnh để chiếm lĩnh, phát triển kinh tế.

Câu hỏi: Sự sụp đổ Trật tự thế giới hai cực I-an-ta đã tác động như thế nào tới tình hình thế giới?

Giải rút gọn:

- Sự sụp đổ Trật tự thế giới hai cực l-an-ta đã làm cho trật tự thế giới mới dần được hình thành theo xu thế đa cực.

- Sự tan rã của Liên Xô đã làm thay đổi so sánh tương quan lực lượng trên thế giới với ưu thế tạm thời thuộc về Mỹ. Tuy nhiên, vai trò của các cường quốc khác, các trung tâm kinh tế, các tổ chức quốc tế, khu vực,... ngày càng gia tăng.

- Trật tự thế giới hai cực I-an-ta sụp đổ đã mở ra chiều hướng và điều kiện để giải quyết hoà bình các vụ tranh chấp, xung đột khu vực. 

LUYỆN TẬP

Câu 1: Lập bảng thống kê quá trình hình thành và tồn tại của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta (theo gợi ý: thời gian, nội dung chính).

Giải rút gọn:

Câu 2: Tại sao chạy đua vũ trang là một trong những nguyên nhân quan trọng làm sụp đổ Trật tự thế giới hai cực I-an-ta?

Giải rút gọn:

+ Chạy đua vũ trang góp phần làm sụp đổ Trật tự thế giới hai cực I-an-ta do tạo ra căng thẳng quân sự và đối địch giữa Mỹ và Liên Xô. Sự cạnh tranh quân sự không chỉ tăng nguy cơ xung đột trực tiếp mà còn dồn nén tài nguyên kinh tế và nhân lực vào lĩnh vực quốc phòng, hạn chế phát triển kinh tế và xã hội. 

+ Những yếu tố này đều đóng vai trò quan trọng trong việc đẩy Trật tự thế giới hai cực I-an-ta đến sự sụp đổ và dẫn đến sự biến đổi toàn diện trong cấu trúc quan hệ quốc tế.

VẬN DỤNG

Sưu tầm tư liệu và vận dụng những kiến thức đã học, em hãy cho biết sự sụp đổ của Trật tự thế giới hai cực I-an-ta đã tác động như thế nào đến Việt Nam.

Giải rút gọn:

- Sự thay đổi trong cấu trúc quan hệ quốc tế đã mở ra cơ hội cho Việt Nam mở rộng quan hệ đối ngoại và kinh tế với các quốc gia khác. 

- Đồng thời, sự sụp đổ này cũng gây ra những biến động trong khu vực, tạo ra căng thẳng và xung đột mới. 

- Tuy nhiên, Việt Nam cũng phải đối mặt với những thách thức mới, như cạnh tranh kinh tế gay gắt và áp lực từ các quốc gia lớn.