BÀI 1.4. THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT: ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN CỦA NGÔN NGỮ TRANG TRỌNG

A - MỤC TIÊU BÀI HỌC

- HS nhận biết được khái niệm, đặc điểm và tác dụng của ngôn ngữ trang trọng.

- HS hiểu và sử dụng ngôn ngữ trang trọng phù hợp với từng ngữ cảnh.

B - KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

I. LÝ THUYẾT

1. Thế nào là ngôn ngữ trang trọng

- Khái niệm: Ngôn ngữ trang trọng thể là loại ngôn ngữ thể hiện thái độ nghiêm túc, mang tính chất lễ nghi, chủ yếu được dùng trong hoàn cảnh giao tiếp theo nghi thức. Loại ngôn ngữ này xuất hiện ở cả dạng viết (bài tập, tiểu luận, giáo trình, hợp đồng, báo cáo…) và dạng nói (bài diễn thuyết, bài giảng, ý kiến trong hội thảo, lời nói với những người có tuổi tác, vị trí cao hơn…). 

- Đặc điểm: 

+ Thường sử dụng có sắc thái nghiêm trang, tôn kính, tao nhã,… không dùng tiếng lóng hay khẩu ngữ.

 + Thường sử dụng câu có cấu trúc đầy đủ, rõ ràng.

• Lưu ý:

Những tác phẩm văn học sáng tác theo phong cách cổ điển thường sử dụng ngôn ngữ trang trọng.

II. HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH

Đáp án bài 1:

Đáp án bài 2:

Nhận xét về ngôn ngữ của hai nhân vật Tuấn và Quỳnh trong đoạn trích:

+ Sử dụng từ ngữ có sắc thái trang nghiêm, tôn kính: dạ, đến hầu thăm cụ, thưa cụ…

+ Sử dụng cách xưng hô phù hợp đối với người có tuổi tác, vị trí cao hơn: cụ - con.

+ Sử dụng câu có cấu trúc đầy đủ, rõ ràng (thể hiện ở hai câu trả lời của Tuấn và Quỳnh).

Đáp án bài 3: 

a. Ngôn ngữ người nói sử dụng chưa phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp. Lý do: người nghe ở đây không chỉ có các bạn mà còn có cả thầy, cô giáo. HS chỉ sử dụng từ “chào” không có chủ ngữ hoặc từ ngữ thể hiện sự kính trọng với thầy cô là không thể hiện sự tôn kính dành cho người lớn tuổi có vị trí cao hơn mình. Bên cạnh đó còn sử dụng xưng hô mình chưa phù hợp vì như đã nói ở trên, người nghe ở đây không chỉ có những người ngang hàng mà còn có cả những người có tuổi tác vị trí cao hơn HS.

b. Ngôn ngữ người viết sử dụng chưa phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp, người viết sử dụng từ ngữ xưng hô chưa phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp, sử dụng khẩu ngữ. Lí do: Đây là bài làm văn nghị luận văn học của HS trong kì thi nên HS cần sử dụng ngôn ngữ nghiêm túc, khách quan, tránh sử dụng khẩu ngữ.

Đáp án bài 4: 

Khi trình bày kết quả nghiên cứu trong một cuộc thi nghiên cứu khoa học, cần sử dụng ngôn ngữ nghiêm túc, chính xác, khách quan; diễn đạt rõ ràng, trong sáng không sử dụng tiếng lóng, khẩu ngữ; sử dụng câu có cấu trúc đầy đủ rõ ràng. Nói cách khác cần sử dụng ngôn ngữ trang trọng khi trình bày kết quả nghiên cứu trong một cuộc thi nghiên cứu khoa học.