CHƯƠNG 2: CHÂU Á

BÀI 5: THIÊN NHIÊN CHÂU Á

Vị trí địa lí, hình dạng và kích thước Châu Á

Câu hỏi: Dựa vào hình 5.1 và thông tin trong bài, em hãy:

- Trình bày đặc điểm vị trí địa lí châu Á.

- Nêu đặc điểm hình dạng và kích thước châu Á.

Giải nhanh:

* Đặc điểm vị trí địa lí châu Á:

- Lãnh thổ trên đất liền của châu Á kéo dài từ vùng cận cực Bắc tới Xích đạo, một số đảo và quần đảo kéo dài tới vĩ tuyến 10⁰N.

- Tiếp giáp:

+ Phía tây giáp châu Âu.

+ Phía tây nam giáp châu Phi qua eo đất Xuy-ê.

+ Phía bắc giáp Bắc Băng Dương.

+ Phía đông giáp Thái Bình Dương.

+ Phía nam giáp Ấn Độ Dương.

* Đặc điểm hình dạng và kích thước của châu Á:

- Hình dạng: có dạng khối rộng lớn, bờ biển bị chia cắt mạnh, có nhiều bán đảo, vịnh biển,…

- Kích thước: châu Á là châu lục rộng lớn nhất thế giới với diện tích đất liền là 41,5 triệu km², tính cả các đảo thì diện tích khoảng 44,4 triệu km².

Đặc điểm tự nhiên Châu Á

Câu 1: Dựa vào hình 5.1 và thông tin trong bài, em hãy:

- Kể tên và xác định trên bản đồ các khu vực địa hình của châu Á.

- Xác định khu vực phân bố các khoáng sản chính ở châu Á.

- Trình bày ý nghĩa của đặc điểm địa hình, khoáng sản đối với việc sử dụng và bảo vệ tự nhiên.

Giải nhanh:

* Châu Á có hai khu vực địa hình chính là núi, cao nguyên và sơn nguyên, cùng với khu vực đồng bằng. Các khoáng sản chủ yếu ở đây bao gồm than đá, dầu mỏ, sắt, crôm, mangan, đồng, và thiếc.

* Địa hình núi, cao nguyên và sơn nguyên thích hợp cho chăn nuôi và trồng cây đặc sản, nhưng cần bảo vệ khỏi sạt lở và xói mòn. Đồng bằng thích hợp cho nông nghiệp và đô thị hóa. Khoáng sản là nguồn tài nguyên quan trọng cho sự phát triển kinh tế, nhưng cần khai thác cẩn thận để tránh lãng phí và ô nhiễm môi trường.

Câu 2: Dựa vào hình 5.2 và thông tin trong bài, em hãy:

- Kể tên các đới và kiểu khí hậu ở châu Á.

- Cho biết khí hậu châu Á phân hoá như thế nào? Kiểu khí hậu nào là phổ biến nhất?

Giải nhanh:

Châu Á có nhiều đới và kiểu khí hậu, bao gồm:

- Đới khí hậu cực và cận cực

- Đới khí hậu ôn đới:

  + Ôn đới lục địa

  + Ôn đới gió mùa

  + Ôn đới hải dương

- Đới khí hậu cận nhiệt:

  + Cận nhiệt địa trung hải

  + Cận nhiệt lục địa

  + Cận nhiệt gió mùa

  + Khí hậu núi cao

- Đới khí hậu nhiệt đới:

  + Nhiệt đới khô

  + Nhiệt đới gió mùa

- Đới khí hậu xích đạo và cận xích đạo

Các kiểu khí hậu châu Á có sự đa dạng trong nhiệt độ, chế độ gió và lượng mưa. Ví dụ, kiểu khí hậu gió mùa phân bố ở phía đông và đông nam, có mùa đông lạnh và khô, mùa hè nóng ẩm và mưa nhiều. Kiểu khí hậu lục địa thường gặp ở trung tâm châu Á, có mùa đông lạnh khô và mùa hè nóng khô với lượng mưa thấp.

Câu 3: Dựa vào hình 5.1 và thông tin trong bài, em hãy.

- Kể tên một số sông và hồ lớn ở châu Á.

- Trình bày đặc điểm sông ngòi châu Á.

- Nêu ý nghĩa của sông, hồ đối với việc sử dụng và bảo vệ tự nhiên.

Giải nhanh:

*Sông và hồ lớn ở châu Á:

- Sông: Ô-bi, Hoàng Hà, Trường Giang, Mê Công, Ấn Độ, Hằng Hà,...

- Hồ: Bai-can, Ca-xpi, A-ran, Ban-khat,...

*Đặc điểm sông ngòi châu Á:

- Châu Á có nhiều hệ thống sông lớn nhất thế giới, nhưng phân bố không đồng đều.

- Sông ở khu vực mưa nhiều (Đông Á, Đông Nam Á, Nam Á) có lượng nước lớn, biến động theo mùa lũ và mùa cạn.

- Ở khu vực khô hạn (Tây Nam Á, Trung Á), mạng lưới sông thưa thớt, nhiều nơi không có dòng chảy.

*Ý nghĩa của sông, hồ đối với việc sử dụng và bảo vệ tự nhiên:

- Sông hỗ trợ thủy điện, du lịch, đánh bắt và nuôi trồng thủy sản, và là tuyến giao thông đường thủy. Tuy nhiên, mùa mưa thường gây lũ lụt.

- Hồ giúp điều hòa khí hậu, tạo cảnh quan thiên nhiên và là môi trường sống cho nhiều loài sinh vật.

Câu 4: Dựa vào hình 5.1, hình 5.2 và thông tin trong bài, em hãy:

- Trình bày sự phân hóa của các đới thiên nhiên châu Á.

- Cho biết trong việc khai thác và sử dụng các đới thiên nhiên cần chú ý vấn đề gì để bảo vệ môi trường.

Giải nhanh:

Châu Á có địa hình và khí hậu đa dạng, dẫn đến sự phân hóa rõ rệt các đới thiên nhiên, gồm 3 đới chính:

1. Đới lạnh:

   - Phân bố: Phía bắc châu lục.

   - Thời tiết: Khắc nghiệt, gió mạnh.

   - Thực vật: Hoang mạc cực, đồng rêu và đồng rêu rừng.

   - Động vật: Các loài chịu lạnh, mùa hạ có chim di cư từ phương Nam.

2. Đới ôn hòa:

   - Chiếm diện tích lớn nhất.

   - Thực vật: Rừng lá kim, rừng hỗn giao, rừng lá rộng, thảo nguyên rừng, thảo nguyên.

   - Khí hậu: Càng vào sâu trong lục địa càng khô hạn, chủ yếu là hoang mạc và bán hoang mạc.

   - Núi cao: Thảo nguyên và băng tuyết.

3. Đới nóng:

   - Vùng khí hậu gió mùa, xích đạo.

   - Thực vật: Rừng nhiệt đới nhiều tầng và thường xanh.

   - Khuất gió hoặc khô hạn: Rừng thưa, xavan, cây bụi và hoang mạc.

Việc khai thác và sử dụng các đới thiên nhiên cần chú ý bảo vệ và phục hồi rừng để bảo vệ môi trường.

Luyện tập – Vận dụng

Câu 1: Cho bảng số liệu sau:

a. Xác định vị trí của hai trạm khí tượng E Ri-at (Riyadh) và Y-an-gun (Yangon) trên hình 5.2.

b. Nhận xét đặc điểm nhiệt độ và lượng mưa ở hai trạm khí tượng.

Giải nhanh:

a. Vị trí của hai trạm khí tượng:

- Trạm khí tượng E Ri-at (Riyadh) nằm ở khu vực Tây Á.

- Trạm khí tượng Y-an-gun (Yangon) nằm ở khu vực Đông Nam Á.

b. Nhận xét đặc điểm nhiệt độ và lượng mưa của hai trạm khí tượng:

- Trạm khí tượng E Ri-at:

  + Nhiệt độ:

    - Tháng cao nhất: 33,5°C (tháng 7, 8).

    - Tháng thấp nhất: 14,2°C (tháng 1).

    - Biên độ nhiệt năm lớn (19,3°C).

  + Lượng mưa:

    - Các tháng có mưa: tháng 11 đến tháng 5 (không tháng nào lượng mưa vượt quá 20 mm).

    - Các tháng không có mưa: tháng 6 đến tháng 10.

    - Tổng lượng mưa trong năm rất thấp, chỉ đạt 97 mm.

- Trạm khí tượng Y-an-gun:

  + Nhiệt độ:

    - Tháng cao nhất: 30,4°C (tháng 4).

    - Tháng thấp nhất: 25,1°C (tháng 1).

    - Biên độ nhiệt năm nhỏ (5,3°C).

  + Lượng mưa:

    - Các tháng mưa nhiều: tháng 4 đến tháng 9.

    - Các tháng mưa ít: tháng 10 đến tháng 3.

    - Tổng lượng mưa trong năm rất lớn, đạt 3039 mm.

Câu 2: Em hãy lựa chọn thực hiện một trong hai nhiệm vụ sau:

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu và viết một đoạn văn ngắn mô tả đặc điểm một đồng bằng hoặc cao nguyên ở châu Á.

Nhiệm vụ 2: Em hãy đóng vai hướng dẫn viên du lịch, giới thiệu về một con sông, hồ lớn hoặc đới thiên nhiên ở châu Á.

Giải nhanh:

Nhiệm vụ 1: Đặc điểm của cao nguyên Mông Cổ

Cao nguyên Mông Cổ có diện tích khoảng 2.600.000 km², nằm ở phía đông Trung Á. Nó bị chia cắt bởi sa mạc Gobi thành quốc gia Mông Cổ (Ngoại Mông) ở phía bắc và Khu tự trị Nội Mông của Trung Quốc ở phía nam. Bao quanh cao nguyên là các dãy núi Altai, Tannu-Ola, Sayan ở phía tây bắc, Hentiyn ở phía bắc, Greater Khingan ở phía đông, Nan ở phía nam, và các lưu vực Tarim và Dzungarian ở phía tây. Cao nguyên có độ cao từ 915 đến 1.525 m, khí hậu lục địa khô với lượng mưa hàng năm khoảng 200 mm. Các sông Dzavhan, Selenga và Kerulen thoát nước cho cao nguyên này.

Nhiệm vụ 2: Giới thiệu về hồ Bai-can

Hồ Bai-can, nằm ở Siberia, Nga, là hồ chứa nước ngọt tự nhiên lớn nhất thế giới, chiếm 19% tổng trữ lượng nước ngọt toàn cầu. Hồ có diện tích mặt nước hơn 31.700 km² và diện tích lưu vực 571.000 km². Với chiều dài bờ hồ hơn 2.000 km và chiều dài hồ 600 km, Bai-can cũng là hồ sâu nhất thế giới với độ sâu tối đa 1.637 m. Hồ được bao bọc bởi các dãy núi và đồi, tạo nên phong cảnh kỳ vĩ. Hồ và vùng ven hồ có hệ thực vật và động vật phong phú với hơn 2.600 loài động vật và hơn 1.000 loài thực vật, bao gồm hải cẩu nước ngọt Bai-can và cá hồi trắng Omul. Năm 1996, Bai-can được UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên thế giới.