BÀI 2.2. VĂN BẢN THỰC THI CÔNG LÍ

A - MỤC TIÊU BÀI HỌC

- HS nhận biết được đặc điểm của thể loại tác phẩm, xác định được bố cục, phân tích được giá trị nội dung và nghệ thuật của vở hài kịch Thực thi công lí. Từ đó hình thành, rèn luyện năng lực đọc hiểu một tác phẩm hài kịch.

- Ca ngợi những tình cảm cao đẹp cùng tiếng nói của lương tri đồng thời phê phán chế độ phong kiến lạc hậu cùng xã hội tư bản bóc lột và chèn ép con người.

B - KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

I. TÌM HIỂU CHUNG

1. Tác giả

a. Tiểu sử

- Uy-li-am Sếch-xpia: (1564 - 1616)

- Là nhà văn vĩ đại nhất của Anh và nhà viết kịch đi trước thời đại. 

- Ông được vinh danh là tác giả tiêu biểu của nước Anh và là “Thi sĩ của dòng sông Avon”.

b. Tác phẩm

- Vô cùng đồ sộ, phong phú: Với hơn 40 vở kịch.

- Các tác phẩm tiêu biểu:

+ Bi kịch: Romeo và Juliet, Hoàng tử Hamlet, Vua Macbeth...

+ Hài kịch: Hài kịch của những hiểu lầm, Hai chàng ở thành Veron; Đêm thứ mười hai,…

+ Thơ: Shakespaere’s Sonnets…

2. Văn bản “Thực thi công lý”

a.  Đoạn trích “Thực thi công lý”

+ Thể loại: Hài kịch

+ Đoạn trích “Thực thi công lý” thuộc cảnh I, hồi bốn của vở hài kịch Người lái buôn thành Vơ-ni-dơ.

+ Được cho là sáng tác trong khoảng giai đoạn 1596 – 1599.

b.Tóm tắt

Ba-xa-ni-ô muốn cưới nàng Poóc-xi-a xinh đẹp nên đã nhờ người bạn làm thương gia An-tô-ni-ô giúp đỡ. Hàng hóa, tài sản của An-tô-ni-ô hiện đều đang ở trên các tàu buôn, chưa cập cảng nên An-tô-ni-ô đã đến nhà Sai-lốc, một người Do Thái chuyên cho vay nặng lãi để vay tiền giúp bạn. Vốn căm ghét An-tô-ni-ô vì chàng có thói quen cho vay tiền không tính lãi khiến cho Sai-lốc phải tự hạ mức lãi suất, chịu tổn thất để kinh doanh, nên Sai-lốc đã cho An-tô-ni-ô vay 3000 đuy-ca không tính lãi, với điều kiện: sau ba tháng, nếu người vay không hoàn trả số tiền đúng ngày và đúng nơi quy định thì người cho vay sẽ được quyền lấy đi một cân thịt trên cơ thể An-tô-ni-ô. Có được khoản tiền vay, Ba-xa-ni-ô đã cầu hôn Poóc-xi-a. Giữa lúc đó, chàng nhận được tin dữ từ Vơ-ni-dơ qua bức thư của An-tô-ni-ô; những chiếc tàu của An-tô-ni-ô đều bị đắm, các chủ nợ trở mặt độc ác, Sai-lốc kiện An-tô-ni-ô ra tòa đòi thực hiện hình phạt. Poóc-xi-a cùng với người hầu gái bí mật cải trang thành chàng tiến sĩ luật sư và người thư kí để đến phiên tòa.

Và đoạn trích dưới đây chính là cuộc đối mặt của Poóc-xi-a với Sai-lốc tại phiên tòa.

II. TÌNH HUỐNG VÀ XUNG ĐỘT KỊCH 

1. Hành động kịch

1. Xung đột kịch

• Xung đột kịch trong đoạn trích “Thực thi công lí” là xung đột xảy ra với Poóc-xi-a và người lái buôn Sai-lốc về việc giải quyết vụ kiện của hắn với An-tô-ni-ô để thực hiện hình phạt lấy một cân thịt trên cơ thể An-tô-ni-ô.
• Đỉnh điểm của xung đột kịch chính là khi Sai-lốc được khuyên nên khoan hồng, nhưng hắn yêu cầu đòi hỏi công lý và thi hành các điều khoản của văn kiện. Xung đột được giải quyết bằng việc Poóc-xi a đã đưa ra những lí lẽ để chứng minh rằng văn tế đã kí của Sai- lốc và An-tô-ni-ô không cho Sai-lốc có quyền thực hiện hình phạt ấy và thậm chí tất cả tài sản của Sai-lốc sẽ bị tịch thu theo quy định của pháp luật.
• Cảm xúc của người đọc đã phát triển theo xung đột kịch. Hồi hộp, mong chờ cách xử lý của nàng Poóc-xi-a trước những lý lẽ của Sai-lốc yêu cầu thực thi công lý theo văn kế. Và sự hả hê khi mà Poóc-xi-a luận tội Sai-lốc bắt hắn phải chịu hình phạt của pháp luật. Vừa hả hê nhưng cũng là sự cảm phục trước sự thông minh tài tình của nàng Poóc-xi-a.

III. NHÂN VẬT KỊCH

1. Nhân vật Sai-lốc

+ Sai- lốc: người Do Thái chuyên cho vay nặng lãi.

+ Hắn đã kí với An-tô-ni-ô một hợp đồng vay tiền với điều kiện sau ba tháng, nếu An-tô-ni-ô không hoàn trả số tiền đúng ngày và đúng địa điểm, hắn có quyền lấy một cân thịt trên cơ thể An-tô-ni-ô. Vì An-tô-ni-ô không thể trả nợ đúng hạn, Sai-lốc kiện An-tô-ni-ô ra tòa. 

+ Trong phiên tòa, Sai-lốc liên tục yêu cầu thực thi công lý và thực hiện theo điều khoản văn khế; không chấp nhận phải khoan hồng hình phạt với An-tô-ni-ô. 

+ Kể cả khi được đền bù gấp ba lần tiền, Sai-lốc vẫn kiên quyết thực hiện hình phạt đòi một cân thịt. Sau khi Poóc-xi-a đưa ra lời tuyên bố về việc Sai-lốc không thể thực hiện điều trên thì Sai-lốc lại xin trả lại tiền nợ và ra về.

• Sai-lốc là điển hình cho kẻ tham lam, hà tiện và độc ác. Vì là kiểu người có tính cách xấu đáng phê phán nên hắn cũng được xem là nhân vật hài kịch.

1. Nhân vật Poóc-xi-a

• Nàng Poóc-xi-a vì muốn cứu Ba-sa-ni-ô, đã cùng người hầu gái bí mật cải trang thành chàng tiến sĩ luật sư và thư kí để đến phiên tòa. Tại phiên xét xử này, nàng đã thể hiện được sự thông minh, gan dạ, nhanh trí của mình. 
• Mặc dù không phải là một luật sư chân chính song nàng dã thắng kiện bằng chính tài hùng biện của mình. Nàng đưa ra những lập luận sắc bén, những lời luận tội vô cùng xác đáng, rõ ràng khiến cho Sai-lốc (tên gian thương) không thể chối cãi. 
• Nàng đưa ra lí lẽ trong tờ văn khế đồng ý cho Sai-lốc lấy đi một cân thịt nhưng cũng đồng thời không được lấy bất kì một giọt máu nào. Và nếu như Sai-lốc vi phạm hắn sẽ phải chịu tất cả hậu quả là tịch thu hết tài sản.
• Nàng đã dùng chính pháp luật để dạy cho Sai-lốc môt bài học khiến hắn phải chấp nhận sự thật này. Từ đó cho thấy nàng là một người bản lĩnh, thông minh và nhanh nhẹn. Nàng đã dùng lí lẽ sắc bén, lập luận rõ ràng chặt chẽ để chiến thắng Sai-lốc.
• Việc gộp các lời thoại của Poóc-xi-a vào một lượt là không nên bởi:

+ Thứ nhất, những lời tuyên án, buộc tội đó của nàng đi theo một mạch logic nhất định. Phát triển từ việc lập luận về bản chất của sự khoan hồng đến phân tích về tờ văn khế để cho rằng hành động đòi một cân thịt của Sai-lốc là vô cùng vô lý nếu làm điều đó hắn chắc chắn sẽ bị thu hồi tài sản. Điều này khiến cho Sai-lốc phải chấp nhận sự thật đồng thời chịu hình phạt thích đáng. Quá trình tuyên án, luận tội của nàng vô cùng hợp lý.

+ Thứ hai, nàng đưa ra lời luận tội cũng như tuyên án đều nằm trong đoạn đối thoại với Sai-lốc góp phần phát triển xung đột kịch. Vì thế nếu như chúng ta tiến hành sáp nhập vào một lời thoại vừa khiến cho câu văn trở nên phức tạp, dài dòng lại khiến cho người đọc khó nắm bắt được tình huống.

III. TỔNG KẾT

1. Nghệ thuật

+ Xây dựng tình huống kịch độc đáo góp phần đẩy câu chuyện lên cao trào bộc lộc ý nghĩa nhân văn của vở kịch.

+ Xây dựng xung đột kịch hấp dẫn từ đó đưa cảm xúc của người đọc đi từ thấp thỏm, lo âu cho đến thở phào hả hê.

1. Nội dung

+ Có giá trị nhân văn vô cùng sâu sắc: ca ngợi con người cũng như thứ tình cảm cao đẹp và tiếng nói của lương tri, chính nghĩa chắc chắn sẽ thắng gian tà.

+ Bên cạnh đó nó còn phê phán chế độ tư bản đã bóc lột và chén ép con người.