I. QUÁ TRÌNH THỰC DÂN PHÁP XÂM LƯỢC VÀ CUỘC KHÁNG CHIẾN CỦA NHÂN DÂN VIỆT NAM TỪ NĂM 1858-1884

1. Giai đoạn 1858 - 1873

2. Giai đoạn 1873 - 1884

a. Chống Pháp đánh chiếm Bắc Kì lần thứ nhất (1873 – 1874), Hiệp ước Giáp Tuất

* Hành động của quân Pháp

- Tháng 10/1873: Gác-ni-ê chỉ huy hơn 200 quân Pháp từ Sài Gòn kéo ra Bắc Kì. 

- Ngày 20/11/1873: Quân Pháp đánh thành Hà Nội. 

→ Nguyễn Tri Phương chỉ huy quân sĩ, bị địch bắt. 

→ Quân Pháp chiếm được thành Hà Nội, mở rộng chiếm một số tỉnh lân cận. 

* Hành động của nhân dân Bắc Kì

Nhân dân Hà Nội, các tỉnh Bắc Kì tiếp tục kháng chiến. 

- Ngày 21/12/1873: Pháp bị phục kích tại Cầu Giấy. 

→ Làm nức lòng nhân dân cả nước; quân Pháp hoang mang, lo sợ. 

* Hành động của triều đình Huế

Triều đình Huế kí với Pháp Hiệp ước Giáp Tuất (1874). 

→ Thừa nhận chủ quyền của Pháp ở 6 tỉnh Nam Kì, công nhận nhiều quyền lợi khác nhau của Pháp ở Việt Nam. 

b. Chống Pháp đánh chiếm Bắc Kì lần thứ hai (1882 – 1883)

* Hành động của quân Pháp:

- Lấy cớ triều đình Huế vi phạm Hiệp ước Giáp Tuất (1874), tháng 3/1882, Hen-ri Ri-vi-e chỉ hủy đạo quân từ Sài Gòn tiến ra Bắc Kì. 

- Ngày 25/4/1882: quân Pháp nổ súng tấn công thành Hà Nội. 

→ Hoàng Diệu chỉ huy quân sĩ chống trả nhưng không giữ được thành. 

→ Tự vẫn, không rơi vào tay giặc. 

* Hành động của nhân dân Bắc Kì

Nhiều văn thân, sĩ phu ở các địa phương tổ chức phong trào chống Pháp. 

* Hành động của triều đình Huế:

Quân triều đình phối hợp với quân Cờ Đen (Lưu Vĩnh Phúc) tạo thế bao vây, uy hiếp quân Pháp ở Hà Nội. 

→ Chiến thắng Cầu Giấy lần thứ hai (19/5/1883).

→ Ri-vi-e, lính Pháp bỏ mạng. 

c. Chống Pháp tấn công Thuận An, Hiệp ước Hác-măng và Hiệp ước Pa-tơ-nốt

- Ngày 18/8/1883: quân Pháp tấn công Thuận An (Huế). 

→ Triều đình Huế buộc xin đình chiến, chấp nhận kí Hiệp ước Hác-măng (1883), thừa nhận quyền bảo hộ của Pháp ở Bắc Kì và Trung Kì. 

→ Phong trào kháng chiến chống Pháp của nhân dân bùng lên mạnh mẽ. 

- Năm 1884: Pháp kí với triều đình Huế Hiệp ước Pa-tơ-nốt, sửa lại một số điều khoản của Hiệp ước Hác-măng. 

 → Thực dân Pháp hoàn thành xâm lược Việt Nam.

II. NHỮNG ĐỀ NGHỊ CẢI CÁCH CỦA QUAN LẠI, SĨ PHU

III. PHONG TRÀO CẦN VƯƠNG VÀ KHỞI NGHĨA YÊN THẾ

1. Phong trào Cần vương (1885 – 1896)

- Bối cảnh ra đời:

+ Sau Hiệp ước Hác-măng (1883), Hiệp ước Pa-tơ-nốt (1884), phái chủ chiến triều đình Huế (Tôn Thất Thuyết đứng đầu) vẫn hi vọng giành lại chủ quyền từ tay Pháp, tích cực chuẩn bị hành động. 

→ Thực dân Pháp tìm cách loại bỏ phe chủ chiến. 

- Ngày 5/7/1885, Tôn Thất Thuyết tấn công quân Pháp ở Toàn Khâm sứ và đồn Mang Cá. 

→ Thất bại. 

→ Tôn Thất Thuyết đưa vua Hàm Nghi chạy ra Quảng Trị. 

- Vua Hàm Nghi phát dụ Cần vương, kêu gọi văn thân, sĩ phu, nhân dân giúp vua cứu nước. 

- Khởi nghĩa trong phong trào Cần vương:

+ Bùng nổ và diễn ra trên khắp cả nước. Sôi động nhất là các tỉnh Bắc Kì, Trung Kì. 

+ Tiêu biểu nhất là khởi nghĩa Bãi Sậy và khởi nghĩa Hương Khê. 

• Khởi nghĩa Bãi Sậy

- Thời gian bắt đầu và kết thúc: 1883-1892

- Căn cứ chính: Bãi Sậy (Hưng Yên ngày nay). 

- Xây dựng thêm căn cứ Hai Sông ở Kinh Môn (Hải Dương), Đốc Tít phụ trách. 

→ Địa hình đầm lầy, lau sậy um tùm. 

→ Áp dụng chiến thuật du kích, tỏa ra hoạt động, khống chế các tuyến giao thông thuỷ, bộ trong vùng

- Người lãnh đạo: Nguyễn Thiện Thuật

- Năm 1883: diễn ra phong trào chống Pháp do Đinh Gia Quế lãnh đạo. 

- Năm 1885: hưởng ứng dụ Cần Vương, phong trào chống Pháp tại đây bùng lên mạnh mẽ với vai trò lãnh đạo của Nguyễn Thiện Thuật.

- Năm 1885 – 1889: thực dân Pháp mở nhiều cuộc càn quét vào Bãi Sậy. 

→ Lực lượng nghĩa quân suy giảm, rơi vào thế bị bao vây, cô lập, Nguyễn Thiện Thuật lánh sang Trung Quốc (T7/1889); căn cứ Hai Sông bị bao vây, Đốc Tít phải ra hàng (T8/1889). 

- Năm 1892: khởi nghĩa bị dập tắt hoàn toàn.

• Khởi nghĩa Yên Thế (1884 – 1913)

- Địa bàn hoạt động: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình. (Nghệ An và Hà Tĩnh là địa bàn chính).

- Người lãnh đạo: Phan Đình Phùng

- Từ năm 1885 đến năm 1888: giai đoạn chuẩn bị lực lượng, xây dựng cộng sự, rèn đúc khí giới, tích trữ lương thảo. 

+ Nghĩa quân được tổ chức quy củ, phiên chế thành 15 quân thứ, đặt dưới sự chỉ huy của các tướng lĩnh tài ba. 

+ Tự chế tạo súng trường theo mẫu súng của Pháp.

- Từ năm 1888 đến năm 1896: là giai đoạn được đẩy mạnh hoạt động, tổ chức các cuộc tập kích, chặn đường giao thông và đẩy lui nhiều cuộc hành quân càn quét của quân Pháp. 

+ Thực dân Pháp bao vây, cô lập nghĩa quân, mở nhiều cuộc tấn công vào căn cứ Ngàn Trươi, lực lượng nghĩa quân suy yếu dần. 

+ Năm 1895: Phan Đình Phùng bị thương nặng và hi sinh. 

+ Năm 1896: khởi nghĩa kết thúc, chấm dứt phong trào Cần Vương cuối thế kỉ XIX.

2. Khởi nghĩa Yên Thế (1884 - 1913)