BÀI 5 - CÁC NGUYÊN TỐ HÓA HỌC VÀ NƯỚC

MỞ ĐẦU

Câu 1: Dựa vào hình 5.1, hãy cho biết màng sinh chất (màng tế bào) được cấu tạo từ những hợp chất nào. Các hợp chất này được tạo thành từ những nguyên tố hóa học nào?

Giải nhanh:

- Màng sinh chất được cấu tạo từ các hợp chất Phospholipid, Protein, Cacbohydrate.

- Các hợp chất này được tạo thành từ các nguyên tố C, H, O, N, S, P.

I. CÁC NGUYÊN TỐ HÓA HỌC

1. Các nguyên tố hóa học trong tế bào

Câu 1: Cho biết mỗi nguyên tố trong hình 5.2 thuộc nhóm nguyên tố đại lượng hay vi lượng. Tổng tỉ lệ phần trăm của các nguyên tố C, H, O, N là bao nhiêu và tỉ lệ này có ý nghĩa gì?

Giải nhanh:

- Các nguyên tố trong hình thuộc nhóm nguyên tố đại lượng.

- Tổng tỉ lệ phần trăm của các nguyên tố C, H, O, N là 96,2%, chỉ ra rằng chúng là các thành phần chủ yếu trong các hợp chất tế bào.

Câu 2: Kể tên một số bệnh do thiếu nguyên tố đại lượng, vi lượng ở sinh vật và nêu cách phòng những bệnh đó.

Giải nhanh:

- Một số bệnh do thiếu nguyên tố vi lượng và đại lượng ở sinh vật: Loãng xương (thiếu Ca), bướu cổ (thiếu i-ốt), vàng lá (thiếu Fe), lá thay đổi hình dạng và màu sắc (thiếu Zn).

- Phòng các bệnh trên là sớm phát hiện vấn đề ở sinh vật và kịp thời bổ sung các nguyên tố vi lượng và đại lượng còn thiếu.

Vận dụng 1: Em cần lưu ý điều gì trong khẩu phần ăn để cung cấp đủ nhu cầu dinh dưỡng cho cơ thể? Vì sao?

Giải nhanh:

Để cung cấp đủ nhu cầu dinh dưỡng cho cơ thể, trong khẩu phần ăn hàng ngày, cần:

• Lựa chọn các thực phẩm chứa các chất dinh dưỡng cần thiết;
• Ăn uống đa dạng, không nên chỉ ăn một số loại thực phẩm nhất định;
• Ăn đầy đủ các loại rau, củ, quả để bổ sung các loại vitamin và khoáng chất cần thiết cho cơ thể.

Tuy nhiên, chế độ ăn cũng phụ thuộc vào bệnh lí sẵn có của mỗi người. Ví dụ: người tiểu đường nên giảm ăn tinh bột, đồ ngọt,...; người bị mỡ máu nên giảm ăn đồ nhiều đạm;...

Vận dụng 2: Việc ghi thành phần dinh dưỡng trên bao bì đựng thực phẩm chế biến sẵn có ý nghĩa gì đối với người tiêu dùng? Cho một số ví dụ minh hoạ.

Giải nhanh:

- Các thành phần dinh dưỡng trên bao bì thực phẩm giúp người tiêu dùng biết hàm lượng dinh dưỡng có trong sản phẩm và lựa chọn thực phẩm phù hợp với chế độ ăn uống của họ.

- Ví dụ:

• Trẻ em còi xương, chậm lớn nên bổ sung các thực phẩm giàu canxi;
• Người ăn kiêng nên chọn các loại thực phẩm chứa ít chất béo,...

Hình ảnh minh họa:

2. Carbon

Câu 3: Carbon tham gia cấu tạo hợp chất nào trong các hợp chất sau đây: nước, hydrochloric acid, carbohydrate, protein, lipid, nucleic acid?

Giải nhanh:

- Hydrochloric acid, carbonhydrate, protein, lipid, nucleic acid.

Luyện tập 1: Quan sát hình 5.4 và cho biết carbon có thế tạo nên loại liên kết và loại mạch gì trong các hợp chất. Từ đó giải thích vai trò của nguyên tố carbon trong cấu tạo các hợp chất của tế bào.

Giải nhanh:

• Các loại liên kết mà carbon có thể tạo ra: Carbon có thể tạo nên các liên kết cộng hóa trị loại liên kết đơn hoặc liên kết đôi.
• Các loại mạch mà carbon có thể tạo ra: Carbon có thể tạo nên nhiều loại mạch như loại mạch thẳng, mạch nhánh, mạch vòng.
• Vai trò của nguyên tố carbon trong cấu tạo các hợp chất của tế bào:
• Carbon có bốn electron tham gia liên kết cộng hóa trị với các nguyên tố carbon khác và các nguyên tố như O, N, P,… tạo nên mạch “xương sống” của các hợp chất hữu cơ chính có trong tế bào như protein, nucleic acid, carbohydrate, lipid.
• Nhờ liên kết khác nhau, carbon tạo nên sự đa dạng về cấu trúc của các hợp chất.

II. NƯỚC

1. Cấu tạo hóa học và tính chất vật lí, hóa học của nước

Câu 4: Các nhà khoa học thường dựa vào dấu hiệu nào để tìm kiếm sự sống ở các hành tinh trong vũ trụ? Vì sao?

Giải nhanh:

Các nhà khoa học thường dựa vào dấu hiệu của nước để tìm kiếm sự sống ở các hành tinh trong vũ trụ vì nước có vai trò vô cùng quan trọng, là "dung môi" của sự sống.

Câu 5: Quan sát hình 5.5 và cho biết tên các nguyên tử và liên kết hoá học trong phân tử nước.

Giải nhanh:

- Các nguyên tử trong phân tử nước là O, H. 

- Liên kết trong phân tử nước là liên kết phân cực.

Câu 6: Nêu các thể của nước. Khi nước bay hơi thì liên kết giữa các phân tử nước thay đối như thế nào?

Giải nhanh:

- Các thể của nước: rắn, lỏng, khí.

- Khi nước bay hơi, các liên kết giữa các phân tử nước bị bẻ gãy.

2. Vai trò của nước

Câu 7: Vì sao nước được coi là "dung môi của sự sống"?

Giải nhanh:

Nước được coi là "dung môi của sự sống" vì: 

• Nước có thể dễ dàng hòa tan nhiều chất
• Là môi trường cho các phản ứng và trực tiếp tham gia vào nhiều phản ứng trong tế bào.
• Trong cơ thể, nước là môi trường vận chuyển các chất.

Luyện tập 2. Lấy ví dụ một số phản ứng hóa học trong tế bào hoặc cơ thể có sự tham gia của nước.

Giải nhanh:

- Phản ứng tủy phân, phản ứng tiêu hóa...

Câu 8: Quan sát hình 5.7, cho biết nước điều hòa nhiệt độ tế bào và cơ thể như thế nào.

Giải nhanh:

- Nước điều hòa nhiệt độ qua ngưng tụ và bay hơi.

- Sự thay đổi trạng thái nước do liên kết hydrogen giữa các phân tử nước, ảnh hưởng đến nhiệt độ.

Vận dụng 3: Tại sao hằng ngày chúng ta phải uống đầy đủ nước? Cơ thể có biểu hiện gì khi bị mất nhiều nước?

Giải nhanh:

• Hằng ngày chúng ta phải uống đầy đủ nước vì:
• Cơ thể mỗi người chiếm 75% là nước;
• Nước giúp hòa tan nhiều hợp chất cần thiết cho cơ thể;
• Là môi trường phản ứng và vận chuyển các chất;
• Tham gia trực tiếp vào nhiều phản ứng hóa học;
• Đóng vai trò điều hòa nhiệt độ tế bào và cơ thể.
• Một số biểu hiện của cơ thể khi bị mất nước: khát nước, giảm lượng nước tiểu hoặc nước tiểu sậm màu, khô miệng, khô da, nhịp tim tăng,...

Vận dụng 4: Nêu biện pháp cấp cứu khi cơ thể mất nước do bị sốt cao, tiêu chảy.

Giải nhanh:

Biện pháp cấp cứu khi cơ thể mất nước do bị sốt cao hoặc tiêu chảy là bù nước và cân bằng các chất điện giải thông qua việc uống nước hoặc truyền nước.