Hoạt động của Thầy và trò

- GV giao nhiệm vụ: +Trình chiếu tranh ảnh, cho hs xem tranh ảnh (CNTT)

+Chuẩn bị bảng lắp ghép

* HS:

+ Nhìn hình đoán tác giả Tố Hữu

+ Lắp ghép tác phẩm với tác giả

+ Đọc, ngâm thơ liên quan đến tác giả

-   HS thực hiện nhiệm vụ:

-  HS báo  cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ:

Từ đó, giáo viên giới thiệu Vào bài:Trong văn học Việt Nam, Tố Hữu được xem là lá cờ đù của thơ ca cách mạng. Từ một thanh niên trí thức tiểu tư  sản, được giác ngộ lí tưởng, Tố Hữu trở thành một chiến sĩ cộng sản. Tập thơ “Từ ấy” là tập thơ đầu tay đánh dấu thời điểm bừng sáng của tâm hồn và lí tưởng cách mạng. Bài thơ “Từ ấy” có ý nghĩa như một tuyên ngôn  về lẽ sống của người chiến sĩ cách mạng và tuyên ngôn của một nhà thơ.Để hiểu hơn bài thơ này, ta tìm hiểu bài thơ.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

* Thao tác 1 :

Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm

- GV hỏi : Hãy cho biết hoàn cảnh sáng tác bài thơ ?

- HS xem sách giáo khoa trả lời .

*GV Tích hợp kiến thức Lịch sử Việt Nam 1930-1945, kiến thức Địa lý địa phương ( Huế) hướng dẫn học sinh tìm hiểu  hoàn cảnh ra đời bài thơ.

 - GV hỏi :Bài thơ có thể được chia mấy phần ? Ý chính từng phần ?

- HS trả lời

HS Tái hiện kiến thức và trình bày.

-“Từ ấy” là tập thơ đầu tay của Tố Hữu, được sáng tác từ năm 1937 đến năm 1946. Tập thơ có ba phần: Máu lửa, Xiềng xích, Gỉai phóng.

- Bài thơ “Từ ấy” nằm trong phần “Máu lửa” của tập thơ này.

    - Khổ 1: Niềm vui lớn.

    - Khổ 2: Lẽ sống lớn .

    - Khổ 3: Tình cảm lớn.    

I. TÌM HIỂU CHUNG :

     1) Tác giả:

      - Vị trí: Tố Hữu là một trong những nhà thơ lớn của văn học Việt Nam hiện đại, luôn được xem là lá cờ đầu của thơ ca cách mạng.

    - Sáng tác: Những chặng đường thơ Tố Hữu song hành với những chặng đường cách mạng.

     2) Bài thơ Từ ấy:

     a/Hoàn cảnh sáng tác :

    - Được viết vào tháng 7 – 1938 khi Tố Hữu được kết nạp vào Đảng

     - Bài thơ mở đầu cho phần thơ “ Máu lửa” trong tập thơ “ Từ ấy” .

       b) Bố cục : 3 phần

    - Khổ 1: Niềm vui sướng mãnh liệt của nhà thơ khi gặp ánh sáng lí tưởng .

    - Khổ 2: Nhận thức mới về lẽ sống .

    - Khổ 3: Chuyển biến sâu sắc trong tình cảm .  

* Thao tác 1 :

Hướng dẫn HS đọc - hiểu văn bản

-Gv hướng dẫn HS cần đọc kĩ, vừa đọc vừa suy ngẫm và cảm nhận giọng điệu, ngôn ngữ , hình ảnh trong bài thơ.

* 1-2 HS đọc, cả lớp theo dõi.

Thao tác 2:

Tổ chức cho HS tìm hiểu khổ thơ 1:

- GV: “Từ ấy” là thời điểm nào trong cuộc đời nhà thơ Tố Hữu? Tại sao không dùng từ đó,từ khi mà dùng từ ấy?

(GV tích hợp kiến thức tiếng Việt –bài Ngữ cảnh; nghĩa của từ trong sử dụng để cắt nghĩa cho HS thấy ý nghĩa nhan đề)

- GV nhấn mạnh : “Từ ấy” là cái mốc thời gian có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong đời CM và đời thơ của Tố Hữu

- GV yêu cầu Hs xác định những biện pháp tu từ trong khổ thơ 1 .

- HS trình bày cá nhân.

    + Động từ : bừng

    + Các hình ảnh ẩn dụ : nắng hạ , mặt trời chân lí

    ++ Nắng hạ mạnh mẽ, chói rực, khác hẳn với nắng ba mùa còn lại trong năm; phù hợp với động từ bừng (phát ra đột ngột) từ vầng mặt trời chân lí.

     ++ Mặt trời chân lí: hình ảnh ẩn dụ mới   lạ, hấp dẫn. Chân   lí của Đảng, của cách mạng, của chủ nghĩa Mác − Lênin sáng rực, chói lọi, ấm áp, vĩnh viễn, cần thiết như mặt trời, đúng đắn như chân lí.

    ++ Chói: chiếu sáng mạnh mẽ, hấp dẫn không thể cưỡng nổi.

- Hs trình bày

+ Hai   câu   dưới   tiếp   tục   tả   tâm   trạng,   tâm   hồn   sau   khi   đã   tiếp   nhận   lí tưởng ấy.

 ++ Nghệ thuật tả: tiếp tục sử dụng ẩn dụ và so sánh trực tiếp: hồn tôi − vườn hoa lá, rất đậm hương và rộn tiếng chim.

++ Tất cả các hình ảnh trong khổ thơ rất sống, mới, tươi trẻ, nhưng đều là hình ảnh ẩn dụ − so sánh, nghĩa là hình ảnh tưởng tượng, khái quát.

Tổ chức cho HS thảo luận nhóm khổ thơ 2 và 3:

+ Nhóm 1: Khi được ánh sáng của lí tưởng soi rọi, nhà thơ đã có những nhận thức mới về lẽ sống như thế nào? Quan niệm sống đó có gì khác với quan niệm của tầng lớp trí thức tiểu tư sản đương thời?

- Nhóm 1 trình bày

+ Tiếp tục tự ghi nhận những chuyển biến nhận thức và hành động của nhà thơ về lẽ sống thể hiện trong quan hệ với các tầng lớp khác nhau của quần chúng nhân dân lao động.

+Nếu tầng lớp tư sản, tiểu tư sản co mình trong ốc đảo cá nhân thì người cộng sản Tố Hữu lại đặt mình giữa dòng đời và trong môi trường rộng lớn của quần chúng lao khổ. Ở đấy, nhà thơ đã tìm thấy niềm vui và sức mạnh mới, bằng nhận thức, bằng tình cảm mến yêu, bằng sự giao cảm của những trái tim.

(GV tích hợp kiến thức Làm văn –bài Vận dụng kết hợp thao tác lập luận phân tích và so sánh để chốt vấn đề)

+Nhóm 2: Tìm và phân tích những từ ngữ trong khổ 2 để thấy sự gắn bó hài hoà giữa cái tôi cá nhân và cái ta chung của mọi người.

- Nhóm 2 trình bày

+Lẽ sống mới ở đây là nhận thức mối quan hệ giữa cá nhân, bản thân cái "tôi" của nhà thơ với mọi người, với nhân dân, quần chúng, đặc biệt là với những người lao động nghèo khổ. Đó là quan hệ đoàn kết gắn bó thân thiết, chặt chẽ để làm nên sức mạnh trong đấu tranh cách mạng.

+ Từ buộc không có nghĩa là bắt buộc, miễn cưỡng mà tự ràng buộc, gắn bó tự giác.

 +Từ ấy, cái "tôi" cá nhân của nhà thơ hoà với cái ta chung của đời sống nhân dân, xã hội, với mọi người, với những tâm hồn nghèo khổ, khốn khổ trong cuộc đấu tranh vì tự do.

+ Từ khối đời: hình ảnh ẩn dụ trừu tượng hoá sức mạnh của tập thể nhân dân đoàn kết chặt chẽ .

+Nhóm 3: Sự chuyển biến sâu sắc trong tâm hồn nhà thơ được biểu hiện ra sao trong khổ thơ thứ 3?

- Nhóm 3 trình bày

+Cách xưng hô ruột thịt + số từ ước lệ vạn nhấn mạnh, khẳng định tình cảm gia đình nồng ấm, thân thiết. Nhà thơ đã cảm nhận sâu sắc mối quan hệ giữa bản thân với quần chúng lao khổ. ->Khẳng định ý thức tự giác, chắc chắn, vững vàng của tác giả.

+ Đó là vạn nhà (tập thể lớn lao, rộng rãi), vạn kiếp phôi pha (nghèo khổ, sa sút, vất vả, cơ cực, phai tàn), vạn em nhỏ cù bất cù bơ (vận dụng thành ngữ: gợi sự lang thang, bơ vơ, không chốn nương thân, bụi đời)

+Nhóm 4: Mức độ chuyển biến tình cảm ở khổ thơ 3 so với khổ thơ 2. Sự chuyển biến ấy nói lên điều gì?

- Nhóm 4 trình bày

+Nếu ở khổ 2 quần chúng cách mạng còn đang là mọi người, là bao hồn khổ thì sang khổ 3 là quan hệ ruột thịt: là con, là em, là anh của hàng vạn nhà, vạn kiếp phôi pha, vạn em nhỏ lang thang đói khát.

về chủ thể, ở trên là một cố gắng có tính chất chủ động (buộc ) thì đến đây đã trở thành máu thịt, tự nhiên (đã là )

+ Sự chuyển biến ấy thể hiện sự trưởng thành trong nhận thức, trong tình cảm và trong hành động của nhân vật trữ tình tác giả.

II/ Đọc - hiểu văn bản:

 1.Khổ 1: Niềm vui sướng mãnh liệt của nhà thơ khi gặp ánh sáng lí tưởng .

        - 2 câu đầu là mốc thời gian có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong cuộc đời tác giả : Được kết nạp vào Đảng Cộng Sản.

        + Động từ : bừng

        + Các hình ảnh ẩn dụ : nắng hạ , mặt trời chân lí

àÁnh sáng lí tưởng mở ra trong tâm hồn  tâm hồn nhà thơ một chân trời mới của nhận thức , tư tưởng , tình cảm .

     - 2 câu sau : Cụ thể hóa ý nghĩa , tác động của ánh sáng , lí tưởng ( so sánh ).

à Vẻ đẹp , sức sống mới của tâm hồn và của hồn thơ Tố Hữu.

2/ Khổ 2 : Nhận thức mới về lẽ sống .

- Nhà thơ đã thể hiện “ cái tôi” cá nhân gắn bó với “ cái ta” chung của mọi người, chan hòa với mọi người  .

  + “ Buộc” : quyết tâm cao độ vượt qua giới hạn của cái tôi

  + “ Trang trải” : tâm hồn nhà thơ trải rộng với cuộc đời .

- “ Để hồn tôi .... mạnh khối đời”

        à Tình cảm  giai cấp , sự quan tâm đặc biệt đến quần chúng lao khổ .

  c. Khổ 3 : Chuyển biến sâu sắc trong tình cảm .  

- Điệp từ “ là” cùng với các từ: con , anh , em à tình cảm gia đình đằm ấm mà tác giả là 1 thành viên .

  - Tác giả đặc biệt quan tâm tới những “ kiếp phôi pha” , những em nhỏ không áo cơm .

à Lòng căm giận trước bao bất công , ngang trái của xã hội cũ, Tố Hữu sẽ hăng say hoạt động Cách mạng .

Thao tác 3:

 -GV gọi HS đọc phần Ghi nhớ trong SGK

 - GV hướng dẫn HS phát hiện nghệ thuật và ý nghĩa văn bản

*Liên hệ giáo dục kĩ năng sống: giáo dục kĩ năng : Tư duy sáng tạo bằng cách: phân tích, bình luận về quan niệm sống đúng đắn , cao đẹp của người thanh niên cách mạng  trong bài thơ ; liên hệ với cuộc sống thanh niên hiện nay;

* Tổng kết bài học theo những câu hỏi của GV.

 III. Tổng kết

1. Nghệ thuật:

  - Hình ảnh thơ tươi sáng, ngôn ngữ giàu tính dân tộc;

  - Ngôn ngữ gợi cảm, giàu nhạc điệu

- Giọng thơ chân thành, sôi nổi, nồng nàn.

- Thơ gần gũi với hình thức thơ mới, dùng nhiều hình ảnh tượng trưng…

2. Ý nghĩa văn bản:  Bài thơ là lời tuyên ngôn cho tập “ Từ ấy” , là lời tâm nguyện của người thanh niên yêu nước giác ngộ lí tưởng Cộng Sản .

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

GV giao nhiệm vụ:

Đọc đoạn thơ sau và trả lời các câu hỏi:

Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ,

 Mặt trời chân lí chói qua tim.

 Hồn tôi là một vườn hoa lá,

 Rất đậm hương và rộn tiếng chim.

( Trích Từ ấy, Tố Hữu, Tr 44, SGK Ngữ văn 11,Tập II, NXBGD 2007)

 1/ Nêu nội dung chính của đoạn thơ trên?

 2/ Đoạn thơ được viết theo phương thức biểu đạt nào?

            3/ Xác định biện pháp tu từ về từ trong đoạn thơ và nêu hiệu quả nghệ thuật của biện pháp tu từ đó.

-   HS thực hiện nhiệm vụ:

-  HS báo  cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ:

 Trả lời:

1/ Nội dung chính của đoạn thơ: nhà thơ trẻ thể hiện niềm vui sướng, say mê khi gặp lí tưởng của Đảng.

 2/Đoạn thơ được viết theo phương thức biểu đạt miêu tả và biểu cảm.

            3/ Biện pháp tu từ về từ trong đoạn thơ:

Hai câu đầu : Ẩn dụ : nắng hạ ; mặt trời chân lí

Hiệu quả nghệ thuật: nhấn mạnh ánh sáng lí tưởng mở ra trong tâm hồn nhà thơ một chân trời mới của nhận thức, tư tưởng và tình cảm ; nhà thơ có niềm xúc động thành kính, thiêng liêng.

Hai câu tiếp : so sánh: hồn tôi- vườn hoa lá...đậm hương...tiếng chim

Hiệu quả nghệ thuật: Tác giả đón nhận lí tưởng bằng cả tình cảm rạo rực, say mê, sôi nổi. Niềm vui hoá thành âm thanh rộn ràng như chim hót, thành sắc lá, sắc hoa tươi xanh, rực rỡ, hương thơm lan toả ngọt ngào.

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

GV giao nhiệm vụ:

Qua đoạn thơ 1 của bài thơ Từ ấy, viết đoạn văn ngắn ( 5 đến 7 dòng) bày tỏ suy nghĩ về hiện tượng một bộ phận giới trẻ sống xa rời lí tưởng, thực dụng trong cuộc sống hôm nay.

-   HS thực hiện nhiệm vụ:

-  HS báo  cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ:

Đoạn văn đảm bảo các yêu cầu :

-Hình thức : đảm bảo về số câu, không được gạch đầu dòng, không mắc lỗi chính tả, ngữ pháp. Hành văn trong sáng, cảm xúc chân thành ;

-Nội dung: thí sinh bày tỏ suy nghĩ về hiện tượng xấu : một bộ phận giới trẻ sống xa rời lí tưởng, thực dụng trong cuộc sống hôm nay. Cụ thể : Thế nào là sống xa rời lí tưởng, thực dụng ? Hậu quả, nguyên nhân của lối sống đó ? Nêu biện pháp khắc phục ?

Hoạt động của GV - HS

Kiến thức cần đạt

GV giao nhiệm vụ:

+ Vẽ bản đồ tư duy bài học

+ Sưu tầm thêm một số bài thơ của Tố Hữu trong tập Từ ấy. Viết bài cảm nhận về vẻ đẹp của bài thơ mà anh chị tâm đắc

-HS thực hiện nhiệm vụ:

-  HS báo  cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ:

+ Vẽ đúng bản đồ tư duy

+ Tìm đọc qua sách tham khảo, xử lí thông tin trên mạng. Viết bài cảm nhận riêng với tình cảm chân thành.