Phân tích diễn biến tâm trạng (mạch cảm xúc trữ tình) trong bài thơ : Viếng lăng Bác của Viễn Phương

Nhắc đến Bác Hồ là nhắc đến một vị lãnh tụ vĩ đại và được sự ngưỡng mộ từ người dân khắp nơi. Bác chính là nguồn cảm hứng bất tận cho thơ ca. Có rất nhiều những nhà thơ viết hay, viết tốt về Người thế nhưng trong đó được độc giả nhớ đến nhiều nhất có lẽ là Viếng lăng Bác của nhà thơ Viễn Phương. Với mạch cảm xúc chảy trôi theo dòng chảy của thời gian, tác giả đã đưa người đọc đến với những cung bậc tình cảm rất sâu đậm rất đặc sắc. Viếng lăng Bác chính là nén nhang thơm mà nhà thơ đại diện cho những người con khắp nơi kính dâng lên Người.

Bài thơ Viếng lăng Bác được Viễn Phương sáng tác vào năm 1976 trong một dịp nhà thơ ra Viếng lăng chủ tịch Hồ Chí Minh. CÓ thể nói đây là một bài thơ thể hiện vô cùng thành công những nỗi lòng thành kính, thương yêu của con dân Việt Nam đối với vị Cha già dân tộc nói chung và của nhà thơ nói riêng. Bài thơ có mạch cảm xúc rất rõ ràng, theo tuyến thời gian khi đứng trước lăng, lúc vào lăng và khi ra về tương ứng với bốn khổ thơ trong bài.

Mở đầu bài thơ Viễn Phương viết:

“Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác

Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát”

Tiếng con cất lên một cách đầy tự nhiên và thân thương. Nó như một phản xạ theo bản năng nhưng sâu trong nó ẩn chứa một dụng ý nghệ thuật lớn lao. Đối với Bác, dường như không có khoảng cách giữa một người đứng đầu một đất nước với người dân lao động. Mà đó là sự gắn kết, gần gũi và chan chứa tình yêu. Nhà thơ gọi Bác xưng con đã phần nào thấy được sự mộc mạc và chân thành rồi.

Hình ảnh hàng tre hiện lên trong sương sớm như choáng ngợp cái nhìn của tác giả. Nhắc đến tre là nhắc đến một hình ảnh vô cùng quen thuộc với con người Việt Nam. Tre kiên cường, mọc thẳng, đoàn kết và đùm bọc lấy nhau giống như tinh thần chiến đấu quật cường, anh dũng của dân tộc Việt Nam vậy.

“Ôi hàng tre xanh xanh Việt Nam

Bão tố mưa sa đứng thẳng hàng”

Đến đây ta bắt gặp một hình ảnh ẩn dụ đầy hấp dẫn. “Bão tố mưa sa” chính là những khó khăn, những thử thách mà lịch sử đã đặt ra cho dân tộc. Thế nhưng dường như nó không đủ để quật ngã những con người phi thường ấy. Hình ảnh hàng tre kiên cường trong bão tố chính là tượng trưng cho sức sống mãnh liệt, tâm hồn thanh cao và bất khuất của con người Việt Nam. Khổ thơ đầu tiên, nhà thơ nói về phút giây xúc động khi được ra thăm Bác với một tình cảm thiêng liêng.

Đến khổ thơ thứ hai, nhà thơ đưa ta đến một trường liên tưởng mới đầy thú vị:

“Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng

Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ”

ở đây rất nhiều người sẽ cảm thấy vì sao lại xuất hiện những hai mặt trời? Thế nhưng chỉ có thể nói đây chính là những ẩn dụ độc đáo mà nhà thơ gửi gắm. Mặt trời thứ nhất đó là mặt trời của thiên nhiên. Ánh sáng mặt trời sưởi ấm cho vạn vật thiên nhiên đâm chồi nảy nở, nó cũng xóa tan đi những sự cô tịch của bóng đêm cô quạnh. Còn mặt trời trong lăng đó chính là hình ảnh ẩn dụ chỉ Bác Hồ - người cha già dân tộc. Bác chính là  mặt trời cách mạng soi đường dẫn lối cho dân tộc Việt Nam đi đến thắng lợi mở ra một kỉ nguyên độc lập tự chủ. Bác là nguồn ánh dương không bao giờ tắt trong trái tim mỗi con người Việt Nam.

“Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ

Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân”

Hình ảnh đoàn người đi trong thương nhớ chính là hình những người người con từ khắp nơi tề tựu về đây để tỏ lòng thành kính với Bác. Nhưng bao trùm trong đó chính là sự xót thương vô hạn. Tràng hoa chính là những tấm lòng người khắp mọi miền tổ quốc đồng lòng hướng về phía “vầng mặt trời” bất diệt trong lăng. Bảy chín mùa xuân chính là số tuổi của Người, Người đã sống một cuộc đời đầy vàng son và để làm nên một mùa xuân lịch sử cho dân tộc,

Điệp từ “ngày ngày” thể hiện một sự tiếp nối đến vô tận trải từ ngày này qua ngày khác đều đặn và nối tiếp nhau. Những đoàn người cứ thế lặng lẽ và xúc động vô ngần khi vào thăm Người.

Và mạch cảm xúc bỗng đột ngột chuyển sang một hướng khác. Khi tác giả bước vào trong lăng đứng trước linh cữu của người cha mình:

“ Bác nằm trong lăng giấc ngủ bình yên

Giữa một vầng trăng sáng soi dịu hiền”

Suốt cả một cuộc đời bôn ba  khắp năm châu bốn biển, suy nghĩ cho dân cho nước đến giờ phút này Người đã được nghỉ ngơi. Giấc ngủ của Người vô cùng bình yên và thanh thản. Tác giả đã cố tình nói giảm nói tránh để giảm bớt sự đau thương đồng thời muốn níu kéo Người mãi mãi ở bên con cháu. Vầng trăng ở đây chính là hình ảnh Người vô cùng dịu dàng vô cùng thanh cao và bao dung. Khác hẳn với vầng mặt trời chói lòa thì vầng trăng mang đến cho người đọc sự thanh thản và ấm áp. Nó cũng như chính trái tim của Người vậy.

Thế nhưng dù có tránh đến đâu thì chúng con vẫn phải chấp nhận một sự thật đau lòng chính là Bác đã mãi mãi rời xa chúng con:

“Vẫn biết trời xanh là mãi mãi

Mà sao nghe nhói ở trong tim”

Vân biết rằng con người chúng ta sinh ra ai cũng không tránh khỏi vòng xoay của tự nhiên có sinh lão bệnh tử thế nhưng dường như điều đó là quá sức với nhà thơ. Khi bắt buộc phải chấp nhận sự thật rằng Bác đã mãi mãi ra đi. Thế nhưng hình ảnh của Người vẫn sống mãi trong trái tim khối óc của chúng con. Đến đây nhà thơ đã diễn tả sự đau xót đến quặn thắt, chan chứa khi đứng trước linh cữu của Người.

Bốn câu thơ cuối cùng cảm xúc của người con như vỡ òa trong giây phút chia xa mãi mãi ấy.

“Mai về miền Nam thương trào nước mắt

Muốn làm con chim ca hót quanh lăng

Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây

Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này”

Chỉ cần nghĩ đến việc phải chào từ biệt Người mà tác giả đã tưởng như không thể chịu nổi. Cảm xúc như trực trào và vỡ òa trong giây phút ấy: đau thương, xót xa và rồi tiếc nuối.

Điệp từ muốn làm được lặp lại rất nhiều lần thể hiện sự khát khao của nhà thơ muốn hóa thân thành con chim để ngày ngày hót ca cho giấc ngủ của Người thêm sâu, muốn là đóa hoa để tỏa hương thơm tô điểm cho nhà Bác, và muốn làm một cây tre đời đời canh giấc ngủ cho Người. Đến đây ta bắt gặp hình ảnh hàng tre đã được nhắc đến ở đoạn đầu bài. Như một sự quay vòng và kết thúc đầy ẩn ý. Thể hiện tình yêu thương đất nước, kính trọng và xót thương vô hạn đối với Bác Hồ.

Mạch cảm xúc trong bài thơ diễn biến vô cùng tự nhiên và ổn định. Nó đúng với tâm trạng của con người. Từ xót xa, đến thương cảm và rồi tiếc nuối ngậm ngùi. Đó không chỉ là những mong muốn của nhờ thơ mà còn là tâm trạng chung của những người dân Việt Nam khi nghĩ về Bác – vị Cha già kính yêu của dân tộc.

Bác Hồ sẽ mãi mãi tồn tại trong trái tim của mỗi người. Trở thành một ánh dương soi rọi cho chúng con khỏi lầm đường lạc bước. Nghĩ về Bác chính là động lực lớn lao để giúp chúng con vững bước xây dựng nước nhà giàu mạnh và văn minh.