VĂN BẢN. ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ

CHUẨN BỊ

Câu 1: Khi đọc văn bản thơ có yếu tố tự sự, miêu tả, các em cần chú ý:

• Đọc kĩ văn bản thơ và xác định câu chuyện được kể trong bài thơ
• Nhận biết những yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản và chỉ ra tác dụng của những yếu tố ấy.
• Chỉ ra một số nét đặc sắc về hình thức, tình cảm của em sau khi học

Giải nhanh:

- Câu chuyện được kể trong bài thơ: kể lại câu chuyện về một đêm không ngủ của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch trong thời kì kháng chiến chống Pháp.

- Tác dụng của những yếu tố tự sự miêu tả trong bài thơ Đêm nay Bác không ngủ để tái hiện lại hình tượng Bác Hồ hiện ra một cách tự nhiên, có tính khẳng định lại được đặt trong mối quan hệ gần gũi, ấm áp với người chiến sĩ. 

- Bằng thể thơ năm chữ, Đêm nay Bác không ngủ mãi mãi là một bài ca làm rung động trái tim muôn triệu con người. Hai nhân vật, hai tâm hồn chung đúc, chan hoà trong một tình yêu lớn: "yêu nước, thương người". 

Câu 2: Đọc trước bài thơ Đêm nay Bác không ngủ, tìm hiểu thêm về tác giả Minh Huệ.

Gợi ý:

- Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái, sinh ngày 3 tháng 10 năm 1927, quê tại Bến Thủy, nay thuộc phường Quang Trung, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An.

- Ông hoạt động cho Việt Minh từ tháng 5 năm 1945 và tham gia giành chính quyền ở Nghệ An trong Cách mạng tháng 8 năm 1945. 

- Đêm nay Bác không ngủ (1951). Bài thơ đêm nay Bác không ngủ là bài thơ nổi tiếng nhất của ông. Bài thơ dựa trên sự kiện: trong chiến dịch Biên giới cuối năm 1950, Bác Hồ trực tiếp ra mặt trận theo dõi và chỉ huy cuộc chiến đấu của bộ đội và nhân dân ta. 

CÂU HỎI GIỮA BÀI

Câu 1: Chỉ ra tác dụng của các từ láy trong khổ thơ thứ hai

Giải nhanh:

Làm tăng giá trọ biểu cảm vào miêu tả cho khổ thơ

Câu 2: Xác định và nêu tác dụng của biện pháp tu từ trong dòng thơ số 11.

Giải nhanh:

- Biện pháp tu từ ẩn dụ: Người cha mái tóc bạc. 

- Tác dụng: gợi nhiều liên tưởng cho người đọc về tình thương yêu của Bác Hồ với chiến sĩ trên một đêm rừng ở chiến khu Việt Bắc. 

Câu 3: Chú ý tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở các dòng thơ số 23,25 và việc tạo yếu tố tự sự.

Giải nhanh:

- Tạo nên đoạn hội thoại giữa Bác Hồ và anh đội viên

- Tạo nên yếu tố tự sự khiến cho bài thơ trở nên hấp dẫn, một bài thơ nhưng các sự việc lại diễn ra như một câu chuyện đang được kể lại.

Câu 4: Các từ "đinh ninh", "phăng phắc" giúp em hình dung ra hình ảnh Bác lúc này như thế nào?

Giải nhanh:

Hai từ láy này có vai trò lớn trong việc miêu tả chân dung Bác. Qua hai từ láy có thể thây được lí do Bác không ngủ vì đang tập trung suy nghĩ về một vấn đề lớn lao.

Câu 5: Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của ai?

Giải nhanh:

Khổ thơ này thể hiện tâm trạng yêu thương, lo lắng của Bác đối với các anh chiến sĩ đang chiến đấu vì quê hương.

Câu 6: Xác định cách gieo vần của hai khổ thơ cuối

Giải nhanh:

Cách gieo vần của của hai khổ thơ cuối: chữ cuối dòng 2 vần với chữa cuối dòng 3 (hồng-mông), khổ cuối đặc biệt hơn: chữ cuối dòng 3 vần với chữ cuối dòng 4 (tình- Minh)

CÂU HỎI CUỐI BÀI

Câu 1: Bài thơ có những nhân vật nào? Tìm các chi tiết liên quan đến hoàn cảnh xuất hiện của các nhân vật. Kể lại câu chuyện trong bài thơ dựa theo trật tự thời gian (khoảng 9-10 dòng)

Giải nhanh:

- Nhân vật: anh đội viên và bác Hồ

- Hoàn cảnh xuất hiện ở chi tiết:

Thấy trời khuya lắm rồi

Lặng yên bên bếp lửa

Ngoài trời mưa lâm thâm

Mái lều tranh xơ xác

- Đêm nay ở chiến khi ngoài trời mưa lâm thâm, có anh đội viên nửa đêm giật mình tỉnh giấc. Hình ảnh đập vào mắt anh là Bác Hồ đang ngồi lặng yên bên bếp lửa. Mái tóc Bác đã bạc đi rất nhiều. Đêm khuya thanh vắng, Bác lặng lẽ rón chân đi tới kéo chăn cho từng người. Thấy Bác tới gần, anh đội viên kẽ hỏi:" Bác ơi! Bác chưa ngủ ạ? Bác có lạnh lắm không ạ?'. Nghe thế, Bác đáp lại anh đội viên bằng giọng trầm ấm: "Chú cứ việc ngủ ngon để mai còn đi đánh giặc". Nghe lời Bác, anh đội viên chìm vào giấc ngủ tiếp nhưng dường như lúc này giấc ngủ  cũng không còn được sâu như lúc đầu nữa. Những câu hỏi được đặt ra quanh quẩn trong đầu không hiểu vì sao Bác thao thức đến vậy. Lần thứ ba thức dậy, thắc mắc của a đã được giải đáp, Bác thức trong đêm là vì lo việc nước, thương đoàn dân công thương mọi người còn đang vất vả. Xúc động trước tình thương của Bác, anh thức luôn cùng Bác đêm đó.

Câu 2: Liệt kê các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công. Chi tiết nào gây ấn tượng nhất cho em

Giải nhanh:

• Tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công:

" Rồi bác đi dém chăn

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột

Bác nhón chân nhẹ nhàng." 

*

" Bác thương đoàn dân công"

" Càng thương càng nóng ruột

   Mong trời sáng mau mau"

• Em thích nhất hình ảnh bác nhón chân đi đắp chăn cho từng người

Câu 3: Tìm các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ (từ dòng 1-dòng 44). Chi tiết nào đem lại cho em nhiều cảm xúc nhất?

Giải nhanh:

• Các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ 

" Không biết nói gì hơn

  Anh nằm lo Bác ốm

 Lòng anh cứ bề bộn"

"Anh hoảng hốt giật mình"

"Anh vội vàng nằng nặc"

"Lòng vui sướng mênh mông

 Anh thức luôn cùng Bác"

- Em thích nhất chi tiết: "Không biết nói gì hơn/ Anh nằm lo Bác ốm/ Lòng anh cứ bề bộn"

Câu 4: Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được điệp lại mấy lần trong bài thơ? Ý nghĩa của sự điệp lại này là gì?

Giải nhanh:

Việc nhắc lại câu thơ " Đêm nay Bác không ngủ" Minh Huệ muốn nói lên được tình cảm của bác. Câu thơ ấy thể hiện Bác là một con người yêu thương dân, lo lắng cho dân. Một lòng muốn bảo vệ nước. Bác thương các chiến sĩ, vì muốn trận đấu ngày mai giành thắng lợi, Bác ân cần chăm sóc họ. 

Câu 5: Hãy chỉ ra một số yếu tố miêu tả trong văn bản và nêu tác dụng qua một ví dụ cụ thể.

Giải nhanh:

• Ví dụ cho yếu tố miêu tả:

“Vẻ mặt Bác trầm ngâm

Ngoài trời mưa lâm thâm

Mái lều tranh xơ xác"

“Bác nhón chân nhẹ nhàng"

"Bóng bác cao lồng lộng 

Ấm hơn ngọn lửa hồng"

• Em thích nhất là hình ảnh 

" Bóng bác cao lồng lộng 

Ấm hơn ngọn lửa hồng"

=> Nhà thơ đã sử dụng hình ảnh ngọn lửa để so sánh Bác Hồ là một ngọn lửa vừa gần gũi, vừa vĩ đại, một nguồn tình cảm ấm áp của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta trong những ngày đầu của cuộc kháng chiến gian nan, thiếu thốn. 

Câu 6: Đoạn trích sau là toàn bộ câu chuyện mà Minh Huệ được nghe kế lại về Bác. Đọc đoạn trích và thực hiện yêu cầu bên dưới:

“Một đêm, Bác Hồ ghé vào một lán bộ đội giữa rừng. Một đội viên tỉnh giấc thấy có một cụ già Nùng đang tiếp củi vào bếp lửa giữa lán. Bóng ông cụ và ánh lửa như đang toả sáng, xua đi bóng tối và cái lạnh lẽo của núi rừng. Anh trùm kín thêm áo trấn thủ lên đầu định ngủ tiếp nhưng linh tính mách bảo anh một điều gì đó. Anh ló đầu ra, căng mắt quan sát và nhận ra Bác Hồ. Anh vùng dậy sung sướng định reo lên nhưng không hiểu sao, anh chỉ lại run run khẽ thốt:

- Bác ơi, sao Bác chưa ngủ ạ? Thưa Bác, mời Bác đi ngủ...

Bác cười hiển, đầm ấm:

- Được, cháu cứ ngủ ngon, Bác sẽ đi ngủ.

Vâng lời Bác, anh đội viên trở về sạp. Nhưng làm sao có thể ngủ được khi được gặp Bác Hồ và Bác Hồ còn thức. Thế là anh lại vùng dậy, nài nỉ mời Bác đi ngủ kẻo trời sắp sáng. Bác lại âu yếm bảo: “Cháu cứ việc ngủ ngon, ngày mai đi đánh giặc. Cháu ngủ ngon là Bác khoẻ. Bác không buồn ngủ vì trời lạnh còn nhiều bộ đội và dân công ngủ ngoài rừng…”.

(Nhà thơ Minh Huệ đã viết bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” như thế nào?)

Chỉ ra sự giống nhau, khác nhau giữa đoạn trích và bài thơ của Minh Huệ.

Giải nhanh:

- Giống nhau: đều thể hiện tấm lòng yêu thương sâu sắc, rộng lớn của Bác với bộ đội và nhân dân,tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ đối với lãnh tụ

- Khác nhau:

+ Hình thức: 1 bài là văn duôi, 1 bài diễn đạt bằng thơ

+ Nội dung: Bài thơ là anh đội viên kể về một đêm Bác không ngủ ấy ( góc nhìn của anh đội viên) còn bài văn trên theo ngôi kể thứ ba, chỉ là Minh Huệ nghe kể lại