I. LÝ THUYẾT

1. Biện pháp tu từ

• Nhân hoá
• Điệp ngữ
• So sánh: là biện pháp sử dụng cách thức đối chiếu sự việc hay sự vật này với sự việc hay sự vật khác khác có nét tương đồng để làm tăng tính gợi hình, cảm xúc hay sự nhấn mạnh cho người đọc.

Ví dụ: 

“ Trẻ em như búp trên cành

Biết ăn ngủ biết học hành là ngoan”.

                                         (Hồ Chí Minh)

• Đảo ngữ: Đảo ngữ là hiện tượng đảo ngược vị trí động từ, trợ từ lên trước chủ ngữ nhằm mục đích nhấn mạnh, thể hiện cảm xúc của người viết hoặc tạo hình ảnh, đường nét, chiều sâu cho lời văn, ý thơ

Ví dụ: 

"Lom khom dưới núi, tiều vài chú

Lác đác bên sông, rợ mấy nhà"

(Qua đèo Ngang - Bà Huyện Thanh Quan)

=> Nếu theo đúng cấu trúc ngữ pháp thông thường sẽ là "Vài chú tiều lom khom dưới núi" và "Bên sông lác đác rợ mấy nhà". Tuy nhiên ở đây thi nhân đã đảo các tính từ "lom khom" và "lác đác" ở vị trí vị ngữ lên đầu câu để nhấn mạnh cho dáng vẻ nhỏ bé, cảnh vật hiu quạnh giữa không gian núi rừng rộng lớn, bao la nơi đèo ngang. Từ đó mà làm bật ra tâm trạng cô đơn, cô quạnh được giấu kín trong tâm hồn tác giả.

2. Nghĩa của từ ngữ

Nghĩa của từ là nội dung, tính chất, hoạt động, quan hệ,… mà từ đó biểu thị. Hiểu theo cách đơn giản thì nghĩa của từ chính là phần nội dung mà từ đó biểu thị để giúp chúng ta hiểu và nắm bắt được nội dung của từ đó. 

Ví dụ: 

• Cây: Là một loại thực vật trong thiên nhiên có rễ, thân, cành, lá
• Bâng khuâng: tính từ chỉ trạng thái tình cảm không rõ ràng của con người
• Chạy bộ: danh từ chỉ một hoạt động thể dục thể thao của con người

3. Lựa chọn cấu trúc câu

• Việc lựa chọn cấu trúc có tác dụng thể hiện ý nghĩa của câu nói, nếu thay đổi cấu trúc thì ý nghĩa có thể thay đổi theo

Ví dụ: 

1. Từ đằng xa tiến lại hai chú bé.

2. Từ đằng xa hai chú bé tiến lại.

=> 1. Nghĩa là: người nói đang tiến lại gần hai chú bé đang đứng im.

     2. Nghĩa là: hai chú bé đang tiến lại gần.

II. HƯỚNG DẪN GIẢI BÀI TẬP SGK

1. BÀI TẬP 1

a.

• Trong hai dòng thơ, nhà thơ sử dụng biện pháp tu từ so sánh
• Tác dụng: Gợi lên hình ảnh người em gái thanh niên xung phong gần gũi, thân thương, mang bóng dáng bình dị của quê nhà. Gặp em, người lính như gặp lại quê hương và vì thế, các anh như được tiếp thêm sức mạnh trong những chặng đường hành quân phía trước

b.

• Tác giả sử dụng biện pháp tu từ so sánh.
• Tác dụng: Gợi lên những hình ảnh đẹp vừa bí ẩn vừa lung linh huyền ảo qua đôi mắt trẻ thơ trong kí ức của Phương Định, một cô gái Hà Nội mộng mơ. Những hình ảnh đó đối lập với hiện tại khốc liệt, gián tiếp tố cáo chiến tranh, đồng thời nói lên ý nghĩa sự dấn thân cao cả của tuổi trẻ trong những năm đầu kháng chiến

c.

• Tác giả sử dụng biện pháp tu từ điệp ngữ (từ và xuất hiện 4 lần)
• Tác dụng: Việc lặp lại từ và ở đầu các câu có tác dụng liệt kê, nhấn mạnh sự hiện diện của từng con người, sự vật nhằm khẳng định sự vắng vẻ và tĩnh lặng trên cao điểm, đồng thời tạo không khí hồi hộp và lo lắng về một hiểm nguy đang rình rập.

d.

• Biện pháp tu từ:
• Điệp ngữ: tình yêu được lặp lại 2 lần
• So sánh: Nó cũng đang ở trạng thái như tôi
• Liệt kê: độ lượng, tha thiết, vô tư
• Tác dụng: Nhấn mạnh, tô đậm tình cảm dâng trào mãnh liệt trong trái tim của Nho, của Phương Định dành cho những người lính đang hành quân ra mặt trận; cũng là tình cảm mà những người lính dành cho nhau trong khói lửa chiến tranh

=> Thể hiện tình yêu tha thiết và bùng cháy, cho thấy một khía cạnh tâm hồn tươi trẻ và tràn đầy nhiệt huyết trong tình cảm của các cô gái thanh niên xung phong.

e.

• Biện pháp tu từ nhân hóa: nạo vét sự yên lặng của núi rừng
• Tác dụng: Diễn tả âm thanh sắc lạnh của máy bay trinh sát đang phá tan sự yên lặng, thanh bình của núi rừng, từ đó gợi tính chất khốc liệt của cao điểm- nơi ba cô gái đang làm nhiệm vụ phá bom mở đường

2. BÀI TẬP 2

3. BÀI TẬP 3