PHẦN MỘT: GIÁO DỤC KINH TẾ

CHỦ ĐỀ 1: NỀN KINH TẾ VÀ CÁC CHỦ THỂ CỦA NỀN KINH TẾ

BÀI 2: CÁC CHỦ THẾ CỦA NỀN KINH TẾ

Mở đầu

Câu hỏi: Em hãy cùng bạn chơi trò “Tìm vật đoán tên” các đồ vật trong hộp kín và xác định những chủ thể, các hoạt động kinh tế liên quan đến đồ vật em tìm được trong trò chơi đó.

Giải nhanh:

Em tự thực hiện cùng bạn.

Chủ thể sản xuất

Câu hỏi: Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

Trên mảnh đất của gia đình, anh H đã thực hiện mô hình nuôi tôm thẻ chân trắng công nghệ cao. Anh bỏ tiền đầu tư ao, máy móc, thiết bị, tôm giống, thức ăn,... và thuê nhân công phụ giúp. Mô hình nuôi tôm công nghệ cao cho phép quản lí chất lượng nguồn nước, sử dụng men vi sinh để phòng trừ dịch bệnh cho tôm. Nhờ đó, người nuôi có được sản phẩm tôm sạch, đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng. Ngoài việc mang lại hiệu quả kinh tế cho bản thân, anh còn thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế đối với Nhà nước, tạo việc làm cho người dân địa phương và truyền đạt mô hình sản xuất “xanh và sạch” cho những hộ nuôi tôm lân cận. Với quy mô sản xuất như hiện nay, hộ nuôi tôm của anh H có triển vọng chuyên đôi từ hình thức hộ kinh doanh cá thể thành doanh nghiệp đề đáp ứng nhu cầu phát triển sản xuất trong tương lai.

(Theo Cổng thông tin Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tỉnh Đồng Nai, Startupdongnai.gov.vn)

a) Việc làm của chủ thể sản xuất trong thông tin bên đã đem lại điều gì cho bản thân anh và gia đình

b) Với vai trò là người sản xuất, anh H đã đóng góp gì cho nên kinh tế và xã hội?

c) Ngoài chủ thể sản xuất trong thông tin trên, em còn biết đến những chủ thế nào nữa?

Giải nhanh:

a) Mô hình nuôi tôm công nghệ cao đã mang lại hiệu quả kinh tế cao cho gia đình anh H. Nhờ ứng dụng công nghệ hiện đại, gia đình anh H đã thành công trong việc nuôi tôm.

b) Anh H đã đóng góp cho cộng đồng bằng cách: cung cấp thực phẩm sạch, tạo việc làm và chia sẻ kinh nghiệm sản xuất bền vững.

c) Ngoài chủ thể sản xuất trong thông tin trên, những chủ thể khác nữa là:

 - Doanh nghiệp sản xuất

 - Cá nhân, hộ gia đình sản xuất

 - Nông dân

Chủ thể trung gian

Câu hỏi: Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

  Các sản phẩm điện, điện tử đã trở thành những vật dụng quan trọng, thiết yếu trong đời sống của mọi gia đình. Tham gia chuỗi kết nối sản xuất và tiêu dùng, các siêu thị điện máy đã xuất hiện ngày càng nhiều ở các trung tâm kinh tế, những nơi tập trung dân cư.

  Các siêu thị đã hợp tác chặt chẽ với nhà sản xuất để cung cấp ra thị trường các sản phẩm điện và điện tử đa dạng, trong đó các sản phẩm sử dụng công nghệ mới tiết kiệm điện, giảm thải các chất khí làm gia tăng hiệu ứng nhà kính ngày càng chiếm ưu thế.

a) Hoạt động của chủ thể trung gian giúp ích gì cho người sản xuất và người tiêu dùng?

b) Ngoài những chủ thể trung gian kể trên, em còn biết đến những chủ thể trung gian nào khác nữa?

Giải nhanh:

a) Hoạt động của trung gian giúp: tạo điều kiện mua bán, tăng tính linh hoạt của thị trường và thúc đẩy sản xuất tiêu dùng.

b) Những chủ thể khác:

• Cửa hàng bách hóa
• Cửa hàng tiện lợi
• Chợ
• Công ty trung gian đặt vé máy bay

Chủ thể tiêu dùng

Câu hỏi: Em hãy phân tích tình huống và thảo luận

  Trường em sắp tổ chức hoạt động cắm trại, em được các bạn giao nhiệm vụ phụ trách chuẩn bị bữa trưa cho cả lớp. Với số tiền quỹ được giao, em sẽ cân nhắc trả lời những câu hỏi gì trước khi thực hiện nhiệm vụ?

Câu hỏi: Với vai trò là người tiêu dùng trong tình huống bên, em hãy cho biết quyết định chi tiêu của người tiêu dùng phụ thuộc vào những điều gì?

Giải nhanh:

Với số tiền quỹ được giao, em sẽ cân nhắc trả lời những câu hỏi như: 

 - Lớp sẽ có tất cả bao nhiêu bạn? 

 - Đa số các bạn thích ăn món gì? 

 - Món ăn các bạn đề xuất có phù hợp với tiền quỹ bỏ ra không?

 - Các món ăn có thể cho vào danh sách đặt bữa trưa là gì? Chọn món nào phù hợp nhất?

* Với vai trò là người tiêu dùng trong tình huống bên, quyết định chi tiêu của người tiêu dùng phụ thuộc vào:

 - Số tiền mình có.

 - Nhu cầu sử dụng.

 - Sản phẩm và phương thức mua hàng.

Chủ thể nhà nước

Câu hỏi: Em hãy đọc trường hợp, thông tin và thảo luận

Trường hợp. Về chức năng kinh tế, Nhà nước cũng đóng vai trò chủ thể sản xuất, khi các doanh nghiệp, đơn vị nhà nước trực tiếp tạo ra và cung cấp hàng hoá, dịch vụ công cho xã hội. Mặt khác, Nhà nước cũng là chủ thể tiêu dùng, hoặc là chủ thể trung gian kết nối người mua và người bản một số loại hàng hoá, dịch vụ đặc biệt trên thị trường. Tuy nhiên, vai trò quan trọng và khác biệt của chủ thể nhà nước so với các chủ thể kinh tế khác thể hiện ở chỗ, Nhà nước là chủ thể quản lí nền kinh tế.

Thông tin. Quốc hội Việt Nam đã phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 — 2025. Theo đó, Chính phủ huy động các nguồn lực khác cùng với nguồn lực ngân sách nhà nước để đầu tư, thực hiện mục tiêu giảm nghèo bền vững, hạn chế tái nghèo và phát sinh nghèo; hỗ trợ người nghèo, hộ nghèo vượt lên trên mức sống tối thiêu, tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản, nâng cao chất lượng cuộc sống.

(Theo Nghị quyết số 24/2021/QH15)

a) Từ trường hợp và thông tin bên, em hãy cho biết Nhà nước đang thực hiện vai trò gì với tư cách là một chủ thể của nền kinh tế.

b) Ngoài vai trò trên, em có thể nêu thêm những vai trò nào khác của chủ thể nhà nước trong nền kinh tế?

Giải nhanh:

a) Đối với tư cách là một chủ thể của nền kinh tế, Nhà nước đang thực hiện vai trò:

• Chủ thể sản xuất: Nhà nước trực tiếp cung cấp hàng hóa, dịch vụ công.
• Chủ thể tiêu dùng/trung gian: Kết nối mua bán hàng hóa, dịch vụ đặc biệt.
• Chủ thể quản lý: Điều tiết nền kinh tế, hỗ trợ phát triển.

b) Ngoài vai trò trên, Chủ thể nhà nước trong nền kinh tế có các vai trò như:

• Điều tiết nền kinh tế.
• Tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất kinh doanh.
• Giải quyết các vấn đề phát sinh.

Luyện tập

Câu 1:  Em hãy cho biết ai là chủ thể sản xuất trong những trường hợp sau đây. Vì sao?

A. Người lái xe taxi.

B. Hộ nông dân nuôi bò sữa.

C. Doanh nghiệp chế biến hạt điều xuất khẩu.

D. Một nhóm người đi du lịch.

E. Nhóm học sinh đang làm báo tường treo tại lớp.

G. Mẹ tranh thủ cắt may quần áo cho các con vào buổi tối.

Giải nhanh:

Chủ thể sản xuất trong những trường hợp sau:

A. Chủ thể sản xuất: Công ty taxi vì: người lái taxi trực tiếp làm công việc.

B. Chủ thể sản xuất: Người nông dân vì: người nông dân trực tiếp chăn nuôi bò.

C. Chủ thể sản xuất: Doanh nghiệp vì: doanh nghiệp trực tiếp kinh doanh, sản xuất ra hạt điều.

D. Chủ thể sản xuất: Có thể là người hướng dẫn viên du lịch vì: người hướng dẫn viên trực tiếp hướng dẫn và giới thiệu cho khác

E. Chủ thể sản xuất: Không phải chủ thể sản xuất vì: việc này không thu lợi nhuận

G. Không phải chủ thể sản xuất vì: việc làm này không thu lợi nhuận

Câu 2: Giả sử gia đình em có một hec-ta đất vườn đang trồng xen nhiều loại cây. Với mong muốn tăng thu nhập, cải thiện kinh tế gia đình, bố mẹ em đang suy nghĩ chuyền sang trồng một loại cây ăn quả có giá trị kinh tế cao. Em hãy cùng các bạn phân tích để nêu ý kiến cho bố mẹ em:

a) Gợi ý về loại cây ăn quả nên trồng và nêu các lí do về lựa chọn đó.

b) Phân tích đối tượng tiêu dùng của sản phẩm mới và những yêu cầu về chất lượng sản phẩm của người tiêu dùng.

c) Đề xuất những việc cần làm để chuyển đổi việc sử dụng đất vườn nhà em theo mục tiêu mới.

Giải nhanh:

* Ví dụ tham khảo:

a) Gợi ý về loại cây ăn quả nên trồng và nêu các lí do về lựa chọn đó.

Cây vải thiều

=> Lí do: là loại quả mang giá trị dinh dưỡng và kinh tế cao, không kén đất, quan trọng là đất phải thoát nước, tầng đất dày, nếu vận dụng đúng kỹ thuật trồng cây vải thiều và quy trình chăm sóc hợp lý, bà con nông dân hoàn toàn có thể trồng vải thiều ở mọi nơi trên đất nước mà vẫn đạt năng suất tối đa

b) Phân tích đối tượng tiêu dùng của sản phẩm mới và những yêu cầu về chất lượng sản phẩm của người tiêu dùng.

- Vải thiều là sản xuất được xuất khẩu ra nước ngoài với giá trị cao.

- Các thị trường xuất khẩu cây vải thiều như Trung Quốc, Campuchia, Singapore, Lào, Hàn Quốc, Nhật Bản.

- Khi xuất khẩu cần đạt các yêu cầu:

• Về độ chín: Thịt quả phải đạt được chất lượng mang hương thơm đặc trưng của vải thiều. Vị ăn vào ngọt đậm đà, tươi mọng nước. Tổng hàm lượng chất khô hòa tan của dịch quả vải không dưới 17%. Toàn bộ mỗi quả vải thiều không hề có mùi vị lạ nào khác. Đồng thời, màu sắc của trái vải tươi sáng, ửng hồng hoặc đỏ đồng đều toàn vỏ.
• Về cân nặng: Xét về đường kính khi cắt ở bề mặt ngang lớn nhất phải đạt được đúng như tiêu chuẩn đã cam kết trong hợp đồng mua bán giữa hai bên đối tác và không được nhỏ hơn 25mm. Đồng thời, số quả trong tổng lượng cân 1kg không nhiều hơn 65 quả, các cuống vải không dài quá 5mm và được ngắt ở “khất” tự nhiên của cuống quả. Những tiêu chuẩn khắt khe ở trên giúp đảm bảo chất lượng vải thiều xuất khẩu là sản phẩm nông sản tốt nhất.
• Về hình dáng: Quả vải thiều để có thể đạt chất lượng xuất khẩu còn phải đảm bảo về hình dáng quả. Quả phải tươi, đầy đặn và phát triển bình thường, không bị dập nát hoặc bầm. Đồng thời, chiều dài cuống quả phải đạt mức cho phép như đã thỏa thuận trước trong hợp đồng mua, bán sản phẩm.

c) Đề xuất những việc cần làm để chuyển đổi việc sử dụng đất vườn nhà em theo mục tiêu mới.

  - Phân lô đất cho từng mục đích khác nhau.

  - Kiểm tra và cải thiện chất lượng đất.

Câu 3: Lớp em gồm 40 học sinh, dự định tổ chức một chuyến tham quan kết hợp với các hoạt động ngoại khoá vào dịp hè. Dự kiến nguồn kinh phí mỗi bạn đóng góp 200 000 đồng để cùng chi tiêu cho một ngày dã ngoại tại Khu bảo tồn thiên nhiên cách trường 50km. Là một thành viên trong ban tổ chức chuyến đi, em sẽ cùng các bạn cân nhắc trả lời các câu hỏi sau như thế nào để có quyết định hợp lí:

a) Lớp sẽ sử dụng phương tiện giao thông gì phù hợp nhất để di chuyển?

b) Lớp dự định sử dụng những dịch vụ gì ở Khu bao tồn thiên nhiên?

c) Nhóm hậu cần sẽ chuẩn bị những gì, số lượng bao nhiêu cho bữa trưa của cả lớp tại nơi dã ngoại?

đ) Tại sao ban tổ chức, với tư cách là người đại điện tập thể lớp lại cần trả lời những câu hỏi trên?

Giải nhanh:

a) Phương tiện di chuyển: Sử dụng xe khách 49 chỗ.

b) Dịch vụ: Khám phá, tham quan, trò chơi, teambuilding, trải nghiệm cứu hộ.

c) Chuẩn bị: 

* Đồ dùng cá nhân, đồ ăn, nước uống. 

* Dụng cụ teambuilding, quà tặng. 

* Bữa trưa cho học sinh và giáo viên.

d) Mục tiêu: 

* Lên kế hoạch chi tiết. 

* Phòng tránh rủi ro. 

* Đảm bảo chuyến đi thành công và thú vị.

Câu 4: Em hãy thảo luận nhóm với các bạn trong tổ để trả lời những câu hỏi sau:

a. Vì sao sự phân biệt giữa người sản xuất và người tiêu dùng chỉ có ý nghĩa tương đối?

b. Hãy chỉ ra sự phụ thuộc, tác động qua lại giữa người sản xuất, người tiêu dùng và chủ thể trung gian.

c. Hãy tìm thêm những ví dụ về chủ thể trung gian trong các hoạt động kinh tế mà em biết? Trong mỗi ví dụ, em hãy làm rõ vai trò của chủ thể trung gian và tác động qua lại giữa chủ thể trung gian với các chủ thể kinh tế khác.

Giải nhanh:

a) Vai trò kép: Người sản xuất và người tiêu dùng có thể là một, tùy thuộc vào hoàn cảnh.

b) Liên kết sản xuất - tiêu dùng: Sản xuất -> Trung gian -> Tiêu dùng. 

c) Ví dụ: Người nông dân chăm sóc, gieo trồng cây lúa, sản xuất ra các loại trái cây (người sản xuất) -> người thương lái sẽ đến nhà vườn để mua và bán ra thị trường (chủ thể trung gian) ->  Thương lái sẽ phân loại và bán cho các thương nhân trên thị trường tại các chợ, siêu thị,… (chủ thể trung gian) -> Tùy theo nhu cầu khác nhau mà người tiêu dùng sẽ mua các loại trái cây từ người bán (người tiêu dùng)

Câu 5: Em hãy tìm ví dụ để làm rõ vai trò của chủ thể nhà nước trong, việc tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ thể kinh tế khác hoạt động sản xuất kinh doanh hiệu quả,

Giải nhanh:

Ví dụ để làm rõ vai trò của chủ thể nhà nước trong, việc tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ thể kinh tế khác hoạt động sản xuất kinh doanh hiệu quả:

 - Nhà nước đã ra các chính sách trong việc thực hiện bình ổn giá các mặt hàng xăng dầu, vật tư nông nghiệp, thức ăn gia súc, gia cầm và thực hiện các chính sách trợ giá nông sản, hỗ trợ thiệt hại về cây ăn trái bị mất mùa, mất giá do ảnh hưởng bởi dịch COVID-19

 -Trước những diễn biến phức tạp của giá xăng dầu thế giới, công cụ Quỹ bình ổn giá xăng dầu đã được sử dụng linh hoạt, hiệu quả, giúp cho công tác điều hành giá xăng dầu trong nước tăng/giảm với mức phù hợp, không để xảy ra tình trạng đột biến về giá.

 -Với mặt hàng vật tư nông nghiệp, thức ăn gia súc, gia cầm, Bộ Tài chính cho biết, hiện nay nước ta đang thực hiện nhất quán chủ trương quản lý giá theo nguyên tắc thị trường có sự điều tiết của Nhà nước theo quy định của Luật Giá và các văn bản hướng dẫn. Nhà nước tôn trọng quyền tự định giá, cạnh tranh về giá của tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh. Nhà nước chỉ gián tiếp tác động vào sự hình thành và vận động của giá mặt hàng trên qua các biện pháp kinh tế vĩ mô như xây dựng và ban hành các chính sách phát triển sản xuất, điều hoà cung cầu...

Vận dụng

Câu 1: Hãy tìm hiểu về một hoạt động sản xuất ở địa phương em để viết một bài thu hoạch ngắn mô tả về các quyết định của chủ thể sản xuất với việc trả lời các câu hỏi như: Sản xuất cái gì? Số lượng bao nhiêu? Sản xuất như thế nào (bằng cách nào)? Phải sử dụng những nguồn lực gì? Sản xuất cho đối tượng nào (cho ai)?

Giải nhanh:

Hãy trả lời các câu hỏi để làm dàn ý thực hiện bài báo cáo:

  - Sản xuất cái gì? 

  - Số lượng bao nhiêu? 

  - Sản xuất như thế nào (bằng cách nào)? 

  - Phải sử dụng những nguồn lực gì? 

  - Sản xuất cho đối tượng nào (cho ai)?

Câu 2: Là một người tiêu dùng thông minh và có trách nhiệm, em hãy viết những điều cần chú ý khi sử dụng hàng hoá và dịch vụ cho tiêu dùng cá nhân và gia đình.

Giải nhanh:

Khi tiêu dùng, cần:

• Tuân thủ pháp luật: Không mua bán hàng cấm, hại xã hội.
• Có trách nhiệm: Mua hàng khi có nhu cầu và khả năng thanh toán.
• Lựa chọn thông minh: Phù hợp với nhu cầu cá nhân.