BÀI 2: SỰ XÁC LẬP VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN

1. SỰ XÁC LẬP CHỦ NGHĨA TƯ BẢN Ở CHÂU ÂU VÀ BẮC MỸ.

CH: Trình bày sự xác lập của chủ nghĩa tư bản ở châu Âu và Bắc Mỹ.

Giải nhanh:

• Nửa sau thế kỉ XVII: Chủ nghĩa tư bản được xác lập ở Hà Lan, Anh.
• Từ thập kỉ 60 của thế kỉ XVIII, cuộc cách mạng công nghiệp bắt đầu từ Anh
• Cuối thế kỉ XVIII: Chủ nghĩa tư bản được mở rộng ra ngoài phạm vi châu Âu
• Trong thập kỉ 60 - 70 của thế kỉ XIX, các cuộc cách mạng tư sản tiếp diễn dưới những hình thức khác nhau và giành được thắng lợi 

2. SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN.

a) Chủ nghĩa đế quốc và quá trình xâm lược thuộc địa: 

Giải nhanh:

Sự phát triển nhanh chóng của chủ nghĩa tư bản kéo theo nhu cầu ngày càng cao về nguyên liệu và nhân công => các nước tư bản tăng cường chính sách xâm lược, mở rộng thuộc địa => các nước tư bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa

b) Sự mở rộng và phát triển của chủ nghĩa tư bản:

CH 1: Trình bày sự mở rộng và phát triển của chủ nghĩa tư bản cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX. 

Giải nhanh:

• Nửa đầu thế kỉ XIX, thuộc địa của thực dân Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha ở khu vực Mỹ La-tinh đã bùng nổ phong trào đấu tranh giành độc lập 
• Ở châu Á:

+ Sau cuộc Duy Tân Minh Trị (1868), Nhật Bản trở thành nước tư bản chủ nghĩa.

+ Cách mạng Tân Hợi mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển ở Trung Quốc.

CH 2: Em có nhận xét gì về tốc độ mở rộng và phát triển của chủ nghĩa tư bản cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX? 

Giải nhanh:

Chủ nghĩa tư bản đã phát triển nhanh chóng và mở rộng phạm vi trên toàn thế giới.

c) Chủ nghĩa tư bản từ tự do cạnh tranh sang độc quyền

CH 1: Khai thác Hình 7 (SGK trang 16) và thông tin trong mục, cho biết quyền lực của các tổ chức độc quyền được thể hiện như thế nào? 

Giải nhanh:

Các tổ chức độc quyền có khả năng chi phối sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế, các nhà tư bản liên minh với nhau để thâu tóm phần lớn việc sản xuất hoặc tiêu thụ một số hàng hóa nhằm thu lợi nhuận cao.

CH 2: Trình bày sự phát triển của chủ nghĩa tư bản từ tự do cạnh tranh sang độc quyền.

Giải nhanh:

Sự phát triển kinh tế và quá trình cạnh tranh gay gắt đã làm các xí nghiệp vừa và nhỏ bị phá sản => Xuất hiện những xí nghiệp khổng lồ và các tổ chức độc quyền => chủ nghĩa tư bản chuyển sang giai đoạn độc quyền. 

3. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN HIỆN ĐẠI.

a) Khái niệm chủ nghĩa tư bản hiện đại:

CH: Nêu khái niệm chủ nghĩa tư bản hiện đại. 

Giải nhanh:

Chủ nghĩa tư bản hiện đại là thuật ngữ dùng để chỉ một giai đoạn phát triển của chủ nghĩa tư bản từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai đến nay với những biểu hiện mới

b) Tiềm năng và thách thức của chủ nghĩa tư bản hiện đại:

CH: Nêu tiềm năng và thách thức của chủ nghĩa tư bản hiện đại.

Giải nhanh:

Tiềm năng:

Có ưu thế trong việc sử dụng những thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 để phát triển kinh tế

Thách thức:

• Những cuộc khủng hoảng kinh tế, tài chính mang tính toàn cầu
• Những vấn đề chính trị, xã hội nan giải như phân biệt chủng tộc, bạo lực, ...
• Không giải quyết được triệt để mâu thuẫn xã hội ngày càng gia tăng

LUYỆN TẬP- VẬN DỤNG

CH: Lập bảng tóm tắt những nét chính về sự mở rộng và phát triển của chủ nghĩa tư bản từ cuối thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX. 

Giải nhanh:

CH 1: Có quan điểm cho rằng: Chủ nghĩa tư bản hiện đại ngày nay đã thay đổi về bản chất, không còn là chủ nghĩa tư bản như trước đây. Nêu ý kiến của em về quan điểm này. 

Giải nhanh:

Em không đồng ý với quan điểm trên. Dù có điều chỉnh thích nghi nhưng chủ nghĩa tư bản ngày nay vẫn không thể vượt qua khỏi mâu thuẫn vốn có, đó chính là“mâu thuẫn giữa tính chất xã hội hoá ngày càng cao của lực lượng sản xuất với chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa”. Ngay khi đã mâu thuẫn sâu sắc với lực lượng sản xuất, nó vẫn chưa hết khả năng tự “co dãn”, tự điều chỉnh để thích nghi với lực lượng sản xuất mới, qua đó thúc đẩy lực lượng sản xuất tiếp tục phát triển trong thời kỳ nhất định. Như vậy có thể thấy rằng, chủ nghĩa tư bản hiện đại trong khi chưa phát triển đến giai đoạn diệt vong gần kề nó đang tiếp tục tiến triển một cách khách quan đến một xã hội khác cao hơn.

CH 2: Sưu tầm tư liệu từ sách, báo, internet về phong trào “Chiếm lấy phố Uôn” và giải thích vì sao phong trào này chỉ sau một thời gian ngắn đã lan ra các bang ở Mỹ và hàng trăm thành phố ở nhiều nước tư bản trên thế giới. 

Giải nhanh:

Từ phong trào "Chiếm Phố Wall" người biểu tình đòi đánh thuế người giàu nhiều hơn nữa, chấm dứt việc ngân hàng tịch thu nhà của những người không còn khả năng trả nợ và đòi rút quân Mỹ về nước đồng thời chuyển ngân sách chiến tranh cho giáo dục, chống tăng học phí đại học, đòi việc làm… Chỉ trong thời gian ngắn phong trào đã lan rộng ra nhiều thành phố lớn của nước Mỹ và lan ra hàng chục nước khác trên thế giới, như Canada, Đức, Thụy Sỹ, Anh, Italia, Ireland, Tây Ban Nha,Nhật Bản, Australia, Hàn Quốc…