BÀI 4:  CƠ CHẾ THỊ TRƯỜNG 

Mở đầu

Câu hỏi: Chia sẻ hiểu biết của em về nội dung các câu dưới đây:

- Chớ bán gà ngày gió, chớ bán chó ngày mưa.

- Trăm người bán, vạn người mua.

Giải nhanh:

 Chớ bán gà ngày gió, chớ bán chó ngày mưa : bán gà, bán chó vào những ngày đó không được giá vì mưa rét nên lông của chúng xù lên trông xấu mã.

Trăm người bán, vạn người mua: Người bán đông thì kẻ mua cũng nhiều. Sự sòng phẳng trong trao đổi, mua bán trên thị trường.

Khám phá

Câu 1: Em hãy đọc các thông tin sau và thực hiện yêu cầu.

Hiện nay, giá thịt lợn hơi tại một số tỉnh thành đang tăng phi mã so với cuối tháng 11, đơn cử như Kim Sơn (Ninh Bình), khu vực Thái Bình giá lợn hơi đạt 92 000 đồng/kg; Tiên Lữ (Hưng Yên) 93 000 đồng/kg. Tại địa bàn tỉnh Bắc Giang, giá lợn hơi đang dao động từ 90 000 – 92 000 đồng/kg. So với cùng kì tháng 11/2019, giá heo hơi ngày 16/12 tăng cao hơn 15 000 – 20 000 đồng/kg và là mức giá cao nhất trong lịch sử.

  Nguyên nhân do giá thành thức ăn gia súc tăng khiến nhiều người chăn nuôi e ngại, không dám tái đàn dẫn đến giá bản thành phẩm thịt lợn tăng cao. Trong khi đó, người tiêu dùng đã chuyển sang dùng sản phẩm khác thay thế đã khiến giá thịt gà, hải sản cũng tăng.

(Theo Báo Công an Nhân dân, 4/2020)

- Xác định các mối quan hệ tác động qua lại giữa các chủ thể kinh tế trong trường hợp trên.

- Nêu các yếu tố ảnh hưởng đến sự lựa chọn của các chủ thể kinh tế.

- Cho biết, sự lựa chọn của các chủ thể kinh tế sẽ làm thay đổi yếu tố nào của thị trường.

- Em hiểu thế nào là cơ chế thị trường?

Giải nhanh:

- Các chủ thể kinh tế trong trường hợp trên có sự tác động qua lại mang tính tự điều chỉnh theo yêu cầu của các quy luật kinh tế như quy luật cung - cầu, quy luật giá cả.

- Các yếu tố ảnh hưởng: Nhu cầu tiêu thụ sản phẩm của thị trường. Sự biến động của giá cả thị trường.  Chi phí chăn nuôi, sản xuất.

Câu 2: Em hãy đọc các trường hợp sau và thực hiện yêu cầu. 

Trường hợp 1.

  Trong vài năm trở lại đây, một số doanh nghiệp trong nước lẫn ngoài nước đều đổ vốn đầu tư vào sản phẩm trứng gia cầm khiến cuộc cạnh tranh ngày càng khốc liệt hơn. Doanh nghiệp T đã nỗ lực chú trọng đầu tư công nghệ sản xuất nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm của mình trên thị trường. Ngoài cung cấp các sản phẩm như: trứng gà vitamin E, trứng gà ta hộp giấy, trứng gà Omega 3, Doanh nghiệp T đã đầu tư dây chuyền kĩ thuật xử lí trứng gà bằng ozon và tia cực tím trước khi đóng hộp, tạo ra sản phẩm trứng gà tươi. Doanh nghiệp T đã cung ứng số lượng lớn trứng gà tươi ăn liền tại hệ thống siêu thị trong nước và kí kết nhiều đơn hàng xuất khẩu sang các quốc gia và vùng lãnh thổ như: Nhật Bản, Hồng Kông, Malaysia, Singapore,... Nhờ nắm bắt được nhu cầu của khách hàng, doanh thu của Doanh nghiệp T không ngừng tăng lên và khẳng định được vị thế của mình trên thị trường.

- Xác định những tác động từ cơ chế thị trường đến Doanh nghiệp T.

- Nếu các biện pháp mà Doanh nghiệp T đã thực hiện dưới sự tác động của cơ chế thị trường. Các biện pháp đó mang lại những hiệu quả gì cho Doanh nghiệp T?

Trường hợp 2.

  Xuất phát điểm của Công ti bánh kẹo C là một xưởng bánh gia đình quy mô nhỏ với cách làm thủ công và hiệu quả kinh tế thấp. Trước những áp lực cạnh tranh trên thị trường, công ti đã cử các thợ làm bánh sang Nhật Bản học hỏi, thay đổi dây chuyền sản xuất để tạo ra sản phẩm với hương vị riêng. Trong đợt bình chọn danh hiệu sản phẩm, dịch vụ tiêu biểu của địa phương, Công ti bánh kẹo C có 2 sản phẩm được yêu thích với lượt bình chọn khá cao.

- Cho biết điều gì đã giúp cho Công ti bánh kẹo C ngày càng phát triển. Chia sẻ hiểu biết của em về ưu điểm của cơ chế thị trường.

Giải nhanh:

Trường hợp 1:

- Những tác động từ cơ chế thị trường đến Doanh nghiệp T: 

• Kích thích họa động và tạo động lực sáng tạo cho các chủ thế kinh tế
• Thúc đẩy các doanh nghiệp cải tiến, phát minh và ứng dụng thành tựu của khoa học - công nghệ, đổi mới tổ chức sản xuất và quản lí kinh doanh

- Các biện pháp mà Doanh nghiệp T đã thực hiện dưới sự tác động của cơ chế thị trường: 

• Chú trọng đầu tư công nghệ sản xuất nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm
• Đầu tư dây chuyền kĩ thuật xử lí trứng gà bằng ozon và tia cực tím, tạo ra sản phẩm trứng gà tươi. 

Trường hợp 2:

- Điều giúp Công ti bánh kẹo C ngày càng phát triển là sự đổi mới trong dây chuyền sản xuất, tạo ra những sản phẩm với hương vị riêng.

- Ưu điểm của cơ chế thị trường:

• Kích thích hoạt động và tạo động lực sáng tạo cho các chủ thể kinh tế;
• Thúc đẩy các doanh nghiệp cải tiến, phát minh và ứng dụng thành tựu của khoa học – công nghệ, đổi mới tổ chức sản xuất và quản lí kinh doanh;

Câu 3: Em hãy đọc các trường hợp sau và thực hiện yêu cầu. 

Trường hợp 1. Công an tỉnh B đã tiến hành kiểm tra, bắt quả tang Công ti xuất nhập khẩu thép P có hành vi xả chất thải nguy hại chưa qua xử lí trực tiếp ra sông và thu gom, tập kết chất thải rắn (sắt, thép phế liệu) không đúng nơi quy định.

 Trường hợp 2. Q và S là 2 hãng sữa nổi tiếng trên thị trường. Hãng sữa Q đã sử dụng hình ảnh che mờ của hãng S trong đoạn quảng cáo để so sánh sản phẩm về giá cả, chất lượng giữa 2 sản phẩm.

- Nêu nhược điểm của cơ chế thị trường trong các trường hợp trên.

- Kể tên các nhược điểm khác của cơ chế thị trường mà em biết.

Giải nhanh:

- Nhược điểm của cơ chế thị trường:

• Trường hợp 1: Gây ô nhiễm môi trường.
• Trường hợp 2: Hiện tượng cạnh tranh không lành mạnh.

- Các nhược điểm khác: Phân bổ nguồn lực dẫn tới bất bình đẳng trong xã hội. Hiện tượng “cá lớn nuốt cá bé", thâu tóm quyền lực.

Luyện tập

Câu 1: Trao đổi cùng các bạn và cho biết em đồng tình hay không đồng tình với các ý kiến sau. Giải thích vì sao.

a. Cơ chế thị trường là cơ chế tự điều tiết của nền kinh tế do sự tác động của các quy

b. Cơ chế thị trường chỉ đảm bảo cho người sản xuất, kinh doanh tự do lựa chọn và quyết định việc sản xuất, kinh doanh của mình.

c. Cơ chế thị trường kích thích sự sáng tạo của các chủ thể kinh tế trong thực hiện sản xuất kinh doanh và quản lí.

d. Điều kiện sản xuất của các chủ thể kinh tế giống nhau và quy luật giá trị tác động như nhau dẫn đến sự phân hoá giàu – nghèo.

Giải nhanh:

- đồng tình với các ý kiến a, c.

- Giải thích: Cơ chế thị trường không chỉ đảm bảo cho người sản xuất, kinh doanh tự cho lựa chọn và quyết đình việc sản xuất, kinh doanh của mình mà còn kích thích hoạt động và tạo động lực sáng tạo cho các chủ thể kinh tế

- Điều kiện sản xuất của các chủ thể kinh tế không giống nhau và quy luật giá trị tác động khác nhau dẫn đến sự phân hóa giàu-nghèo.

Câu 2: Em hãy xác định ưu điểm, nhược điểm của cơ chế thị trường thông qua việc làm của chủ thể kinh tế trong các trường hợp dưới đây.

Trường hợp 1.

Do nhu cầu vận chuyển hàng nông sản của người dân từ tỉnh D đi thành phố M tăng cao, Công ti vận tải T đã đầu tư thêm xe tải có lắp máy lạnh nhằm đảm bảo chất lượng hàng hoá, sản phẩm trong quá trình vận chuyển. Bên cạnh đó, Công ti T còn có dịch vụ giao hàng tận nơi theo yêu cầu.

Trường hợp 2.

 Lúc 8 giờ, Cửa hàng xăng dầu T không mở cửa bán hàng như thường lệ mà treo biển “Hết xăng” vì nghe thông báo giá xăng sẽ điều chỉnh tăng vào lúc 16 giờ cùng ngày.

Giải nhanh:

Trường hợp 1: 

 - Ưu điểm: Cơ chế thị trường đã tạo động lực, kích thích Công ty vận tải đầu tư thêm xe tải, nâng cấp cơ sở vật chất.

 - Nhược điểm: Có thể xuất hiện những hiện tượng cạnh tranh không lành mạnh, tiềm ẩn nguy cơ khủng hoảng.

Trường hợp 2: 

 - Ưu điểm: Tăng lợi nhuận cho cửa hàng.

 - Nhược điểm: tích trữ, găm hàng để bán được giá cao làm gián đoạn thị trường, có thể dẫn đến lạm phát, phản tác dụng, tiềm ẩn nguy cơ khủng hoảng.

Câu 3: Em có nhận xét gì về việc làm của các chủ thể kinh tế trong các trường hợp sau?

a. Với lợi thế khí hậu quanh năm mát mẻ, nhiều hộ kinh doanh ở Đà Lạt đã đầu tư xây dựng homestay (loại hình dịch vụ lưu trú mà khách du lịch sẽ nghỉ, ngủ tại nhà người dân bản địa) mang lại hiệu quả kinh tế cao.

b. Để thu được nhiều lợi nhuận, cửa hàng bánh kẹo T đã làm giả thương hiệu bánh nổi tiếng và bán ra thị trường.

c. Hợp tác xã B đã đầu tư cải tiến máy móc nhằm phát triển nhiều dòng sản phẩm như: tinh dầu sả, tinh dầu bưởi,... từ nguồn nguyên liệu sẵn có ở địa phương.

d. Mặc dù cùng sản xuất cà phê bột, song Doanh nghiệp H đã cho nhân viên viết bài đưa lên mạng xã hội nói xấu sản phẩm của Doanh nghiệp T.

Giải nhanh:

 a. Tận dụng lợi thế để mở rộng sản xuất kinh doanh.

=> Các hộ kinh doanh ở Đà Lạt đã tận dụng tốt lợi thế vùng miền, nắm bắt xu hướng du lịch hiện nay để tiến hành hoạt động kinh doanh mang lại hiệu quả kinh tế cao.

 b. Cạnh tranh không lành mạnh.

=> Cửa hàng bánh kẹo T đã thực hiện một việc làm vi phạm đạo đức kinh doanh, đồng thời vi phạm pháp luật

 c. Phát huy tiềm lực.

=> Hợp tác xã B đã phát huy tiềm lực vùng miền, đầu tư cải tiến máy móc để phát triển những dòng sản phẩm mới tiềm năng.

 d. Cạnh tranh không lành mạnh.

=> Doanh nghiệp H đang cạnh tranh không lành mạnh với Doanh nghiệp T. 

Vận dụng

Câu 1: Em hãy thiết kế sơ đồ tư duy tóm tắt nội dung về ưu điểm và nhược điểm của cơ chế thị trường.

Giải nhanh:

Câu 2: Em hãy sưu tầm hình ảnh và viết bài nhận xét về các hành vi không đúng của các chủ thể kinh tế khi tham gia thị trường.

Giải nhanh:

   Quảng cáo nhằm mục đích cạnh tranh không lành mạnh là việc doanh nghiệp so sánh trực tiếp hàng hoá, dịch vụ của mình với hàng hoá, dịch vụ cùng loại của doanh nghiệp khác hay bắt chước một sản phẩm quảng cáo khác để gây nhầm lẫn cho khách hàng và Đưa thông tin gian dối hoặc gây nhầm lẫn cho khách hàng.

- So sánh trực tiếp hàng hoá, dịch vụ của mình với hàng hoá, dịch vụ cùng loại của doanh nghiệp khác

- Bắt chước một sản phẩm quảng cáo khác để gây nhầm lẫn cho khách hàng

- Đưa thông tin gian dối hoặc gây nhầm lẫn cho khách hàng về giá cả, số lượng, chất lượng, công dụng, kiểu dáng, chủng loại, bao bì, ngày sản xuất, thời hạn sử dụng, xuất xứ hàng hoá, người sản xuất, nơi sản xuất, người gia công, nơi gia công...