SOẠN SÁCH BÀI TẬP NGỮ VĂN 10 CHÂN TRỜI TẬP 1

Tôi sinh ra trên một cù lao' giữa sông Tiền. Nói là cù lao nổi lên giữa con sông nhưng cũng lớn lắm – cù lao có đến ba làng: Mỹ Tân, Mỹ Phú, Mỹ Hoà. Ba làng có ba cái chợ, chẳng thua ai. Mỗi làng có một cái trường dù một cây mái cũng là trường

Cù lao của tôi thua nơi khác là không có xe hơi, nhưng có xe ngựa, xuống ghe thì không đâu bằng. Tàu không có, nhưng ngày nào lũ nhỏ cũng lao xuống thấy tàu chạy lên chạy xuống. Cái thú vui của lũ nhỏ chúng tôi là nhìn sóng và lúc tắm thì được nhoi sóng mỗi khi có một con tàu chạy qua bến. Cái mà dân cù lao tôi thấy thiếu nhất là không được xem hátAi muốn xem hát phải xuống xuống băng qua sông, nghe đâu hồi tôi chưa đẻ, có người mê hát đến nỗi bị chìm xuồng chết trôi. Có lẽ cù lao tôi không có gánh hát mà người la chế nó bằng hai câu ca dao:

Mỹ Tân, Mỹ Phú, Mỹ Hoa

Cả năm mới có một gánh hát về một lần vào dịp cúng đình. Gánh đó về là do công của chú tôi. Nghe ba tôi kể, chú tôi sanh non ngày non tháng, lớn lên bị èo uột, bịnh hoạn luôn. Thấy vậy ông bà mới cho chú học chữ nho để hốt thuốc. Trước là trị cho mình, sau đó là làm phước cho bà con. Lớn lên, bỏ nhà đi hoang. Nhờ biết chữ nho, đọc được sách Tàu, biết nhiều tuồng tích, rồi trở thành thầy tuồng (*). Hồi đó, tôi không được nghe tiếng soạn giả và đạo diễn, chỉ nghe có tiếng thầy tuồng, chú tôi vừa viết vừa lập cho đào kép và dàn dựng, làm luôn nghề đạo diễn. Gánh đó về là vì nể vì thương cho chú tôi, chớ ai về chỉ cái đất cù lao, lúc nào cũng sóng gió. Khi gánh hát về, nước của bốn bề cù lao như cũng nổi sóng vui theo. Già trẻ bé lớn ai cũng nôn nao với tiếng trống rao hàng của chiếc xe ngựa chạy qua đường. Xe ngựa chạy trước, lũ nhỏ chúng tôi cắm đầu cắm cổ đuổi theo như sợ mất tiếng trống Cái vui kế đó là, trước khi xem hát, chúng tôi rủ nhau đi xem quảng cáo, đi xem quần áo, mũ mão họ phơi trên mui ghe như là cố ý xem trước vậy! chọi Kế thịt, kể vải đều được dọn Rạp hát là nhà lồng chợ. Kệ thịt, kệ vải đều được dọn ra ngoài. Người ta lấy lá che kín hết bốn bên.

Tôi là cháu của thầy tuồng, tôi được đánh trống Chừng sắp sửa kéo màn thì tôi với lũ nhỏ hàng xóm lăn trống vào rạp, khỏi phải mất tiền mua vé. Cái vui cuối cùng là, sau khi gánh hát nhổ neo đi, lũ nhỏ tụi tôi lại lấy lá dừa kết thành mão, lấy xơ dừa làm râu, lấy giấy màu dán vào quần áo, phân vai cho nhau, hát lại cái tuồng mình được xem, cũng

- Như ta đây là...

- Quân bay

– Bẩm hoàng thượng

- Này ái khanh...

Vân vân... Cứ vậy mà diễn cho đến ngày cúng đình năm sau.

Năm đó, gánh nhổ neo đi rồi nhưng chú tôi còn nán lại vài ngày chơi với bà con. Tôi bèn nhờ chủ tôi dạy hát.

– Được! Tụi con có mấy đứa?

- Dạ chú muốn mấy đứa cũng có. – Tôi lẹ miệng đáp lại.

- Chú sẽ soạn tuồng cho gọn lại để mấy cháu hát.

Tụi nhỏ đứng xung quanh chú cũng nhảy cũng lên. Chú nhìn một lượt qua mặt chúng tôi:

– Tuồng này có một ông vua; hai ông quan – một nịnh, một trung một anh hề; một ái khanh, một thằng quân. Tụi con ở đây có sáu đứa, tuồng cũng có sáu vai, vậy là vừa đủ. Bây giờ mỗi đứa đóng thủ một vai, vai nào đóng hay thì sẽ đóng luôn nghe chưa?

Chú dạy chúng tôi thay nhau đóng vai nịnh, vai trung vai hề, vai quân, còn ái khanh là một bé bên nhà vai ái khanh nhất định là của nó. Tôi chờ hoài mà không thấy chú tập vai vua. Tôi thắc mắc mà không dám hỏi. Trong lũ nhỏ chúng tôi có thẳng Đực là thằng khờ nhứt. Thằng Đức là con của dì tôi. Dì tôi sanh năm một, sanh liền ba đứa chẳng nuôi được đứa nào. Sanh đến đứa thứ tư, sợ nó theo anh chị nên lựa cái tên xấu xí mà đặt cho nó. Nó là con trai nên đặt tên nó là Đục. Cái tên cũng như con người của nó, lúc nào cũng ngồi đực ra nhìn tụi tôi chơi đùa. Nó chơi cái gì cũng dở, nên ít được cho chơi. Nó khờ quá, biết thân, nó ngồi đực ra nhìn để được vui theo. Nó không biết hát cũng không biết múa, không biết buồn cũng không biết vui, chẳng biết rồi chú tôi sẽ cho nó đóng vai nào.

Sau buổi tập, tối đến, khi còn có hai chú cháu, chú tôi hỏi tôi:

– Hồi chiều tập qua mấy vai, con thích vai nào? Nghĩ mình là con cháu, chú sẽ cung hơn mấy đứa khác, tôi mạnh dạn.

Con thích làm vua.

– Làm vua? – Chủ tôi như giật mình, mở tròn mắt nhìn tôi như muốn xem lại tôi là đứa nào vậy. Nghĩ sao chú lại cười, nụ cười như trùm lên mặt mũi tôi, rồi chú lắc đầu:– Không được, vai vua hãy để cho thằng Đức.

Đến lúc tôi lại ngạc nhiên, nhìn lại chủ như nhìn một người xa lạ, và

phản ứng không một chút đắn đo

– Thằng Đục là thằng ngu! Nó làm vua sao được.

Chú đưa tay vỗ nhẹ lên đầu tôi: – Chính vì vậy nó mới làm vua. Chú hỏi con, sao con thích làm vua?

Tôi muốn làm vua vì trước nhất mặc áo con rồng được ngồi trên cao, ghế ngồi gọi là ngai vàng, trong tay có một cục gì đó (chắc là nặng lắm) mỗi lần đập xuống bàn thì rung rinh cả thiên hạ, nhút hô bá ứng, muốn xử ai thì xử, muốn gì được nấy, muốn có ái khanh thì có ái khanh, muốn có rượu thì có quan hầu... Tôi nghĩ nhiều nhưng chỉ nói:

– Tại con thích!

– Để chú giảng cho con nghe nhé.

Chú nói, nếu đóng vai nịnh thì phải biết luồn lọt, phải biết lời ong tiếng ve để làm xiêu lòng bề trên, để đổi trắng thay đen, để được vinh thân, phì gia. Làm được vậy đâu có dễ, thẳng Đục không sao làm được. Nếu đóng vai trung thì phải trung thực, dám nói thẳng với vua lời hay lẽ phải, cuộc đòi phải chịu nỗi oan làm cho người ta thương, người ta khóc, thắng Đục không làm nổi. Làm cho người ta khóc đã khó, làm cho người ta cười lại càng khó hơn. Làm cho người ta cười để người ta quên đi cái cuộc đời cơ cực, đó là giây phút cũng có ích cho đời, thằng Đực nó ngồi đực ra đó ai cười nổi. Còn vai quân, cái vai coi là hạng chót cũng không phải dễ. Làm quân cũng không phải dễ. Làm quân phải biết quỳ, biết bẩm, biết ca, thằng Đức làm được gì?

Còn làm vua, chỉ có việc ngồi sẵn đó, màn kéo ra thì thấy mặt nó rồi, chỉ có việc vuốt râu, cầm cái ấn gõ xuống bàn, rồi “quân bây” với “ái khanh” . Vậy là vừa với cái sức của thằng Đức, phải không?

Nghe chú tôi giảng giải, tôi không còn chối cãi vào đâu. Vai vua không thể ai khác được ngoài thẳng Đục, đúng lắm, nhưng vẫn thấy thằng Đức có số hơn.

Sau này đi bộ đội, tôi là một “cây văn nghệ” của anh em. Tôi hay sắm tuồng, diễn kịch ở những nơi đóng quân. Nhờ đó khi chuyển ngành tôiđược cấp trên cho đi học nghề đạo diễn. Vào nghề đạo diễn tôi lại nhớ lời của chú tôi, tôi coi đó như bài học vỡ lòng trong cuộc đời làm sân khấu – và càng ngày tôi càng thấm thía hơn ai là người thực cho cuộc đời, ai là người cho sân khấu.

Tiếc thay, bây giờ quanh tôi vẫn còn có những người thích làm vua. (Trích trong tập truyện ngắn Dân chơi . Tôi thích làm vua, NXB Hội Nhà văn, 2005)

1. Tóm tắt các sự kiện chính được kể trong văn bản trên.

2. Những dấu hiệu nào giúp bạn nhận biết Tôi thích làm vua là văn bản truyện?

3. Bạn hãy cho biết chủ đề, thông điệp của văn bản truyện trên. Dựa vào đâu để bạn xác định được chủ đề, thông điệp của văn bản?

4. Theo bạn, văn bản trên được kể theo điểm nhìn của ai? Cách kể đó có tác dụng gì?

5. Phát biểu cảm nhận của bạn về nhân vật người chủ và cho biết: Xét trong tỉnh chỉnh thể của văn bản, nhân vật người chú này có vai trò như thế nào trong việc thể hiện chủ đề và thông điệp của văn bản truyện?

6. Cuộc trò chuyện giữa hai nhân vật “tôi” và người chủ về việc phân vai trong vở tuồng trong văn bản trên giúp bạn hiểu thêm điều gì về tinh cách của mỗi nhân vật?

7. Điền vào bảng được là nội dung câu chuyện, điểm nhìn, lời của người kể i đây một đặc điểm mà bạn cho là nổi bật của các yếu tố: người kể chuyện, chuyện trong tương quan với lời của nhân vật trong hai văn bản Tôi thích làm vua và văn bản Đất rừng phương Nam (trích) (làm vào vỏ):

Các yếu tố	Đất rừng phương Nam (trích)	Tôi thích làm vua
Người kể chuyện
Nội dung câu chuyện
Điểm nhìn
Lời của người kể chuyện

8. Nhận xét về cách kể chuyện của hai nhà văn Nam Bộ (Đoàn Giỏi và Nguyễn Quang Sáng) trong hai văn bản Đất rừng phương Nam (trích) và Tôi thích làm vua.

I. ĐỌC

Câu 1. Phần này bạn có thể lập bảng liệt kê các sự kiện chính được kể trong truyện Tôi thích làm vua. Chú ý phân biệt đầu là sự kiện chính, đầu là sự kiện không quan trọng

Những sự kiện chính cần nêu giới thiệu về cù lao nơi có ba ngôi làng, về đoàn hát về diễn ở cù lao, về người chú nghệ sĩ và việc tập tuồng cho đám trẻ trong làng về cuộc đối thoại và cách phân vai của người chú và nhân vật chính, về những suy ngẫm của nhân vật về triết lí của người chú khi nhân vật đã trưởng thành,...

Câu 2

Để trả lời câu hỏi này, bạn nên tiến hành hai bước sau:

Trước hết, bạn cần xem lại khái niệm truyện và đặc điểm cơ bản của truyện qua các yếu tố như: nhân vật, câu chuyện, người kể chuyện, điểm nhìn, lòi người kể chuyện, lời của nhân vật,... trong phần Tri thức ngữ văn.

Tiếp theo, bạn đối chiếu khái niệm cũng như đặc điểm các yếu tố của truyện với biểu hiện của chúng trong văn bản để đưa ra kết luận. - Khi trình bày các dấu hiệu nhận biết văn bản truyện, bạn cần đưa ra bằng chứng tiêu biểu lấy từ văn bản.

Ví dụ: Truyện Tôi thích làm vua có hệ thống nhân vật nào? Kể tên các nhân vật. Câu chuyện chính trong truyện nói về điều gì? Câu chuyện được kể qua điểm nhìn của ai? Các đối thoại trong truyện là của các nhân vật nào?...

Câu 3

Yêu cầu: Xác định được chủ đề, thông điệp của văn bản truyện. Gợi ý: Với câu hỏi này bạn phải thực hiện hai yêu cầu song song. Đó là xác định chủ đề và thông điệp của văn bản truyện mà phải có những căn cứ là các dẫn chứng trong văn bản thể hiện chủ đề, thông điệp đó.

– Bạn đọc lại mục từ chủ đề trong phần Tri thức ngữ văn. Xác định lại những căn cứ để xác định chủ đề như nhan để truyện, sự kiện chính được kể, một số câu văn, từ ngữ quan trọng.... và đó chính là dẫn chứng để dựa vào đó xác định chủ đề.

Ví dụ: Nhan đề Tôi thích làm vua” gọi lên câu chuyện đóng kịch của nhóm trẻ em ở cù lao qua các sự kiện chính là người chú lập một nhóm kịch cho trẻ em ở đây và việc phân vai, những câu văn, từ ngữ quan trọng như: "Tôi chờ hoài mà không thấy chú tập vai vua”, “Con thích làm vua”, đoạn giảng giải của người chủ về các loại vai trong đó có vai vua,

Từ đó, có thể thấy chủ đề của văn bản truyện có thể như sau: + Câu chuyện học tuồng của một nhóm trẻ em ở cù lao sông Tiền. + Câu chuyện học tuồng của một nhóm trẻ em ở cù lao sông Tiền và sự quan trọng của các vai trong một vỏ tuồng, đặc biệt là vai vua.– Bạn đọc lại mục từ thông điệp trong phần Tri thức ngữ văn. Tìm xem đâu là ý tưởng quan trọng nhất, hay bài học mà tác giả muốn gửi đến người đọc thông qua các hình tượng nghệ thuật. Thông điệp trong văn bản trên là bài học hay cách ứng xử hay triết lí sống mà tác giả muốn truyền đạt.

Từ chủ đề đã phân tích và chỉ ra ở trên, có thể thấy qua hai hình tượng nghệ thuật người chú và nhân vật “tôi”, qua những đối thoại mang tính triết lí của hai chú cháu, chúng ta nhận ra thông điệp của tác phẩm có thể là:

+ Triết lí về vai vua trong sân khấu và ngoài đòi của tác giả.

+ Những suy ngẫm của tác giả về những vai tuồng trên sân khấu và liên hệ thực tế.

Câu 4

Bạn cần xác định các yếu tố người kể chuyện, nội dung câu chuyện, điểm nhìn, lòi của người kể chuyện (lời kể) trong văn bản. Do vậy trước hết, bạn cần nắm vững các khái niệm thuộc tri thức đọc hiểu nếu trên.

Đáp án tham khảo cho câu 4:

Câu 5

Nắm vững khái niệm câu chuyện, nhân vật trong phần Tri thức ngữ văn. Chú ý đến các thành tố tạo nên đặc điểm, tính cách nhân vật như: hành động, lời nói, ý nghĩ, nhận xét của các nhân vật khác,... Từ đó nhận xét về nhân vật người chú:

Xuất thân: từ củ lao sông Tiền trở thành một thầy tuồng, trở về cù lao một thời gian.

– Hành động tập kịch cho các bạn trẻ, phân chia các vai

– Đối thoại : đoạn đối thoại với người cháu về việc phân vai.

– Suy nghĩ thể hiện qua đoạn đối thoại về tính chất, vai trò các loại vai. Đặc biệt là từ những đối thoại, diễn giải của người chú về tính chất, đặc điểm của những vai diễn, suy rộng ra ngoài đời, bạn có thể thấy được vai trò chủ đạo của nhân vật này trong việc thể hiện chủ đề và thông điệp của văn bản.

Câu 6

Nắm vững khái niệm nhân vật trong phần Tri thức ngữ văn, đặc biệt, chú trọng đến ngôn ngữ, lòi nói, đánh giá, nhận xét trong việc hiểu thêm tính cách nhân vật. Sau đó, đọc lại cuộc trò chuyện giữa hai nhân vật “tôi” và người chú về việc phân vai trong vỏ tuồng

Từ đó nhận xét qua cuộc đối thoại, bạn thấy người chủ có tính cách thế nào? Còn nhân vật tôi có tính cách thế nào? Hai nhân vật được tác giả xây dựng có thể nói là đối lập nhau về tuổi đời, sự trải nghiệm, kinh nghiệm sống,... và qua những đối thoại bạn có thể thấy rõ chủ ý này của tác giả trong việc xây dựng tính cách các nhân vật.

Ví dụ: người chủ: am hiểu, uyên bác đồng thời giàu kinh nghiệm sống người cháu ngây thơ, hồn nhiên, chưa có nhiều kinh nghiệm sống.

Yêu cầu: Điền vào bảng một đặc điểm mà bạn cho là nổi bật của các yếu tố: người kể chuyện, nội dung câu chuyện, điểm nhìn, lời của người kể chuyện trong tương quan với lời của nhân vật trong hai văn bản Tôi thích làm vua và văn bản Đất rừng phương Nam (trích) (làm vào vở).

Gợi ý: Đọc lại kiến thức về người kể chuyện, nội dung câu chuyện, điểm nhìn, lời của người kể chuyện trong trong quan với lòi của nhân vật.

Câu 8

Đây là câu hỏi mở. Bạn cần phát biểu cảm nhận riêng của mình dựa trên việc đã đọc kĩ hai văn bản, đọc kĩ các đặc điểm của truyện. Có thể là cảm nhận về cách sử dụng ngôn ngữ đối thoại, ngôn ngữ nhân vật, cách dẫn dắt câu chuyện, cách miêu tả cảnh vật Nam Bộ,... Đoàn Giỏi và Nguyễn Quang Sáng đều là hai nhà văn Nam Bộ tiêu biểu nên khi nhận xét bạn sẽ rút ra nhiều điều về văn chương Nam Bộ nói chung

Xem toàn bộ: Giải SBT bài 8: Đất nước và con người