BÀI 6: NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC VÀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ NGÂN SÁCH

PHẦN I: CÁC TIÊU ĐỀ TRONG SGK

Mở đầu

CH: Em hãy đọc thông tin dưới đây và thực hiện yêu cầu.

Trong một giai đoạn khó khăn, ảnh hưởng đến việc học tập của rất nhiều học sinh, sinh viên ở các cơ sở giáo dục cả nước, Chính phủ đã có chính sách hỗ trợ kinh phí giúp các em có điều kiện học tập tốt hơn. Ủy ban nhân dân cấp tỉnh trình Hội đồng nhân dân cấp tỉnh xem xét, quyết định không thu học phí trong thời hạn nhất định đối với trẻ em học mẫu giáo và học sinh phổ thông công lập, học viên học tại cơ sở giáo dục thường xuyên theo chương trình giáo dục phổ thông thuộc vùng bị thiên tai, dịch bệnh, vùng xảy ra các sự kiện bất khả kháng.

(Trích Nghị định 81/2021/NĐ-CP)

Em hãy chia sẻ suy nghĩ của em về chính sách hỗ trợ, không thu học phí của Chính phủ trong thông tin trên. Theo em, khoản kinh phí hỗ trợ trên được trích từ nguồn nào?

Khám phá

CH 1: Em hãy đọc thông tin dưới đây và trả lời câu hỏi.

Theo Quyết định số 2432/QĐ-BTC ngày 13 tháng 12 năm 2021 của Bộ Tài chính về việc công bố công khai dự toán ngân sách nhà nước năm 2022 các khoản thu chi ngân sách như sau:

- Em hiểu thế nào là ngân sách nhà nước?

- Ngân sách nhà nước gồm những khoản và bộ phận nào?

CH 2: Em hãy đọc thông tin dưới đây và thực hiện yêu cầu.

Thông tin 1.

  Ngân sách nhà nước là một kế hoạch tài chính cần được Quốc hội biểu quyết thông qua trước khi thi hành. Ngân sách nhà nước còn là kế hoạch tài chính của toàn thể quốc gia được trao cho Chính phủ tổ chức thực hiện, được Quốc hội thông qua và giám sát trực tiếp. Trong những năm qua, ngân sách nhà nước luôn được đánh giá tương đối tích cực và toàn diện. Ngân sách nhà nước được xem là nguồn tài chính lớn của quốc gia, là một quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, phù hợp cho các hoạt động chi đầu tư phát triển xây dựng cơ sở hạ tầng, đảm bảo vì lợi ích chung của toàn xã hội như: trợ cấp cho nhân dân các vùng bị thiên tai, dịch bệnh, tài trợ cho các doanh nghiệp trong nước bằng biện pháp trợ giá nhằm phục hồi một số ngành sản xuất quan trọng nào đó của đất nước. Bên cạnh đó, ngân sách nhà nước cũng phản ánh mối tương quan giữa quyền lập pháp và quyền hành pháp trong quá trình xây dựng và thực hiện ngân sách.

Thông tin 2.

  Năm 2020, Thủ tướng Chính phủ Quyết định 1913/QĐ-TTg hỗ trợ kinh phí cho các địa phương khắc phục hậu quả bão số 5, 6, 7, 8, 9 và mưa lũ tháng 10 năm 2020 tại miền Trung và Tây Nguyên. Theo thứ tự ưu tiên như sau: Thực hiện công tác tìm kiếm cứu nạn, hỗ trợ dân sinh (hỗ trợ gia đình có người bị chết, mất tích, nhà ở bị hư hỏng), di dân khẩn cấp, hỗ trợ sản xuất nông nghiệp bị thiệt hại; khắc phục cấp bách cơ sở hạ tầng thiết yếu bị hư hỏng nặng do bão, lũ, ngập lụt, sạt lở đất: y tế, trường học, công trình cung cấp nước sạch, thủy lợi, đê điều...Theo đó, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống thiên tai, Ủy ban nhân dân các tỉnh được tạm cấp kinh phí chịu trách nhiệm toàn diện về tính chính xác của nội dung và số liệu báo cáo.

(Trích Báo Chính phủ, ngày 25/11/2020)

- Cho biết, ở nước ta cơ quan nhà nước nào có thẩm quyền thông qua dự toán ngân sách và giám sát ngân sách nhà nước.

- Hãy liệt kê những đặc điểm của ngân sách nhà nước.

CH 3: Em hãy đọc các trường hợp sau và cho biết vai trò của ngân sách nhà nước.

 Trường hợp 1.

 Theo quy định tại khoản 1 Điều 4 Nghị định 116/2020/NĐ–CP, tân sinh viên sự phạm sẽ được miễn học phí và hỗ trợ sinh hoạt phí 3,63 triệu đồng/tháng. Nghe tin này, anh A rất vui mừng vì con anh vừa trúng tuyển vào trường Đại học sư phạm H mà điều kiện kinh tế gia đình lại rất khó khăn. Nhờ chính sách này của Chính phủ, anh H đỡ phần nào gánh nặng các khoản tiền học phí, chi phí sinh hoạt trong suốt 4 năm đại học của con mình.

Trường hợp 2.

 Thực hiện Nghị quyết số 76/2014/QH13 của Quốc hội về đẩy mạnh thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững đến năm 2020, tỉnh A đã thực hiện các chính sách giảm nghèo như: chính sách khám chữa bệnh cho người nghèo, chính sách nâng mức hỗ trợ bảo hiểm y tế cho hộ cận nghèo, chính sách hỗ trợ học sinh nghèo về giáo dục – đào tạo, chính sách cho vay vốn tín dụng ưu đãi,... góp phần giải quyết việc làm cho người lao động, từng bước cải thiện và nâng cao điều kiện sống của người nghèo, người có thu nhập thấp.

CH 4: Em hãy đọc trường hợp dưới đây và thực hiện yêu cầu.

Trường hợp.

   Hằng năm, Công ti A luôn chấp hành nghiêm chỉnh quy định về Luật Ngân sách nhà nước, hoàn thành các nghĩa vụ nộp đầy đủ, đúng hạn các khoản thuế, phí, lệ phí cho Nhà nước. Chấp hành đúng quy định của pháp luật về kế toán, thống kê và công khai ngân sách, công ti cũng đóng góp nguồn thu quan trọng cho địa phương, góp phần giải quyết việc làm, cải thiện thu nhập cho người dân và an sinh xã hội.

Cho biết các quyền và nghĩa vụ trong việc thực hiện pháp luật về ngân sách nhà nước mà Công ti A đã thực hiện.

Luyện tập

CH 1: Trao đổi cùng bạn và cho biết em đồng tình hay không đồng tình với các ý kiến sau. Giải thích vì sao.

a. Nhà nước là chủ thể duy nhất có quyền sở hữu và quyết định các khoản thu chi của ngân sách nhà nước.

b. Hoạt động chi thu của ngân sách thực hiện theo nguyên tắc hoàn trả trực tiếp.

c. Ngân sách nhà nước góp phần điều tiết nền kinh tế như kích thích hay hạn chế sản xuất, tiêu dùng bằng các chính sách thuế, tài chính.

d. Ngân sách nhà nước luôn duy trì ở mức bội chi để đảm bảo các hoạt động của kinh tế – xã hội.

CH 2: Em hãy đọc các nội dung sau và cho biết nội dung nào không phải đặc điểm của ngân sách nhà nước. Vì sao?

a. Ngân sách nhà nước phản ánh mối tương quan giữa quyền lập pháp và quyền hành pháp.

b. Ngân sách nhà nước góp phần hạn chế sự bất bình đẳng xã hội.

c. Ngân sách nhà nước là một kế hoạch tài chính cần được Quốc hội biểu quyết thông qua trước khi thi hành.

d. Ngân sách nhà nước góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

CH 3: Thảo luận cùng bạn và cho biết ý kiến của em với các hành vi thực hiện pháp luật về ngân sách trong các trường hợp sau:

Trường hợp 1.

Doanh nghiệp A kinh doanh về lĩnh vực công nghệ, hằng năm tổng lợi nhuận lên đến hơn 10 tỉ đồng. Tuy nhiên, cơ quan nhà nước phát hiện Doanh nghiệp A chưa hoàn thành nghĩa vụ ngân sách nhà nước theo quy định của pháp luật hiện hành.

 Trường hợp 2.

Việc công khai ngân sách hiện nay được thực hiện theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước hiện hành. Hằng năm, địa phương T đã thực hiện công khai số liệu dự toán và quyết toán ngân sách nhà nước một cách đầy đủ và nằm trong danh sách những địa phương đứng đầu về thu ngân sách.

 Trường hợp 3.

Trong năm vừa qua, Công ti M đã nộp ngân sách nhà nước trên 15 tỉ đồng. Bên cạnh việc thực hiện tốt nghĩa vụ nộp ngân sách, công ti đã tuyên truyền đến người lao động hiểu rõ hơn quyền lợi và nghĩa vụ của mình trong việc thực hiện các chính sách thuế. Bên cạnh đó, Công ti M cũng được tôn vinh là doanh nghiệp tiêu biểu trong việc nộp thuế vào ngân sách nhà nước.

Vận dụng

CH 1: Em hãy vẽ sơ đồ tư duy về đặc điểm và vai trò cửa ngân sách nhà nước.

CH 2: Hãy thiết kế một sản phẩm tuyên truyền về quyền và nghĩa vụ của công dân trong thực hiện pháp luật về ngân sách nhà nước để tuyên truyền đến bạn bè, người thân.

PHẦN II: 5 PHÚT SOẠN BÀI

Mở đầu

CH: 

- Theo em, chính sách không thu học phí của Chính phủ là một việc làm mang tính nhân văn, góp phần chia sẻ gánh nặng kinh tế với người dân ở các vùng khó khăn

- Khoản phí hỗ trợ trên được trích từ nguồn Ngân sách Nhà nước.

Khám phá

CH 1: 

- Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.

- Ngân sách Nhà nước gồm các bộ phận: 

• Ngân sách địa phương.

• Ngân sách trung ương.

CH 2: 

Trường hợp 1:

- Ở nước ta, cơ quan nhà nước có thẩm quyền thông qua dự toán ngân sách và giám sát ngân sách nhà nước là Quốc hội.

- Những đặc điểm của ngân sách nhà nước:

• Là một kế hoạch tài chính cần được Quốc hội thông qua trước khi thi hành.

• Là kế hoạch tài chính của toàn thể quốc gia, được trao cho Chính phủ tổ chức thực hiện nhưng phải đặt dưới sự giám sát trực tiếp của Quốc hội.

CH 3: 

Vai trò của ngân sách nhà nước:

• Tạo lập nguồn vốn lớn

• Là công cụ để Nhà nước thực hiện việc điều tiết các hoạt động kinh tế và xã hội;

• Điều tiết thu nhập dân cư, hạn chế sự bất bình đẳng xã hội.

CH 4: 

Quyền và nghĩa vụ trong việc thực hiện pháp luật về ngân sách nhà nước mà Công ti A đã thực hiện:

• Nộp đầy đủ, đúng hạn các khoản thuế, phí, lệ phí cho Nhà nước.

• Chấp hành đúng quy định của pháp luật về kế toán, thống kê và công khai ngân sách.

• Đóng góp nguồn thu nhập cho địa phương, góp phần giải quyết việc làm, cải thiện thu nhập cho người dân và an sinh xã hội.

Luyện tập

CH 1: 

- Em đồng tình với các ý kiến a, c, không đồng tình với ý kiến b, d 

- Giải thích:  

- Hoạt động chi thu của ngân sách thực hiện theo nguyên tắc không hoàn trả trực tiếp là chủ yếu.

- Bội chi ngân sách nhà nước sẽ dẫn đến tình trạng mất cân đối ngân sách, phản ánh sự thiếu hụt của nền tài chính. 

CH 2: 

a. Đúng đặc điểm của ngân sách nhà nước

b. Sai vì thuộc vai trò của ngân sách nhà nước.

c. Đủng đặc điểm của ngân sách nhà nước

d. Sai vì thuộc vai trò của ngân sách nhà nước.

CH 3: 

Ý kiến của em với các hành vi thực hiện pháp luật về ngân sách:

- Trường hợp 1: Doanh nghiệp A chưa hoàn thành nghĩa vụ

=> Đây là một hành vi vi phạm pháp luật và doanh nghiệp A sẽ phải chịu các hình thức xử phạt theo quy định.

- Trường hợp 2: Địa phương T đã nghiêm chỉnh chấp hành, thực hiện nghiêm túc quyền hạn và nghĩa vụ có liên quan đến ngân sách nhà nước. 

- Trường hợp 3: Việc làm của Công ti M là rất đáng được biểu dương và nhân rộng hơn nữa. 

Vận dụng

CH 1:

Sơ đồ tư duy về đặc điểm và vai trò cửa ngân sách nhà nước:

CH 2: HS tham khảo poster trên Internet