Bài 13. Văn minh Chăm - pa

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. Cơ sở hình thành

a, Điều kiện tự nhiên

Câu hỏi . Điều kiện tự nhiên có ảnh hưởng như thế nào đến sự hình thành văn minh Chăm – pa?

Giải nhanh:

+ Khó khăn: thường xuyên phải hứng chịu những trận bão lụt.

+ Thuận lợi: thiên nhiên cũng ưu đãi cho dân cư ở đây khá nhiều nguồn lợi: lâm thổ sản, các mỏ khoáng sản và nhiều vịnh, cảng tốt.

b, Dân cư và xã hội

Câu hỏi: Điều kiện dân cư và xã hội có ảnh hưởng như thế nào đến sự hình thành văn minh Chăm-pa?

Giải nhanh:

- Cư dân cổ gồm hai bộ tộc chính: bộ tộc Dừa và bộ tộc Cau được gọi chung là người Chăm thuộc hệ Nam Đảo. 

- Cộng đồng Chăm bảo lưu lâu dài chế độ mẫu hệ với vai trò chủ đạo của người phụ nữ trong quan hệ gia đình và hôn nhân. 

- Tổ chức xã hội: của người Chăm phân chia theo địa hình và địa bàn cư trú với mô hình ba trục: cảng (phía đông) - thành (trung tâm), trung tâm tôn giáo (phía Tây). 

c, Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ

Câu hỏi: Nêu ảnh hướng của văn minh Ấn Độ đến văn minh Chăm – pa.

Giải nhanh:

Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ đến văn minh Chăm-pa: Từ thời Sa Huỳnh (khoảng thế kỉ V TCN), thông qua tầng lớp thương nhân, chữ viết, tư tưởng, tôn giáo, mô hình nhà nước và pháp luật Ấn Độ đã du nhập vào Chăm-pa. 

2. Thành tựu văn minh tiêu biểu

a, Sự ra đời của nhà nước

Câu hỏi. Trình bày sự ra đời của Nhà nước Chăm – pa cổ đại.

Giải nhanh:

- Trên cơ sở của văn hoá Sa Huỳnh ở khu vực đồng bằng ven biển miền Trung và Nam Trung Bộ ngày nay, đã hình thành quốc gia cổ Cham-pa.

- Thời Bắc thuộc, vùng đất phía nam dãy Hoành Sơn bị nhà Hán xâm chiếm đặt thành quận Nhật Nam và chia làm 5 huyện để cai trị.

- Vào cuối thế kỉ II, Khu Liên hô hào nhân dân huyện Tượng Lâm nổi dậy giành quyền tự chủ. Cuộc khởi nghĩa thắng lợi. 

b, Hoạt động kinh tế

Câu hỏi: Nêu hoạt động kinh tế chính trị của cư dân Chăm - pa

Giải nhanh:

• Nông nghiệp trồng lúa nước, mỗi năm 2 vụ, sử dụng công cụ bằng sắt, dùng trâu bò kéo cày, biết làm ruộng bậc thang, sáng tạo xe guồng nước.
• Sản xuất các mặt hàng thủ công (đồ gốm, trang sức, dụng cụ sản xuất) 
• Khai thác các nguồn lợi tự nhiên trên rừng, khai thác lâm thổ sản

c, Đời sống vật chất

Câu hỏi. Nêu những nét chính về đời sống vật chất của cư dân Chăm – pa.

Giải nhanh:

- Cư dân Chăm-pa trồng lúa, các loại cây hoa màu và bông vải. Ở những thế kỉ đầu Công nguyên, người Chăm đã đã trồng được các loại lúa ngắn ngày, có khả năng chịu khô hạn.

 - Thủ công nghiệp phát triển rất đa dạng với các nghề gạch, gốm, luyện kim, chế tạo thủy tinh, đóng thuyền.

 - Người Chăm giỏi nghề buôn bán bằng đường biển, thương cảng Đại Chăm, Cù lao Chàm, Thị Nại đóng vai trò quan trọng trên con đường mậu dịch biển quốc tế. 

 - Sống quây quần trong những nếp nhà xây bằng gỗ hoặc gạch nung.

d, Đời sống tinh thần

Câu hỏi 1. Nêu một số thành tựu tiêu biểu về đời sống tinh thần của văn minh Chăm – pa.

Giải nhanh:

- Tín ngưỡng, tôn giáo, lễ hội:

+ Trước khi tiếp xúc với các nền văn hóa bên ngoài, cư dân Sa Huỳnh đã duy trì nhiều tín ngưỡng truyền thống: thờ sinh thực khí, thờ tổ tiên,...

+ Tiếp thu tôn giáo khác: Phật giáo, Hin-đu giáo, Hồi giáo.

+ Hệ thống lễ hội đặc sắc được đồng bào tổ chức hằng năm tại cụm di tích tháp Chăm.

- Kiến trúc, điêu khắc: Nghệ thuật điêu khắc thể hiện thông qua các bức tượng và phù điêu trang trí trên các đài thờ, đền tháp.

- Phong tục, tập quán: chế độ mẫu hệ

- Chữ viết: sáng tạp ra chữ Chăm cổ

- Văn học: đa dạng thể loại 

- Âm nhạc: múa tôn giáo, múa độc diễn, múa đạo cụ, múa bóng, múa tập thê,…và chế tạo nhiều loại nhạc cụ độc đáo.

Câu hỏi 2. Dựa vào kiến thức trong bài và Hình 13.5, em hãy cho biết nét độc đáo của kiến trúc, điêu khắc Chăm – pa.

Giải nhanh:

- Dấu ấn riêng biệt trong kiến trúc Chăm là kĩ thuật làm gạch kết dính để xây tháp và kĩ thuật chạm trổ trên đá.

- Những phù điêu nhấn mạnh vào từng hình tượng và khuynh hướng thiên về tượng tròn là đặc điểm giàu tính ấn tượng, tạo nên vẻ đẹp độc đáo của nghệ thuật điêu khác cổ Chăm-pa.

LUYỆN TẬP

Câu hỏi. Lập bảng thống kê các thành tựu tiêu biểu của văn minh Chăm – pa theo gợi ý sau vào vở: 

Giải nhanh:

VẬN DỤNG

Câu hỏi. Sưu tầm một di sản văn minh Chăm – pa và cho biết cảm nhận của em về di sản đó.

Giải nhanh:

Khu thánh địa Mỹ Sơn là quần thể di tích đền đài Chăm Pa thuộc xã Duy Phú, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam. Cách Trà Kiệu 20 km về phía Tây, cách thành phố Hội An 45 km về phía Tây, cách thành phố Đà Nẵng 68 km về phía Tây Nam, cách cố đô Huế 145 km về phía Nam. Khu vực này nằm trong một thung lũng có đường kính rộng chừng 2 km, bao quanh là đồi núi trùng điệp. Đây từng là nơi tổ chức cúng tế cũng như là khu vực lăng mộ các vua quan, hoàng thân quốc thích của những vương triều Chăm Pa xưa. Năm 1999, khu di tích Mỹ Sơn của Việt Nam được UNESCO công nhận nơi này là Di sản Văn hóa Thế Giới.