BÀI 17: VÙNG TÂY NGUYÊN

I. Mục tiêu bài học

- Trình bày được đặc điểm vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ của vùng.

- Trình bày được các thế mạnh và hạn chế về điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên của vùng.

- Nhận xét được đặc điểm dân cư, văn hoá của các dân tộc Tây Nguyên.

- Trình bày được sự phát triển và phân bố các ngành kinh tế thế mạnh của vùng Tây Nguyên.

II. Bài học

1. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ

- Bao gồm lãnh thổ của 5 tỉnh: Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk, Đắk Nông, Lâm Đồng, diện tích tự nhiên khoảng 54,5 nghìn km², chiếm 16,5% diện tích cả nước (2021).

- Không giáp biển.

- Tiếp giáp 2 nước là Lào và Cam-pu-chia; giáp vùng Duyên hải Nam Trung Bộ và Đông Nam Bộ; có vị trí chiến lược quan trọng về kinh tế, chính trị, an ninh quốc phòng.

2. Đặc điểm điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên

a) Thế mạnh

- Địa hình và đất: địa hình chủ yếu là các cao nguyên xếp tầng với độ cao khác nhau, đất chủ yếu là đất badan phân bố trên mặt bằng rộng lớn, tạo thuận lợi quy hoạch các vùng chuyên canh cây công nghiệp lâu năm, cây ăn quả và trồng rừng. Có khối núi Kon Tum với đỉnh Ngọc Linh (2598 m), Kon Ka Kinh (1761 m),…; khối núi cực Nam Trung Bộ với đỉnh Chư Yang Sin (2405 m),… có thể quy hoạch phát triển các vùng lâm sản, dược liệu quý,…

- Khí hậu mang tính chất cận xích đạo, phân hóa theo độ cao địa hình, chia thành 2 mùa mưa - khô rõ rệt. Mùa mưa có lượng mưa lớn, cung cấp nước cho sản xuất và sinh hoạt; mùa khô ít nước, kéo dài tạo điều kiện thuận lợi để phơi sấy, bảo quản nông sản. Một số cao nguyên cao trên 1000 m khí hậu mát mẻ, có thể phát triển du lịch, trồng cây cận nhiệt như chè, cây dược liệu,…

- Rừng: diện tích rừng khá lớn, tổng diện tích gần 2,6 triệu ha, tỉ lệ che phủ rừng khoảng 46% (2021). Rừng có tính đa dạng sinh học cao, nhiều nguồn gen quý hiếm, giàu trữ lượng và đa dạng về chủng loại, có nhiều loài dược liệu quý hiếm như sâm Ngọc Linh,… Nhiều vườn quốc gia như Chư Mom Rây (Kon Tum), Chư Yang Sin (Đắk Lắk),… khu dự trữ sinh quyển thế giới Kon Hà Nừng (Gia Lai), Lang Biang (Lâm Đồng).

- Nước: là đầu nguồn của hầu hết các con sông ở miền Trung, Đông Nam Bộ và một số phụ lưu của hệ thống sông Mê Công. Một số hệ thống sông chính là Sê San, Srêpôk, Đồng Nai, tạo tiềm năng thủy điện lớn. Các hồ tự nhiên, hồ thủy điện cũng là nguồn tưới tiêu quan trọng trong mùa khô, ngoài ra có thể khai thác cho mục đích du lịch và nuôi trồng thủy sản. Nguồn nước ngầm khá phong phú, cung cấp nước cho sinh hoạt và sản xuất.

- Khoáng sản: bô-xít là khoáng sản quan trọng nhất với trữ lượng lớn, phân bố chủ yếu ở Đắk Nông, Gia Lai và Kon Tum. Các khoáng sản khác như asen, đá axit, nước khoáng,…

b) Hạn chế

- Địa hình của vùng bị chia cắt phức tạp, có tính phân bậc rõ rệt gây khó khăn trong việc phát triển hạ tầng giao thông, kết nối với các khu vực khác. Tài r nguyên đất ở một số khu VỰC bị thoái hoá gây ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp.

- Mùa khô kéo dài cùng biến đổi khí hậu, mực nước ngầm hạ thấp gây ra nguy cơ thiếu nước cục bộ cho sản xuất và sinh hoạt, cháy rừng nghiêm trọng.

3. Đặc điểm dân cư và văn hóa

a) Đặc điểm dân cư

– Số dân 6 triệu người, trong đó đồng bào dân tộc thiểu số chiếm khoảng 38%, mật độ dân số trung bình 111 người/km2 (năm 2021).

– Tỉ lệ gia tăng dân số cao (1,25%), cơ cấu dân số trẻ.

– Tỉ lệ dân thành thị còn thấp khoảng 29%. Các đô thị tiêu biểu: Buôn Ma Thuột, Đà Lạt, Bảo Lộc, Pleiku,..

– Vùng có nhiều dân tộc: Kinh, Ê Đê, Gia Rai, Ba Na, Cơ Ho,... có văn hoá đa dạng, đậm đà bản sắc dân tộc; giàu kinh nghiệm sản xuất, làng nghề độc đáo; truyền thống đoàn kết.

b) Đặc điểm văn hoá

- Tây Nguyên đặc trưng bởi không gian văn hoá cồng chiêng gắn với việc xây dựng và duy trì đời sống tinh thần của người dân trong buôn, làng với các hoạt động sinh hoạt cộng đồng ở nhà Rông, nhà dài. Vào mùa xuân hoặc sau mỗi vụ thu hoạch, người dân Tây Nguyên thường tổ chức các lễ hội như lễ hội Cồng chiêng, lễ Mừng lúa mới,... Vùng còn lưu giữ nhiều di tích lịch sử – văn hoá có giá trị như Khu khảo cổ Cát Tiên (Lâm Đồng), Địa điểm Chiến thắng Đắk Tô – Tân Cảnh (Kon Tum),... -

- Hiện nay, trình độ dân trí của người dân Tây Nguyên ngày càng được nâng cao, tỉ lệ người lớn biết chữ đạt 91,8% (năm 2021).

4. Sự phát triển và phân bố các ngành kinh tế thế mạnh

a) Phát triển cây công nghiệp lâu năm và cây ăn quả

– Cây công nghiệp lâu năm:

+ Tây Nguyên là vùng chuyên canh cây công nghiệp lâu năm lớn của nước ta.

+ Là vùng trọng điểm số 1 trong sản xuất cà phê. Đắk Lắk là tỉnh tiêu biểu. 

+ Chè được trồng nhiều ở các cao nguyên cao thuộc Lâm Đồng, Gia Lai.

+ Cao su được trồng nhiều ở Gia Lai, Đắk Lắk.

+ Hồ tiêu, điều cũng là cây trồng quan trọng, được trồng nhiều ở Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông,..

– Cây ăn quả: Tây Nguyên có nhiều cây ăn quả như: bơ, sầu riêng, chuối,... dược trồng ở hầu hết các tỉnh.

b) Lâm nghiệp

– Khai thác và chế biến gỗ: Năm 2021, sản lượng gỗ khai thác là 753,7 nghìn m3. Đắk Lắk là tỉnh sản xuất nhiều nhất.

– Trồng rừng, khoanh nuôi và bảo vệ rừng: Vùng chú trọng phục hồi, bảo vệ và phát triển rừng gắn với bảo tồn đa dạng sinh học; kết hợp khai thác với trồng mới, khoanh nuôi, giao khoán bảo vệ rừng. Năm 2021 diện tích trồng mới đạt 19 nghìn ha. Gia Lai là tỉnh có diện tích rừng trồng mới nhiều nhất.

c) Công nghiệp sản xuất điện và công nghiệp khai khoảng

– Sản xuất điện:

+ Tây Nguyên có trữ năng thuỷ điện lớn thứ 2 cả nước, sau vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

+ Nhiều nhà máy thuỷ điện như: laly, Sê San, Srêpôk 3, Đồng Nai 3,...

+ Ngoài ra, vùng cũng phát triển năng lượng gió và năng lượng mặt trời.

– Công nghiệp khai khoáng: Khai thác bô-xít để sản xuất a-lu-min, nhôm. Trong quá trình khai thác và chế biến cần chú ý vấn đề bảo vệ môi trường.

d) Du lịch

– Tây Nguyên là vùng đất giàu tiềm năng, lợi thế để phát triển du lịch. Vùng tập trung phát triển các loại hình du lịch sinh thái và du lịch văn hoá gắn với việc bảo vệ môi trường. Các sản phẩm du lịch sinh thái bao gồm: thám hiểm, nghiên cứu các hệ sinh thái vườn quốc gia, hang động,....; du lịch trang trại; du lịch sinh thái nghỉ dưỡng núi và hồ trên núi;... Các sản phẩm du lịch văn hoá bao gồm: tìm hiểu giá trị kiến trúc nghệ thuật như nhà Rông, nhà dài, nhà mồ, các buôn làng,...

– Hoạt động du lịch phát triển mạnh ở Lâm Đồng và Đắk Lắk. Hai tỉnh này chiếm trên 70% doanh thu du lịch lữ hành toàn vùng (năm 2021). Thành phố Đà Lạt là trung tâm du lịch nổi tiếng của vùng. Các tuyến du lịch trọng điểm như "Con đường xanh Tây Nguyên", “Con đường huyền thoại - Đường mòn Hồ Chí Minh",... tạo điều kiện để thu hút khách du lịch trong và ngoài nước đến với Tây Nguyên.