BÀI 16. VIỆT NAM NỬA SAU THẾ KỈ XIX

I. CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG THỰC DÂN PHÁP XÂM LƯỢC CỦA NHÂN DÂN TỪ NĂM 1858 ĐẾN NĂM 1884.

Câu hỏi: Nêu quá trình thực dân Pháp xâm lược Việt Nam và cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của nhân dân Việt Nam giai đoạn 1858 - 1873.

Đáp án chuẩn: 

Câu hỏi: Dựa vào thông tin và hình ảnh trong mục 2, nêu quá trình thực dân Pháp xâm lược Việt Nam và cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của nhân dân Việt Nam giai đoạn 1873 - 1884.

Đáp án chuẩn: 

- Sau khi chiếm Nam kì, Pháp thiết lập bộ máy cai trị, biến nơi đây thành bàn đạp mở rộng chiến tranh ra cả nước.
- Viện cớ giúp triều đình nhà Nguyễn giải quyết vụ lái buôn Đuy-puy đang gây rối ở Hà Nội, Pháp đem quân xâm chiếm Bắc kì.
- Tháng 11/1873, Gác-ni-ê đem quân tới Hà Nội.
Cuộc chiến đấu của quân dân ta:
- Khi Pháp đánh thành Hà Nội, 100 binh lính đã chiến đấu và anh dũng hi sinh tại ô Quan Chưởng.
- Tổng đốc Nguyễn Tri Phương chỉ huy quân sĩ chiến đấu dũng cảm. Nguyễn Tri Phương hi sinh, thành Hà Nội thất thủ, con trai ông là Nguyễn Lâm cũng hi sinh.

II. NHỮNG ĐỀ NGHỊ CẢI CÁCH CỦA QUAN LẠI, SĨ PHU YÊU NƯỚC.

Câu hỏi: Khai thác thông tin, tư liệu bảng 16 và hình 16.6 (SGK, tr.76):

- Trình bày nguyên nhân xuất hiện trào lưu cải cách, cách tân đất nước cuối thế kỉ XIX.

- Nêu những nội dung chính trong các đề nghị cải cách của quan lại, sĩ phu yêu nước Việt Nam cuối thế kỉ XIX.

Đáp án chuẩn: 

Nguyên nhân: do chế độ phong kiến lâm vào khủng hoảng, lại phải tiến hành cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp

- Nguyễn Trường Tộ: đề nghị chấn chỉnh bộ máy quan lại, phát triển công thương, tài chính, chỉnh đốn võ bị, ngoại giao, cải tổ giáo dục.

- Trần Đình Túc, Nguyễn Huy Tế, Đinh Văn Điển: đề nghị mở cửa biển Trà Lý (Nam Định), đẩy mạng khai hoang, khai mỏ, mở mang thương nghiệp 

- Viện Thương Bạc: đề nghị mở 3 cửa biển ở miền Bắc và miền Trung

- Nguyễn Lộ Trạch: đề nghị chấn hưng dân khí, khai thông dân trí, bảo vệ đất nước.

III. PHONG TRÀO CẦN VƯƠNG VÀ KHỞI NGHĨA YÊN THẾ.

Câu hỏi: Đọc thông tin và quan sát hình 16.7 đến 16.10 (SGK, tr.77 - 78), trình bày những nét chính về khởi nghĩa Bãi Sậy và khởi nghĩa Hương Khê.

Đáp án chuẩn: 

Diễn biến chính của cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy:

- Trong những năm 1883 - 1885, địa bàn hoạt động của nghĩa quân chỉ hạn chế trong vùng Bãi Sậy.

- Từ năm 1885 đến cuối năm 1887, nghĩa quân đẩy lùi nhiều cuộc càn quét của Pháp ở vùng Văn Giang, Khoái Châu và vùng căn cứ Hai Sông. 

- Từ năm 1888, nghĩa quân bước vào giai đoạn chiến đấu quyết liệt. 

- Tháng 7-1889, Nguyễn Thiện Thuật phải lánh sang Trung Quốc.

Khởi nghĩa Hương Khê (1885 - 1896)

- 1885 - 1888 là giai đoạn chuẩn bị lực lượng, xây dựng công sự, rèn đúc khí giới và tích trữ lương thảo. 

- 1888 - 1896 là giai đoạn đẩy mạnh hoạt động, tổ chức các cuộc tập kích, tấn công đường giao thông và đẩy lui nhiều cuộc hành quân càn quét của quân Pháp. 

=> Kết quả: cuối năm 1895, Phan Đình Phùng bị thương nặng và hi sinh. 

Câu hỏi: Dựa vào các thông tin, tư liệu và quan sát hình 16.12 (SGK, tr.80), trình bày những nét chính về cuộc khởi nghĩa Yên Thế. 

Đáp án chuẩn: 

- Giai đoạn 1884-1892, nhiều toán nghĩa quân hoạt động riêng rẽ, chưa có sự chỉ huy thống nhất. Sau khi Đề Nắm mất (4/1892), Đề Thám trở thành lãnh tụ

- Giai đoạn 1893-1908: Thời kì này nghĩa quân vừa chiến đấu vừa xây dựng cơ sở.
- Giai đoạn 1909-1913: Sau vụ đầu độc lính Pháp ở Hà Nội , , Thực dân Pháp đã tập trung lực lượng, mở cuộc tấn công quy mô lên Yên Thế.

LUYỆN TẬP

Câu hỏi: Vẽ sơ đồ tư duy về quá trình thực dân Pháp xâm lược Việt Nam từ năm 1858 đến năm 1884.

Đáp án chuẩn: 

Câu hỏi: Lập bảng hệ thống kiến thức về các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu trong phong trào Cần vương và khởi nghĩa Yên Thế theo gợi ý sau:

Đáp án chuẩn: 

VẬN DỤNG

Câu hỏi: Sưu tầm tư liệu về một trong những lãnh tụ của phong trào yêu nước chống thực dân Pháp nửa sau thế kỉ XIX. Giới thiệu tư liệu đó với thầy cô và bạn học.

Đáp án chuẩn: 

+ Phan Đình Phùng sinh năm 1847, quê ở làng Đông Thái (nay thuộc xã Tùng Ảnh), huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh.

+ Trong những năm 1885 - 1896, Phan Đình Phùng trở thành lãnh tụ tối cao của cuộc khởi nghĩa Hương Khê. Ông bị thương nặng và hi sinh trong một trận giao chiến ác liệt với quân Pháp (1895).