BÀI 13 - CHU KÌ TẾ BÀO VÀ NGUYÊN PHÂN

MỞ ĐẦU

Câu 1: Bằng cách nào từ một hợp tử phát triển thành một cơ thể gồm rất nhiều tế bào có bộ nhiễm sắc thể giống nhau và giống bộ nhiễm sắc thể trong hợp tử ban đầu?

Giải nhanh:

Từ một hợp tử phát triển thành một cơ thể gồm rất nhiều tế bào có bộ nhiễm sắc thể giống nhau và giống bộ nhiễm sắc thể trong hợp tử ban đầu nhờ vào quá trình nguyên phân của tế bào.

I. CHU KÌ TẾ BÀO

Câu 1: Quan sát hình 13.1 và bảng 13.1, cho biết chu kì tế bào gồm các giai đoạn, pha nào. Nêu đặc điểm của mỗi pha?

Giải nhanh:

Chu kỳ tế bào chia làm 2 giai đoạn là kỳ trung gian và quá trình phân bào:

- Kỳ trung gian gồm 3 pha: Pha G1 (Sinh trưởng, cơ sở cho nhân đôi DNA), Pha S (Nhân đôi DNA), và Pha G2 (Sinh trưởng và chuẩn bị phân bào).

- Quá trình phân bào (pha M) gồm 4 kì: kì đầu, kì giữa, kì sau, và kì cuối, kết thúc bằng phân chia tế bào chất.

Câu 2: Trong giai đoạn nào của chu kì tế bào thì một nhiễm sắc thể gồm có hai chromatid giống hệt nhau?

Giải nhanh:

Giai đoạn của chu kỳ tế bào mà một nhiễm sắc thể gồm hai chromatid giống hệt nhau là từ pha S (khi nhiễm sắc thể nhân đôi) đến kì giữa của pha M (trước khi nhiễm sắc thể phân chia).

Câu 3: Dựa vào bảng 13.1, cho biết điểm kiểm soát có ở những pha nào trong chu kì tế bào và vai trò của chúng ở mỗi pha là gì?

Giải nhanh:

Điểm kiểm soát có ở những giai đoạn là pha G1, pha G2 và pha M.

Vai trò của các điểm kiểm soát:

- Điểm kiểm soát G1: Khi tế bào tăng kích thước, nếu nhận được tín hiệu đủ điều kiện nhân đôi DNA tại điểm kiểm soát G1 thì chuyển sang pha S. Nếu không nhận được tín hiệu đi tiếp, tế bào ra khỏi chu kỳ và bước vào trạng thái không phân chia.

- Điểm kiểm soát G2: Nếu tế bào vượt qua điểm kiểm soát G2 thì chuyển sang pha M.

- Điểm kiểm soát M: Điểm kiểm soát M điều khiển toàn bộ quá trình phân bào từ bắt đầu cho đến kết thúc.

Luyện tập 1: Điều gì xảy ra với tế bào nếu không vượt qua được điểm kiểm soát G1?

Giải nhanh:

Nếu tế bào không vượt qua được điểm kiểm soát G1, tế bào ra khỏi chu kì và bước vào trạng thái không phân chia gọi là G0. Nếu tế bào ở G0 duy trì khả năng phân chia thì khi xuất hiện nhu cầu (như hồi phục tổn thương) sẽ đi vào pha G1.

Câu 4: Quan sát hình 13.2, cho biết các tế bào mới được tạo ra từ một tế bào thì giống nhau hay khác nhau?

Giải nhanh:

Các tế bào mới được tạo ra từ một tế bào ban đầu đều giống nhau và giống tế bào mẹ ban đầu.

Câu 5: Quan sát hình 13.3, cho biết sinh sản của tế bào theo cơ chế nguyên phân gồm những kì nào. Đặc điểm mỗi kì là gì?

Giải nhanh:

* Sinh sản của tế bào theo cơ chế nguyên phân gồm 4 giai đoạn: kì đầu, kì giữa, kì sau, kì cuối.

* Đặc điểm của mỗi kì:

- Kì đầu: Các nhiễm sắc thể kép bắt đầu đóng xoắn và co ngắn. Màng nhân và nhân con tiêu biến. Thoi phân bào hình thành, các nhiễm sắc thể kép đính với thoi phân bào ở tâm động.

- Kì giữa: Các nhiễm sắc thể kép đóng xoắn cực đại và xếp một hàng trên mặt phẳng xích đạo của thoi phân bào.

- Kì sau: Hai chromatid của nhiễm sắc thể kép phân li đồng đều thành hai NST đơn và di chuyển về hai cực của tế bào.

- Kì cuối: NST đơn dãn xoắn, màng nhân và nhân con xuất hiện trở lại. Sự phân chia tế bào chất hoàn thành dẫn đến hình thành nên 2 tế bào con có bộ nhiễm sắc thể 2n giống nhau và giống tế bào mẹ.

Luyện tập: Vì sao hai tế bào mới sinh ra có bộ nhiễm sắc thể giống nhau và giống với tế bào ban đầu?

Giải nhanh:

Hai tế bào mới sinh ra có bộ nhiễm sắc thể giống nhau và giống với tế bào ban đầu vì có sự nhân đôi nhiễm sắc thể tại pha S và sự phân chia nhiễm sắc thể đồng đều tại kì sau:

• Tại pha S của kì trung gian, nhờ quá trình nhân đôi NST, mỗi nhiễm sắc thể gồm 2 chromatid dính ở tâm động nên tế bào mẹ lúc này sẽ chứa 2n nhiễm sắc thể kép.
• Tại kì sau, hai chromatid của nhiễm sắc thể kép phân li đồng đều thành 2 nhiễm sắc đơn và di chuyển về hai cực của tế bào nên mỗi tế bào con sẽ chứa 2n nhiễm sắc thể đơn giống nhau và giống hệt tế bào ban đầu.

Vận dụng 1: Từ một đoạn thân của cây hoa hồng có thể tạo nên một cây hoa hồng mới là nhờ hoạt động sống nào của tế bào?

Giải nhanh:

Từ một đoạn thân của cây hoa hồng có thể tạo nên một cây hoa hồng mới nhờ vào hoạt động sinh sản của tế bào theo cơ chế nguyên phân và hoạt động biệt hoá chức năng thành các phần khác nhau của tế bào.

Vận dụng 2: Tế bào có phân chia mãi không? Cho ví dụ.

Giải nhanh:

Tế bào không phân chia liên tục mà chỉ phân chia khi cơ thể có nhu cầu.

Ví dụ:

- Khi bị thương, tế bào tăng khả năng phân chia để làm lành vết thương. Sau khi vết thương đã lành, sự phân chia tế bào sẽ ngừng lại.

- Tế bào gan người thường không phân chia cho đến khi có nhu cầu, ví dụ như khi tế bào gan bị chết hoặc bị tổn thương.

Câu 6: Dựa vào các ví dụ nêu ở hình 13.4 cho biết nguyên phân có ý nghĩa gì đối với sinh vật.

Giải nhanh:

- Giúp tái tạo tế bào mới để phục hồi các tế bào, mô, cơ quan bị tổn thương.

- Là phương thức sinh sản tế bào tạo ra tế bào mới giúp mô, cơ quan và cơ thể sinh trưởng và phát triển.

II. UNG THƯ VÀ CÁCH PHÒNG CHỐNG

Câu 7: Phân biệt khối u lành tính và khối u ác tính.

Giải nhanh:

- Khối u lành tính: Tế bào không lan rộng đến vị trí khác.

- Khối u ác tính: Tế bào ung thư có khả năng lây lan (di căn) sang các mô lân cận và các cơ quan xa.

Câu 8: Tế bào ung thư khác gì với tế bào bình thường?

Giải nhanh:

- Tế bào bình thường có chu kì tế bào được kiểm soát một cách chặt chẽ, tế bào phân chia bình thường.

- Tế bào ung thư có chu kì tế bào bị mất kiểm soát dẫn đến rối loạn phân bào, các tế bào phân chia liên tục có thể tạo khối u.

Câu 9: Quan sát hình 13.5, nêu khái quát tình hình ung thư tại Việt Nam năm 2020 và rút ra nhận xét.

Giải nhanh:

Nhận xét về tình hình ung thư tại Việt Nam năm 2020:

• Số người mắc bệnh ung thư ở Việt Nam đang có xu hướng ngày một tăng.
• Có rất nhiều loại ung thư mà con người có thể mắc phải, trong đó các loại ung thư phổi biến ở Việt Nam là ung thư gan, ung thư phổi, ưng thư vú, ung thư dạ dày, ung thư đại trực tràng,…

Câu 10: Vì sao cần khám sức khỏe định kì để phát hiện sớm các bệnh ung thư?

Giải nhanh:

Cần khám sức khỏe định kì để phát hiện sớm các bệnh ung thư vì:

• Nếu phát hiện sớm, nhiều loại khối u có thể được cắt bỏ khi chúng chưa di căn và bệnh hoàn toàn có thể chữa khỏi như ung thư vú và nhiều loại ung thư khác.
• Đối với những trường hợp khối u ác tính, việc phát hiện sớm cũng giúp ích cho việc điều trị, kéo dài sự sống cho người bệnh.

Luyện tập 3: Nguyên nhân khiến số người mắc và tử vong vì ung thư ở Việt Nam tăng nhanh là gì?

Giải nhanh:

- Ô nhiễm môi trường sống, gây phát sinh nhiều tác nhân gây đột biến.

- Thói quen ăn uống không khoa học, bao gồm uống nhiều rượu bia, ăn nhiều mỡ động vật, và tiêu thụ các loại thực phẩm không tốt như thực phẩm bị mốc, thịt hun khói, cá muối, thịt nướng cháy.

- Thói quen sinh hoạt không lành mạnh, như ít vận động và thiếu tập thể dục, thể thao.

- Sự gia tăng tuổi thọ, dẫn đến thời gian tiếp xúc với các tác nhân gây đột biến kéo dài hơn.

Vận dụng 3: Nhiều người cho rằng ung thư là bệnh nan y nhưng khoa học phát triển đã mở ra nhiều biện pháp chữa trị hiệu quả. Em hãy tìm hiểu những biện pháp đó.

Giải nhanh:

Các biện pháp chữa trị hiệu quả bệnh ung thư hiện nay bao gồm:

- Phẫu thuật để cắt bỏ khối u.

- Chiếu xạ hoặc sử dụng hoá chất để tiêu diệt các khối u.

- Sử dụng tế bào gốc để hỗ trợ quá trình điều trị khối u.

- Sử dụng liệu pháp miễn dịch để tăng cường khả năng đề kháng, cùng với một số biện pháp khác.

Vận dụng 4: Tìm hiểu thông tin về bệnh ung thư ở địa phương em. Làm thế nào phòng tránh ung thư hiệu quả?

Giải nhanh:

• Học sinh tự tìm hiểu thông tin về bệnh ung thư tại địa phương. Lưu ý về các tiêu chí như tỉ lệ người mắc ung thư qua các năm, lứa tuổi xuất hiện ung thư, tỉ lệ người tử vong do ung thư, loại ung thư xuất hiện phổ biến,…
• Biện pháp phòng tránh ung thư hiệu quả:
• Duy trì thói quen khám sức khỏe định kì. Khi có bất kì dấu hiệu nghi ngờ ung thư cần đến các cơ sở y tế chuyên khoa để được thăm khám, phát hiện sớm hoặc loại trừ bệnh ung thư.
• Không hút thuốc lá, thuốc lào; không sử dụng rượu bia, chất kích thích,…
• Có chế độ ăn uống, dinh dưỡng phù hợp: ăn nhiều rau, quả; hạn chế sử dụng chất béo, thịt đỏ, thức ăn chứa nhiều muối; tránh lạm dụng đồ uống có đường; không ăn thực phẩm mốc hay ôi thiu; thực phẩm nhiễm hóa chất như thuốc trừ sâu, chất kích thích tăng trọng;…
• Xây dựng chế độ tập luyện, nghỉ ngơi hợp lí; giữ tinh thần thoải mái, tích cực. Quan hệ tình dục lành mạnh, an toàn.
• Thực hiện tiêm chủng: viêm gan B, HPV,…
• Đẩy mạnh công tác tuyên truyền để cộng đồng hiểu nguyên nhân và cách phòng tránh bệnh ung thư.
• Giữ cho môi trường sống trong lành; phát triển nông nghiệp sạch nhằm tạo nguồn lương thực, thực phẩm an toàn.