BÀI 1 - GIỚI THIỆU KHÁI QUÁT CHƯƠNG TRÌNH MÔN SINH HỌC

MỞ ĐẦU

Câu 1: Một trong những thành tựu của ngành Sinh học là tạo ra các loài sinh vật biến đổi gene (Genetically Modified Organism– GMO), nhà đó, mang lại cho con người những loại thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao, thời gian bảo quản lâu hơn, giá thành rẻ hơn, đặc biệt, thành tựu này còn góp phần giải quyết vấn đề nạn đói trên thế giới. Ngoài việc đảm bảo nguồn thực phẩm, ngành Sinh học còn có những vai trò gì đối với đời sống con người?

Đáp án chuẩn: 

- Phát triển kinh tế - xã hội: Thúc đẩy nền công nghiệp, nông nghiệp, y học; tăng chất lượng, hiệu quả, an toàn và thân thiện với môi trường.

- Cải thiện sức khỏe: Giảm bệnh tật, đảm bảo dinh dưỡng, nâng cao chăm sóc sức khoẻ, điều trị bệnh và gia tăng tuổi thọ.

I. ĐỐI TƯỢNG, LĨNH VỰC NGHIÊN CỨU CỦA MÔN SINH HỌC

Câu 1: Hãy đặt ra các câu hỏi liên quan đến hiện tượng trong Hình 1.2

Đáp án chuẩn:

1:  Làm sao để bướm cảm nhận được mật hoa trên bông hoa để tới hút

2: Tại sao có 1 số loài hoa hấp dẫn ông bướm nhưng lại có những loài hoa thu hút ruồi nhặng?

3: Tại sao bông hoa không chỉ tự phấn cho bản thân mà cần nhờ những loài như ong bướm để thụ phấn chéo cùng những bông hoa khác ?

4:Tại sao những bông hoa thường có màu sắc sặc sỡ và có mùi hương?

5: Tại sao phần lớn những bông hoa sẽ nở vào ban ngày?

6: Bướm hút mật thông qua bộ phận gì ?

Câu 2: Hãy sắp xếp các câu hỏi đặt ra vào các nội dung sau:

a, Hình thái và cấu tạo cơ thể

b, Hoạt động chức năng của cơ thể

c, Mối quan hệ giữa các cá thể với nhau

d, Mối quan hệ giữa cá thể với môi trường

e, Quá trình tiến hóa của sinh vật 

Đáp án chuẩn:

a, Câu 4         

b, Câu 6                 

c, Câu 1, câu 2              

d, Câu 5                

e, Câu 3

Câu 3: Hãy kể tên một số lĩnh vực của của ngành Sinh học. Nhiệm vụ chính của mỗi lĩnh vực đó là gì ?

Đáp án chuẩn:

- Di truyền học: nghiên cứu về di truyền và biến dị ở sinh vật.

- Sinh học phân tử: nghiên cứu cơ sở phân tử của di truyền và hoạt động sống của tế bào.

- Sinh học tế bào: nghiên cứu cấu tạo và hoạt động sống của tế bào.

- Vi sinh vật học: nghiên cứu đặc điểm, cấu tạo, phân bố, quá trình sinh học, vai trò và tác hại của vi sinh vật.

- Giải phẫu học: nghiên cứu hình thái và cấu tạo bên trong cơ thể sinh vật.

- Sinh lý học: nghiên cứu các quá trình bên trong cơ thể sinh vật thông qua các cơ quan và hệ cơ quan.

- Động vật học: nghiên cứu hình thái, giải phẫu, sinh lý, phân loại, hành vi và vai trò của động vật.

- Thực vật học: nghiên cứu hình thái, giải phẫu, sinh lý, phân loại và vai trò của thực vật.

- Sinh thái học và môi trường: nghiên cứu mối quan hệ giữa các sinh vật và môi trường sống, sự thay đổi của các yếu tố môi trường và các vấn đề liên quan.

- Công nghệ sinh học: sử dụng tế bào sống và quá trình sinh học để tạo ra các sản phẩm cần thiết.

Câu 4: Để Đáp án chuẩn các câu hỏi đã đặt ra theo yêu cầu ở Câu 1, ta cần tìm hiểu lĩnh vực nào của ngành Sinh học ?

Đáp án chuẩn:

- Di truyền học, sinh học tế bào, thực vật học, sinh thái học và môi trường, thực vật học, động vật học, vv... của ngành Sinh học

Luyện tập: Nếu yêu thích môn Sinh học, em sẽ chọn lĩnh vực nào của ngành Sinh học? Tại sao?

Đáp án chuẩn:

Em sẽ chọn ngành công nghệ sinh học vì:

- Nông nghiệp: Cải thiện giống vật nuôi, phát triển cây trồng biến đổi gen, tăng sức đề kháng, bảo vệ môi trường, giảm sử dụng thuốc trừ sâu và hóa chất.

- Dược học: Sản xuất vắc-xin, chế phẩm sinh học hỗ trợ điều trị bệnh.

- Y học: Hỗ trợ chẩn đoán và điều trị bệnh lý, nghiên cứu công nghệ tế bào gốc và ứng dụng trong điều trị ung thư.

Câu 5: Học tập môn Sinh học mang lại cho chúng ta những lợi ích gì ? 

Đáp án chuẩn:

- Hiểu rõ sự hình thành và phát triển của thế giới sống, các quy luật tự nhiên để giữ gìn sức khỏe.

- Yêu và tự hào về thiên nhiên, quê hương; tôn trọng, giữ gìn và bảo vệ thiên nhiên, ứng xử phù hợp với sự phát triển bền vững.

- Hình thành và phát triển năng lực sinh học: nhận thức, tìm hiểu thế giới sống, vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Rèn luyện thế giới quan khoa học, tinh thần trách nhiệm, trung thực và nhiều năng lực cần thiết.

Vận dụng: Em sẽ thể hiện tình yêu thiên nhiên, quê hương, đất nước bằng những hành động cụ thể nào ?

Đáp án chuẩn:

- Tuyên truyền về tầm quan trọng của chỉ thị 5K trong phòng chống dịch SARS-CoV-2.

- Phân loại rác, không xả rác bừa bãi.

- Không sử dụng sản phẩm từ động vật hoang dã, loài có nguy cơ tuyệt chủng.

- Tìm hiểu thêm kiến thức về Sinh học để ứng dụng vào cuộc sống.

II. VAI TRÒ CỦA SINH HỌC

Câu 6: Hãy nêu một vài thành tự cụ thể chứng minh vai trò của ngành Sinh học đối với sự phát triển kinh tế - xã hội.

Đáp án chuẩn:

- Giảm bệnh tật, đảm bảo dinh dưỡng, nâng cao chăm sóc sức khỏe, điều trị bệnh, tăng tuổi thọ.

- Cải thiện trí nhớ, tư vấn và chữa trị các vấn đề tâm lý và hành vi.

- Đại dịch COVID-19 đã gây nhiều tử vong; các nhà khoa học đã phát triển vắc-xin phòng ngừa virus này.

- Công nghệ sinh học tạo ra giống cây sạch bệnh và nhiều loài sinh vật mang đặc tính tốt.

Câu 7: Những hiểu biết về bộ não con người đã mang lại những lợi ích gì cho chúng ta?

Đáp án chuẩn:

Giúp con người cải thiên trí nhớ, tư vấn và chữa trị các vấn đề về tâm lí cũng như hành vi của con người.

Luyện tập: Ngành Sinh học đã có những đóng góp gì trong bảo vệ và phát triển bền vững môi trường sống?

Đáp án chuẩn:

- Tạo chế phẩm xử lý ô nhiễm môi trường.

- Xây dựng mô hình sinh thái đánh giá các vấn đề môi trường như nóng lên toàn cầu, ô nhiễm, suy kiệt tài nguyên, thu hẹp môi trường sống của động vật hoang dã.

- Đưa ra mô hình tái sử dụng chất thải trong trồng trọt, chăn nuôi; tái chế rác thải hữu cơ.

III. SINH HỌC TRONG TƯƠNG LAI

Câu 8: Con người có thể giải quyết những vấn đề ô trường như thế nào ?

Đáp án chuẩn:

Con người đã chủ động dùng vi sinh vật để xử lí nước thải, xử lí dầu tràn trên biển, phân hủy rác thải để tạo phân bón,.. Việc tạo ra xi măng sin học cũng là một trong những phát minh giúp bảo vệ môi trường.

Câu 9: Sự kết hợp giữa sinh học và tin học mang lại những triển vọng gì trong tương lai ?

Đáp án chuẩn:

Sự kết hợp giữa sinh học và tin học mang lại triển vọng trong tương lai bao gồm hạn chế việc sử dụng sinh vật làm thí nghiệm và nghiên cứu khả năng tồn tại của sự sống trên các hành tinh khác ngoài Trái Đất, kết hợp với khoa học Trái Đất và khoa học vũ trụ.

Luyện tập: Tại sao việc ứng dụng các thành tựu của sinh học được xem là giải pháp quan trọng để giải quyết nhiều vấn đề như môi trường, sức khoẻ con người?

Đáp án chuẩn:

Các thành tựu của Sinh học được áp dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là y tế, nông nghiệp, và khoa học môi trường. Việc ứng dụng các thành tựu này được coi là giải pháp quan trọng để giải quyết các vấn đề liên quan đến môi trường và sức khoẻ con người.

IV. CÁC NGÀNH NGHỀ LIÊN QUAN ĐẾN SINH HỌC VÀ ỨNG DỤNG SINH HỌC

Câu 10: Hãy kể tên một số ngành nghề liên quan đến sinh học và ứng dụng sinh học. Cho biết vai trò của ngành đó đối với con người

Đáp án chuẩn:

* Sinh học cơ bản:

  - Nghiên cứu: Công nghệ sinh học, sinh học ứng dụng, kỹ thuật sinh học.

  - Giảng dạy: Sư phạm sinh học.

  - Chăm sóc sức khỏe: Y đa khoa, điều dưỡng, răng hàm mặt, y học cổ truyền, y học cộng đồng, vv.

* Ứng dụng sinh học:

  - Sản xuất: Công nghệ thực phẩm, chăn nuôi, sản xuất thuốc, vv.

  - Quản lí: Quản lí bệnh viện, quản lí thủy sản, quản lí tài nguyên môi trường, vv.

Câu 11: Tại sao sự phát triển của ngành lâm nghiệp có ảnh hưởng to lớn đến việc bảo vệ đa dạng sinh học?

Đáp án chuẩn:

Sự phát triển của ngành lâm nghiệp bảo vệ đa dạng sinh học vì cung cấp môi trường tự nhiên cho các loài sinh vật phát triển và tiến hóa với ít sự tác động của con người.

Luyện tập: Trong số các ngành nghề kế trên, hãy chọn một nghề mà em yêu thích, tìm hiểu và trình bày về: mục tiêu, yêu cầu, cơ hội việc làm, thành tựu, triển vọng trong tương lai của nghề đó.

Đáp án chuẩn:

Em yêu thích ngành Khoa học môi trường vì:

- Mục tiêu: Giải quyết các vấn đề về nước thải, khí thải, chất thải rắn và nguy hại, tái chế, sản xuất sạch.

- Yêu cầu: Kiến thức về sinh học, hóa học, địa lý; kỹ năng phân tích, quản lý dữ liệu.

- Cơ hội nghề nghiệp: Làm việc ở Sở Tài nguyên và Môi trường, các công ty môi trường, kiểm soát và quản lý môi trường, tư vấn và thiết kế hệ thống xử lý nước thải.

Với áp lực môi trường ngày càng tăng, nhu cầu về các nhà môi trường học sẽ ngày càng cao.

V. SINH HỌC VỚI SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỨNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ XÃ HỘI

Câu 12: Sự phát triển của ngành Sinh học có ý nghĩa như thế nào với sự phát triển bền vững? 

Đáp án chuẩn:

Sinh học đóng vai trò quan trọng trong phát triển bền vững, bảo vệ đa dạng sinh học, xây dựng mô hình sinh thái, và khôi phục môi trường sống. Nghiên cứu di truyền và sinh học tế bào giúp nhân giống, bảo toàn gen quý hiếm của loài có nguy cơ tuyệt chủng. Sinh học còn hỗ trợ quản lý, khai thác hợp lý tài nguyên, tạo giống cây trồng, vật nuôi năng suất cao và sản xuất chế phẩm sinh học.

Câu 13: Một thí nghiệm như thế nào được cho là vi phạm đạo đức sinh học ? Em có đồng ý với việc dùng con người để làm thí nghiệm không? Vì sao?

Đáp án chuẩn:

Một thí nghiệm được cho là vi phạm đạo đức vì nhiều lý do:

- Vi phạm pháp luật của từng quốc gia.

- Thiếu trung thực trong nghiên cứu.

- Thiếu sự thận trọng, cẩn thận, vv...

Câu 14: Khi nghiên cứu sinh học cần lưu ý những vấn đề gì để không trái với đạo đức sinh học?

Đáp án chuẩn:

Công nghệ sinh học mở rộng phạm vi đạo đức sinh học, bao gồm nhân bản, liệu pháp gen, cuộc sống trong không gian, và thay đổi DNA, XNA, protein. Những phát triển này có thể ảnh hưởng đến tiến hóa và đòi hỏi nguyên tắc mới để giải quyết các vấn đề đạo đức.

Câu 15: Kể tên một số sản phẩm ứng dụng công nghệ sinh học được sử dụng trong đời sống hằng ngày.

Đáp án chuẩn:

- Con la là loài lai giữa lừa và ngựa, kiên nhẫn hơn, khỏe mạnh hơn, sống lâu hơn ngựa, và thông minh hơn lừa.

- Chế tạo robot có cử động và cảm xúc như con người để thay thế lao động nặng, hướng tới thời đại kỹ thuật cao.

Luyện tập: Tại sao đa dạng sinh học gắn liền với sự phát triển kinh tế - xã hội?

Đáp án chuẩn:

Đa dạng sinh học gắn liền với phát triển kinh tế - xã hội, cung cấp thực phẩm, nguyên liệu cho công nghiệp, nông nghiệp và thuốc chữa bệnh. Vai trò của đa dạng sinh học trong sự tồn tại và phát triển của con người là không thể phủ nhận.

BÀI TẬP

Bài 1: Trong tương lai, với sự phát triển của ngành Sinh học, con người có triển vọng chưa khỏi các bệnh hiểm nghèo như ung thư, AIDS,.. hay không ? Tại sao?

Đáp án chuẩn:

Trong tương lai, với sự phát triển của ngành Sinh học, con người có triển vọng chữa khỏi các bệnh hiểm nghèo như ung thư, AIDS. Hiện đã có thuốc và vắc-xin phòng ngừa một số loại ung thư, và các phương pháp điều trị như hóa trị, xạ trị. Việc tìm ra phương pháp chữa triệt để những bệnh này có thể sẽ xảy ra trong tương lai không xa.

Bài 2: Tại sao nói " Thế kỉ XXI là thế kỉ của ngành công nghệ sinh học" ?

Đáp án chuẩn:

Công nghệ sinh học được con người biết đến từ thế kỷ XX và phát triển lên tầm cao mới trong thế kỷ XXI, ứng dụng rộng rãi trong đời sống hiện đại.