^{BÀI 4. CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ 2 (1939 – 1945)}

MỞ ĐẦU

CH: Bức ảnh bên ghi lại thời điểm thành phố Luân Đôn (Anh) bị máy bay Đức ném bom. Lực lượng không quân Đức ném bom xuống các mục tiêu quân sự cũng như dân sự. Cả khu dân cư đông đúc gần khu vực nhà thờ Xanh Pôn (Saint-Paul) chìm trong biển lửa. Vì sao nhân loại bị đẩy vào cuộc chiến khủng khiếp này? Cuộc chiến đã diễn ra như thế nào? Kết quả của nó tác động đến lịch sử thế giới ra sao?

Giải nhanh: 

Nguyên nhân: mâu thuẫn về thị trường, thuộc địa giữa các nước đế quốc, xuất hiện 2 khối nước đối đầu nhau: Anh – Pháp – Mỹ và Đức – I-ta-li-a – Nhật Bản, Đức nổ súng tấn công Ba Lan, Pháp – Anh tuyên chiến với phát xít Đức.

Diễn biến: Chiến tranh thế giới lần thứ hai diễn ra với hai giai đoạn, được tiến hành giữa hai phe: phe Đồng Minh do Anh-Mỹ-Liên Xô đứng đầu và phe Phát xít do Đức-Italia-Nhật Bản cầm đầu.

Tác động: Chiến tranh kết thúc với sự thất bại hoàn toàn của khối phát xít Đức-Italia-Nhật. Đây là các nước châm ngòi cho chiến tranh, cũng như mong muốn thiết lập trật tự thế giới mới. Thắng lợi thuộc về các dân tộc trên thế giới đã kiên cường đấu tranh chống lại chủ nghĩa Phát xít tàn bạo.

1. Nguyên nhân bùng nổ

CH: Dựa vào thông tin trong bài và quan sát tư liệu 4.2, hãy trình bày nguyên nhân dẫn đến Chiến tranh thế giới thứ hai.

Giải nhanh: 

Nguyên nhân sâu xa: 

- Mâu thuẫn về quyền lợi, thuộc địa và thị trường giữa các nước đế quốc thắng trận nảy sinh sau chiến tranh thế giới lần thứ nhất. 

- Việc tổ chức và phân chia thế giới theo trật tự Vecxai - Oasinhton đã không còn phù hợp với tình hình lúc đó, buộc phải có một cuộc chiến mới giữa các nước đế quốc để tổ chức, phân chia lại thế giới.

Nguyên nhân trực tiếp: 

- Ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới 1929 – 1933

- Mâu thuẫn giữa 2 khối Anh – Pháp – Mỹ và Đức – I-ta-li-a – Nhật Bản ngày càng gay gắt.

- Sự bành trướng của Liên Xô.

- Quân Anh – Pháp - Mỹ đã thoả hiệp với phe Đức – Italia - Nhật Bản chĩa mũi tấn công vào Liên Xô, sau khi thực hiện sáp nhập Áo và Đức, Hitler đã chiếm luôn Tiệp Khắc. Tuy nhiên điều đó chưa đủ mạnh để Đức có thể đè bẹp Liên Xô, phát xít Đức đã tấn công các nước Châu Âu để làm bàn đạp thôn tính Liên Xô.

- Ngày 1/9/1939 Đức nổ súng tấn công Ba Lan sau đó lần lượt Pháp, Anh tuyên chiến với phát xít đức, Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ.

2. Những diễn biến chính

CH: Hãy trình bày những diễn biến chủ yếu của Chiến tranh thế giới thứ hai

Giải nhanh:

Giai đoạn 1: Chiến tranh thế giới lần thứ hai bùng nổ và lan rộng ra toàn thế giới (từ tháng 9/1939 đến năm 1941)

– Phát xít Đức tấn công Ba Lan và xâm chiếm Châu Âu (từ tháng 09/1939 đến tháng 09/1940)  

+ Ngày 01/09/1939, Đức tấn công Ba Lan. Anh, Pháp tuyên chiến với Đức. Chiến tranh thế giới thứ hai bắt đầu.

+ Tháng 05/1940, Đức tấn công sang phía Tây, chiếm Đan Mạch, Na-uy, Bỉ, Hà Lan, Lúc-xăm-bua, Đan Mạch và Pháp. Tấn “thảm kịch” nước Pháp “Quân Đức tiến vào Pari”.

– Phe phát xít bành trướng ở Đông Nam Âu (từ tháng 09/1940 đến tháng 06/1941)

+ Hè 1941, Đức thống trị phần lớn Châu Âu. 

– Phát xít Đức tấn công Liên Xô. Chiến sự ở Bắc Phi.

+ Sáng 22/6/1941, Đức tiến hành “chiến tranh chớp nhoáng” tấn công Liên Xô. Ban đầu, do có ưu thế về vũ khí và kinh nghiệm tác chiến, quân Đức tiến sâu vào lãnh thổ Liên Xô.

+ Chia làm 3 đạo quân, đồng loạt tấn công trên suốt dọc tuyến biên giới phía tây Liên Xô: đạo quân phía bắc bao vây Lê-nin-grát, đạo quân trung tâm tiến tới ngoại vi thủ đô Matxcơva, đạo quân phía nam chiếm Ki-ép và Ucraina.

+ Nhật tấn công vào Đông Nam Á và Thái Bình Dương.   

Ngày 7/12/1941, các máy bay trên tàu sân bay Nhật cất cánh oanh tạc dữ dội các tàu chiến và sân bay Mỹ ở cảng Trân Châu. Cuộc tập kích bất ngờ và dữ dội của hạm đội Nhật đã gây cho hạm đội Mỹ những tổn thất nặng nề chưa từng có trong lịch sử hải quân Mỹ. Tới lúc đó Mỹ đã tuyên chiến với Đức, Italia, Nhật và chiến tranh Thái Bình Dương chính thức bùng nổ. Chiến tranh thế giới thứ hai đã lan rộng khắp thế giới.

Giai đoạn 2: Quân Đồng Minh phản công, chiến tranh kết thúc (1942 – 1945)

– Khối Đồng minh chống phát xít hình thành

+Hành động xâm lược của phe phát xít trên toàn thế giới đã thúc đẩy các quốc gia cùng phối hợp với nhau trong một liên minh chống phát xít.

+ Ngày 1/1/1942, tại Oa-sinh-tơn, 26 quốc gia, đứng đầu là Liên Xô, Mĩ, Anh đã ra “Tuyên ngôn Liên hiệp quốc” cam kết cùng nhau chống phát xít với toàn bộ lực lượng của mình. Khối Đồng minh chống phát xít được thành lập.

– Quân Đồng minh phản công (từ tháng 11/1942 đến tháng 6/1944)

+ Chiến thắng Xtalingrat đã đánh dấu bước ngoặt căn bản của chiến tranh thế giới, buộc phát xít phải chuyển từ tấn công sang phòng ngữ. Bắt đầu từ đây, Liên Xô và phe Đồng minh chuyển sang tấn công đồng loạt trên các Mặt trận.

– Phát xít Đức bị tiêu diệt. Nhật Bản đầu hàng. Chiến tranh kết thúc.

3. Hậu quả

CH: Hãy phân tích những hậu quả của Chiến tranh thế giới thứ hai đối với lịch sử nhân loại.

Giải nhanh: 

Gần 60 triệu người chết, 90 triệu người bị tàn tật, thiệt hài khoảng 4000 tỉ đô la Mỹ, gấp 10 lần so với Chiến tranh thế giới thứ nhất, bằng tất cả các cuộc chiến trnh trong 1000 năm trước đó cộng lại.

Chiến tranh thế giới lần thứ hai kết thúc với sự sụp đổ hoàn toàn của phát xít Đức, Italia, Nhật Bản. Thắng lợi thuộc về các dân tộc trên thế giới đã kiên cường đấu tranh chống lại chủ nghĩa Phát xít tàn bạo.

Nền kinh tế các nước bị ảnh hưởng nghiêm trọng không chỉ với các nước trực tiếp tham gia mà cả các nước không tham gia. Các hoạt động chính trị, kinh tế và đời sống xã hội của người dân bị đe doạ, không ổn định. Đây được coi là cuộc chiến tranh phi nghĩa, khi cả nước thắng trận và bại trận đều bị những tổn hại nặng nề, nghiêm trọng.

4. Nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử của chiến thắng chống chủ nghĩa phát xít.

CH: Nguyên nhân nào đã làm nên thắng lợi của phe Đồng minh trong Chiến tranh thế giới thứ hai? Hãy nêu ý nghĩa của thắng lợi đó.

Giải nhanh: 

Nguyên nhân thắng lợi: tinh thần đoàn kết, chiến đấu anh dũng vì hoà bình, chính nghĩa của nhân dân trên toàn thế giới, sự hi sinh quên mình của Hồng quân Liên Xô, quân đội các nước Đồng minh, sự phối hợp giữa phe Đồng minh với các phong trào kháng chiến của nhân dân các nước bị phát xít chiếm đóng.

Ý nghĩa: cứu nhân loại khỏi thảm hoạ của chủ nghĩa phát xít, bảo vệ nền hoà bình, an ninh, tiến bộ của các dân tộc trên toàn thế giới, tạo điều kiện cho nhiều dân tộc vùng lên giành độc lập, trong đó có Việt Nam.

LUYỆN TẬP

Câu 1: Hãy vẽ trục thời gian thể hiện những sự kiện chính của Chiến tranh thế giới thứ hai theo gợi ý sau:

Giải nhanh: 

Tháng 9/1939, Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ

Tháng 5/1940, Đức tấn công ở mặt trận phía tây với thế áp đảo, xâm chiếm Hà Lan, Bỉ, Lúc-xăm-bua, Pháp, Đan Mạch và Na Uy

22-6-1941, Đức tấn công Liên Xô 

7-12-1941, Nhật Bản tấn công hạm đội Mỹ tại Trân Châu Cảng 

6-1942, Nhật Bản liên tiếp thua trận.

2-1943, Liên Xô giành thắng lợi quan trọng trong trận Xta-lin-grat

6-6-1944, giải phóng nước Pháp.

9-5-1945, Đức kí hiệp định đầu hàng không điều kiện, chiến tranh chấm dứt ở châu Âu.

15-8-1945, Nhật Bản chấp nhận đầu hàng không điều kiện, Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc.

Câu 2: Theo em, đâu là nguyên nhân chính dẫn đến Chiến tranh thế giới thứ hai? (Hiệp ước Véc-xai? Hành động của Hít-le hay chính sách nhân nhượng của các nước châu Âu?) Giải thích câu trả lời của em.

Giải nhanh: 

Nguyên nhân của cuộc chiến tranh thế giới thứ hai là do sự gia tăng của chủ nghĩa phát xít và chủ nghĩa đế quốc, cùng với những vấn đề liên quan đến lãnh thổ, chính trị, kinh tế và tôn giáo.

Câu 3: Theo em, có điểm gì tương đồng trong nguyên nhân dẫn đến hai cuộc chiến tranh thế giới ở thế kỉ XX?

Giải nhanh: 

Về nguồn gốc, cả hai cuộc chiến tranh này đều xuất phát từ mâu thuẫn giữa các nước đế quốc về vấn đề thị trường, thuộc địa.

Về tính chất, đều mang tính chất phi nghĩa gây tổn thất nặng nề về sức người sức của của nhân loại, để lại những hậu quả nặng nề.

Về hậu quả, tất cả tham chiến đều phải gánh chịu những hậu quả, tổn thất hết sức nặng nề, cụ thể là thiệt hại về người và của, kinh tế bị tàn phá nặng nề. Bên cạnh đó, sau 2 cuộc chiến tranh đều có một trật tự thế giới mới được thiết lập.

VẬN DỤNG

CH: Dựa vào kiến thức đã học kết hợp quan sát lược đồ 4.4, hãy viết một đoạn văn ngắn (khoảng 150 chữ) để miêu tả lại trận phân công ở Xta-lin-grát.

Giải nhanh: 

Ngày 20-11/1942, Phương diện quân Xta-lin-grat bắt đầu những đòn đột kích vào trận địa phòng ngự địch, và đã đẩy quân địch lùi sâu từ 15 - 20km. Ngày 23-11/1942, bằng các cánh vu hồi của các quân đoàn tăng thuộc các phương diện quân Tây Nam và Xta-lin-grat, cụm 22 sư đoàn (330.000 quân) địch đã bị hợp vây. Giai đoạn 1 chiến dịch phản công hoàn thành, từ đây quyền chủ động chiến lược trên cánh Nam mặt trận Xô - Đức (gồm vùng Cap-ca-dơ và Xta-lin-grat) chuyển vào tay quân đội Xô viết. Cuộc công kích tiêu diệt cụm địch bị hợp vây được tiến hành từ 10-1-1943, sau khi tối hậu thư của Hồng quân bị địch bác bỏ. Đến cuối tháng 1 đã chia cắt tập đoàn địch làm hai phần. Ngày 31-1, cụm phía nam do Thống chế Paolut trực tiếp chỉ huy đã đầu hàng. Ngày 2-2, cụm phía Bắc chấm dứt kháng cự. Chiến dịch phản công kết thúc thắng lợi với việc Phương diện quân Sông Đông đã bắt 91.000 địch đầu hàng và tiêu diệt 147.000 tên khác. Chiến thắng Xtalingrat đã đánh dấu bước ngoặt căn bản của chiến tranh thế giới, buộc phát xít phải chuyển từ tấn công sang phòng ngự.