BÀI 2. SỰ XÁC LẬP VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN

I. TÌM HIỂU SỰ XÁC LẬP CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN Ở CHÂU ÂU VÀ BẮC MỸ

- Thế kỉ XVII, cuối thế kỉ XVIII: sau Cách mạng tư sản Anh, hai cuộc  Chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa Anh ở Bắc Mỹ và Cách mạng tư sản Pháp, chủ nghĩa tư bản đã được củng cố ở châu  u, mở rộng phạm vi sang châu Mỹ.

- Nửa sau thế kỉ XVIII: 

+ Cách mạng công nghiệp bắt đầu từ Anh.

+ Lan sang nhiều quốc gia khác.

=> Tạo ra sự chuyển biến lớn về kinh tế - xã hội và khẳng định sự thắng lợi của chủ nghĩa tư bản.

- Những năm 60 - 70 của thế kỉ XIX: các cuộc cách mạng tư sản diễn ra dưới nhiều hình thức khác nhau, giành thắng lợi.

=> Sự xác lập của chủ nghĩa tư bản ở châu  u và Bắc Mỹ.

II. TÌM HIỂU SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN

a. Chủ nghĩa đế quốc và quá trình xâm lược thuộc địa

- Sự phát triển nhanh chóng của chủ nghĩa tư bản kéo theo nhu cầu ngày càng cao về nguyên liệu, nhân công, dẫn tới việc tăng cường chính sách xâm lược, mở rộng thuộc địa. 

- Cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX, các nước tư bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa.

- Chủ nghĩa đế quốc là hệ quả trực tiếp của quá trình xâm lược thuộc địa nhằm tìm kiếm thị trường, thu lợi nhuận và đầu tư tư bản ở nước ngoài. 

- Trong quá trình mở rộng xâm lược, các nước đế quốc đã thiết lập hệ thống thuộc địa ở châu Á, châu Phi và khu vực Mỹ La-tinh.

b. Sự mở rộng và phát triển của chủ nghĩa tư bản

- Nửa đầu thế kỉ XIX: tại các thuộc địa của thực dân Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha ở khu vực Mỹ La-tinh đã bùng nổ phong trào đấu tranh giành độc lập, đưa đến sự thành lập các quốc gia tư sản.

+ Ở châu Á: cuộc Duy tân Minh Trị đưa Nhật Bản trở thành nước tư bản chủ nghĩa.

+ Ở Trung Quốc: Cách mạng Tân Hợi đã chấm dứt chế độ quân chủ chuyên chế tồn tại lâu đời, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển.

- Những năm cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX: chủ nghĩa tư bản đã mở rộng phạm vi ảnh hưởng trên toàn thế giới.

c. Chủ nghĩa tư bản từ tự do cạnh tranh sang độc quyền

- Thời kì xác lập chủ nghĩa tư bản là thời kì tự do cạnh tranh của chủ nghĩa tư bản. Cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX, chủ nghĩa tư bản chuyển sang giai đoạn độc quyền.

- Sự phát triển của các tổ chức độc quyền tạo ra cơ sở cho bước chuyển của chủ nghĩa tư bản từ tự do cạnh tranh sang độc quyền. Trong giai đoạn này, các tổ chức tư bản độc quyền đã chi phối sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế.

III. TÌM HIỂU VỀ CHỦ NGHĨA TƯ BẢN HIỆN ĐẠI

a. Khái niệm chủ nghĩa tư bản hiện đại

Là thuật ngữ dùng để chỉ một giai đoạn phát triển của chủ nghĩa tư bản từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai đến nay với những biểu hiện mới, tiêu biểu là sự kết hợp giữa sức mạnh kinh tế của các tổ chức độc quyền tư nhân với sức mạnh của chính trị của Nhà nước tư sản.

b. Tiềm năng và thách thức của chủ nghĩa tư bản hiện đại

- Tiềm năng:

+ Biểu hiện cụ thể trên các lĩnh vực như: kinh tế, khoa học - công nghệ, kinh nghiệm quản lí, khả năng tự điều chỉnh để tồn tại và phát triển,...

+ Có ưu thế trong việc sử dụng thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư để phát triển kinh tế. 

+ Các nước tư bản phát triển trở thành trung tâm kinh tế, tài chính, khoa học - công nghệ của thế giới, có quy mô nền kinh tế và thu nhập bình quân đầu người thuộc hàng cao nhất thế giới.

- Thách thức:

+ Phải đối mặt và khó giải quyết được những cuộc khủng hoảng kinh tế, tài chính mang tính toàn cầu.

+ Phải đối mặt và không thể giải quyết được những vấn đề chính trị, xã hội nan giải.

+ Không có khả năng tự giải quyết triệt để mâu thuẫn xã hội ngày càng gia tăng. Sự chênh lệch giàu nghèo làm sâu sắc thêm tình trạng bất bình đẳng trong xã hội.