PHẦN 2: ĐỊA LÍ DÂN CƯ

BÀI 6. DÂN SỐ VIỆT NA

Dân số là nhân tố quan trọng hàng đầu trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Dân số Việt Nam có đặc điểm gì và những đặc điểm này có ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển kinh tế - xã hội của nước ta?

I. Đặc điểm dân số

1. Quy mô và gia tăng dân số

- Năm 2021, Việt Nam có 98,5 triệu người:

+ Đứng thứ 3 trong khu vực Đông Nam Á.

+ Đứng thứ 8 ở châu Á.

+ Đứng thứ 15 trên thế giới. 

- Quy mô dân số nước ta lớn, tiếp tục tăng lên nhưng có xu hướng tăng chậm lại, tỉ lệ tăng dân số giảm dần.

2. Cơ cấu dân số

- Cơ cấu dân số theo giới tính:

+ Hiện trạng: Năm 2021, tỷ lệ nam giới chiếm 49,84% và nữ giới chiếm 50,16% trong tổng dân số.

+ Tuy nhiên, hiện nay đang xuất hiện tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh.

- Cơ cấu dân số theo độ tuổi:

+ Mức sinh giảm trong khi tuổi thọ trung bình tăng lên.

+ Cơ cấu dân số theo độ tuổi đang thay đổi nhanh chóng, với tỷ lệ trẻ em giảm và tỷ lệ người cao tuổi tăng.

+ Việt Nam đang trong giai đoạn cơ cấu dân số vàng, nhưng đồng thời cũng đã bước vào thời kỳ già hóa dân số.

- Cơ cấu dân số theo dân tộc:

+ Việt Nam có 54 dân tộc anh em, trong đó:

• Dân tộc Kinh chiếm khoảng 85% tổng dân số.
• Các dân tộc thiểu số chiếm khoảng 15%.

+ Các dân tộc thường sinh sống xen kẽ trên khắp các vùng miền, có truyền thống đoàn kết và cùng nhau xây dựng, bảo vệ đất nước.

- Cơ cấu dân số theo trình độ học vấn:

+ Trình độ học vấn của người dân Việt Nam ngày càng được nâng cao. Năm 2021, tỷ lệ người từ 15 tuổi trở lên biết chữ đạt 95,7%.

+ Số năm đi học trung bình của người từ 25 tuổi trở lên là 9,1 năm.

+ Tuy nhiên, có sự khác biệt đáng kể về trình độ học vấn giữa khu vực thành thị và nông thôn, cũng như giữa các vùng miền.

3. Phân bố dân cư

- Năm 2021, mật độ dân số nước ta là 297 người/km², cao gấp 5 lần mức trung bình thế giới và có sự chênh lệch giữa các vùng. 

+ Vùng Đồng bằng sông Hồng có mật độ dân số cao nhất, lên tới 1091 người/km².

+ Vùng Tây Nguyên mật độ dân số thấp nhất, chỉ có 111 người/km². 

- Dân cư nước ta chủ yếu sinh sống ở nông thôn. 

+ Năm 2021, tỉ lệ dân nông thôn là 62,9%, tỉ lệ dân thành thị là 37,1% tổng số dân.

II. Thế mạnh và hạn chế về dân số

1. Thế mạnh

– Dân số là nguồn lực quan trọng để phát triển đất nước. Quy mô dân số lớn dẫn đến nhu cầu về hàng hoá, dịch vụ lớn, tạo ra thị trường tiêu thụ lớn, là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội và tăng sức hấp dẫn thu hút đầu tư cả trong nước và nước ngoài. Người Việt Nam ở nước ngoài là nguồn lực quan trọng cho sự nghiệp xây dựng, phát triển và bảo vệ Tổ quốc.

- Quy mô dân số lớn, cơ cấu dân số vàng nên nước ta có nguồn lao động dồi dào, đáp ứng đủ yêu cầu về nhân lực để phát triển nền kinh tế đa ngành và bảo vệ vững chắc Tổ quốc.

- Mức sinh thấp, dân số tăng chậm tạo điều kiện thuận lợi nâng cao chất lượng dân số và chất lượng cuộc sống dân cư.

2. Hạn chế

- Quy mô dân số lớn và tăng lên hằng năm nảy sinh thách thức về an ninh lương thực, năng lượng; đảm bảo việc làm, giáo dục, y tế; sử dụng tài nguyên, bảo vệ môi trường,....

- Số lượng và tỉ lệ người cao tuổi ngày càng lớn, đòi hỏi tăng chi phí cho an sinh xã hội, dịch vụ y tế,...

- Phân bố dân cư chênh lệch lớn gây ra nhiều thách thức. 

+ Ở những khu vực dân cư tập trung, mật độ quá cao gây sức ép đến việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường; quá tải trong việc đáp ứng nhu cầu về việc làm, dịch vụ y tế, giáo dục,... 

+ Những khu vực dân cư thưa thớt, thiếu lao động để khai thác tài nguyên thiên nhiên, khó khăn trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển kinh tế – xã hội.

III. Chiến lược dân số của Việt Nam

1. Mục tiêu của chiến lược

- Duy trì vững chắc mức sinh thay thế (bình quân 2,1 con/một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ), giảm chênh lệch mức sinh giữa các vùng, đối tượng.

- Bảo vệ và phát triển dân số các dân tộc thiểu số có dưới 10 nghìn người, đặc biệt là những dân tộc thiểu số rất ít người.

- Đưa tỉ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên, phấn đấu duy trì cơ cấu tuổi ở mức hợp lí.

- Nâng cao chất lượng dân số: tăng tuổi thọ bình quân, nâng cao thể trạng người dân Việt Nam; phát huy tối đa lợi thế cơ cấu dân số vàng, tạo động lực mạnh mẽ cho sự phát triển đất nước nhanh, bền vững.

- Thúc đẩy phân bố dân số hợp lí và bảo đảm quốc phòng an ninh.

- Hoàn thành xây dựng và vận hành cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, đẩy mạnh lồng ghép các yếu tố dân số vào xây dựng và thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội.

2. Giải pháp

- Hoàn thiện chính sách, pháp luật về dân số.

- Đẩy mạnh giáo dục, truyền thông về dân số và phát triển.

- Phát triển mạng lưới dịch vụ nâng cao chất lượng dân số: tư vấn, khám sức khoẻ trước hôn nhân, kế hoạch hoá gia đình, tầm soát trước sinh và sơ sinh, chăm sóc sức khoẻ nhân dân, sức khoẻ người cao tuổi, phát triển giáo dục và đào tạo,...

- Bảo đảm đủ nguồn lực cho công tác dân số từ ngân sách Nhà nước và huy động nguồn lực xã hội.

- Tăng cường hợp tác khu vực, quốc tế trong lĩnh vực dân số.