PHẦN HAI: GIÁO DỤC PHÁP LUẬT

CHỦ ĐỀ 9:  PHÁP LUẬT NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

BÀI 19: PHÁP LUẬT NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Mở đầu

Câu hỏi: Em hãy cùng các bạn tham gia trò chơi “Ai nhanh hơn”. Nêu những quy định của pháp luật mà em biết.

Giải nhanh:

Về giao thông: Người tham gia giao thông phải tuân thủ luật giao thông, không được vi phạm các quy định về an toàn như: đi dàn hàng ngang, uống rượu bia khi lái xe, buông cả hai tay khi điều khiển xe.

Về bảo vệ di sản văn hóa: Nghiêm cấm các hành vi xâm hại đến di sản văn hóa như: chiếm đoạt, phá hủy, đào bới trái phép, buôn bán trái phép di vật, cổ vật.

Khái niệm pháp luật 

Câu hỏi: Em hãy đọc các điều luật dưới đây và trả lời câu hỏi

  1 Bộ luật Dân sự năm 2015

  Điều 584. Căn cử phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại (trích)

1. Người nào có hành vi xâm phạm tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, quyền, lợi ích hợp pháp khác của người khác mà gây thiệt hại thì phải bồi thường.

  2 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020

  Điều 59. Bảo vệ môi trường nơi công cộng (trích)

1. Cơ quan, tổ chức, hộ gia đình, cá nhân có trách nhiệm thực hiện quy định về bảo vệ môi trường và giữ gìn vệ sinh nơi công cộng; phân loại, chuyển rác thải vào từng, loại thùng chứa rác công cộng hoặc đúng nơi quy định tập trung rác thải, không để vật nuôi gây mất vệ sinh nơi công cộng.

Câu hỏi:

a) Theo em, các điều khoản trong Bộ luật Dân sự và Luật Bảo vệ môi trường là những quy định dành cho những ai?

b) Các quy định của pháp luật do cơ quan nào ban hành và đảm bảo thực hiện?

c) Pháp luật là quy tắc xử sự chung cho tất cả mọi người hay chỉ dành cho người vi phạm? Vì sao?

Giải nhanh:

a) Bộ luật Dân sự và Luật Bảo vệ môi trường áp dụng cho tất cả người dân Việt Nam.

b) Pháp luật do Nhà nước ban hành và đảm bảo thực hiện.

c) Pháp luật là quy tắc xử sự chung cho mọi người.

• Giải thích:
• Quy tắc xử sự chung tạo sự công bằng và bình đẳng trong thực hiện quyền và nghĩa vụ.
• Pháp luật điều chỉnh các mối quan hệ trong đời sống xã hội để duy trì trật tự, nên áp dụng cho tất cả mọi người.

Đặc điểm của pháp luật

Câu 1: Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

Thông tin 1. Theo Luật Giao thông đường bộ năm 2008, người điều khiến, người ngôi trên xe mô tô hai bánh, xe gắn máy phải đội mũ bảo hiểm có cài quai đúng quy cách; người điều khiển xe mô tô hai bánh, xe mô tô ba bánh, xe gắn máy không được sử dụng ô, điện thoại di động, buông cả hai tay hoặc đi xe bằng một bánh đói với xe hai bánh, bằng hai bánh đối với xe ba bánh.

Thông tin 2. Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2020 quy định, người hoạt động sản xuất, kinh doanh thực hiện nghĩa vụ nộp thuế hàng hoá, dịch vụ.

Thông tin 3. Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định, các bên kí kết hợp đồng dân sự có nghĩa vụ thực hiện đúng hợp đồng đã kí kết.

Thông tin 4. Điều lệ Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chi Minh quy định nhiệm vụ của đoàn viên là tích cực học tập, lao động rèn luyện, tham gia các hoạt động xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; gương mẫu chấp hành và vận động thanh, thiếu nhi thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; chấp hành Điều lệ Đoàn và các nghị quyết của Đoàn.

a) Qua các thông tin trên, em hãy cho biết, các quy định trong Luật Giao thông đường bộ, Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp và Bộ luật Dân sự dành cho những đối tượng nào? Ở đâu?

b) Em hãy chỉ ra điểm khác biệt của pháp luật với Điều lệ Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh.

Giải nhanh:

a) Luật Giao thông đường bộ, Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp, và Bộ luật Dân sự áp dụng cho tất cả các cơ quan, tổ chức, cá nhân tại Việt Nam.

b) Điểm khác biệt giữa pháp luật và Điều lệ Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh:

• Pháp luật: áp dụng cho tất cả mọi người trên toàn lãnh thổ Việt Nam.
• Điều lệ Đoàn: áp dụng cho đoàn viên Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh.

Câu 2: Em hãy đọc thông tin, tình huống và trả lời câu hỏi

Thông tin. Người nào dùng vũ lực, đe doạ dùng vũ lực ngay tức khắc hoặc có hành vi khác làm cho người bị tán công lâm vào tình trạng không thể chống cự được nhằm chiếm đoạt tài sản, thì bị phạt tù từ 3 năm đến 10 năm.

(Khoản 1 Điều 168 Bộ luật Hình sự năm 2015 - Sửa đổi, bổ sung năm 2017)

Tình huống. Bà Y là chủ một cửa hàng tạp hoá. Năm nay việc làm ăn của cửa hàng bà Y đem lại doanh thu và lợi nhuận cao hơn nắm trước, nhưng tháng trước, cơ quan quản li thị trường đến kiểm tra cửa hàng, nhận thấy có một số mặt hàng không rõ nguồn gốc, cơ quan quản lí thị trường đã lập biên bản và xử phạt vi phạm hành chính đối với cửa hàng của bà Y.

a) Vì sao cửa hàng của bà Y bị xử phạt vi phạm hành chính?

b) Việc cơ quan quản lí thị trường xử phạt cửa hàng bà M thể hiện điều gì của pháp luật?

Giải nhanh:

a) Cửa hàng của bà Y bị xử phạt vi phạm hành chính vì: cửa hàng bán các mặt hàng không rõ nguồn gốc.

b) Cơ quan quản lí thị trường xử phạt cửa hàng bà Y thể hiện: quyền lực của nhà nước về việc áp dụng pháp luật và xử phạt các hành vi vi phạm pháp luật.

Câu 3: Em hãy đọc đoạn hội thoại sau và trả lời câu hỏi

Trong giờ thảo luận, Trang hỏi Linh:

- Trang: Mình nghe nói, pháp luật được quy định rất chặt chẽ, mà không, hiểu chặt chẽ như thế nào?

- Linh: Nói pháp luật được quy định chặt chẽ là đúng rồi, vì pháp luật được thể hiện trong các văn bản quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành. Các văn bản này quy định rõ ràng, một nghĩa để mọi người hiểu đúng và làm đúng.

- Trang: Thế còn tính thống nhất của pháp luật là thế nào nhĩ?

- Linh: Nghĩa là, văn bản do cơ quan nhà nước cắp dưới ban hành không được trái với văn bản do cơ quan nhà nước cấp trên ban hành.

- Trang: Mình hiểu ra rồi.

Từ đoạn hội thoại trên em hãy cho biết, tính chặt chẽ về hình thức của pháp luật được thể hiện như thế nào?

Giải nhanh:

Tính chặt chẽ về hình thức của pháp luật được thể hiện ở việc:

• Các văn bản pháp luật được ban hành bởi các cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
• Nội dung các văn bản pháp luật phải tuân thủ theo một hệ thống cấp bậc rõ ràng, từ Hiến pháp đến các luật, pháp lệnh khác.
• Các quy định pháp luật phải rõ ràng, chính xác, không mâu thuẫn với nhau.

Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội

Câu 1: Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

Thông tin 1. Luật Doanh nghiệp năm 2020 quy định, doanh nghiệp có quyền tự do kinh doanh ngành, nghề mà luật không cấm; tự chủ kinh doanh và lựa chọn hình thức tổ chức kinh doanh; chủ động lựa chọn ngành, nghề, địa bàn, hình thức kinh doanh. Doanh nghiệp có nghĩa vụ tổ chức công tác kế toán, nộp thuế và thực hiện các nghĩa vụ tài chính khác theo quy định của pháp luật; bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động.

Thông tin 2. Luật Giao thông đường bộ năm 2008 quy định, người tham gia giao thông phải đi bên phải theo chiều đi của mình, đi đúng làn đường, phân đường quy định và phải chấp hành hệ thống báo hiệu đường bộ; người đi bộ phải đi trên hè phố, lề đường; người điều khiến, người ngôi trên xe mô tô hai bánh, xe gắn máy phải đội mũ bảo hiểm có cài quai đúng quy cách.

a) Em hãy cho biết, Luật Doanh nghiệp có vai trò thế nào đối với Nhà nước và doanh nghiệp?

b) Những quy định của Luật Giao thông đường bộ có ý nghĩa như thế nào đối với Nhà nước và xã hội.

Giải nhanh:

a) Vai trò của Luật Doanh nghiệp:

Luật Doanh nghiệp giúp quản lý hoạt động kinh tế, đảm bảo trật tự thị trường và tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển bền vững.

b) Ý nghĩa của Luật Giao thông đường bộ:

Luật Giao thông đường bộ góp phần bảo đảm trật tự, an toàn giao thông, phục vụ nhu cầu đi lại của người dân và phát triển kinh tế - xã hội.

Câu 2: Em hãy đọc thông tin, thảo luận tình huống dưới đây

Thông tin. Luật Bầu cử Quốc hội và Hội đồng nhân dân năm 2015 quy định, công dân nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đủ 18 tuổi trở lên có quyên bầu cử và đủ 21 tuổi trở lên có quyền ứng cử vào Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp.

Tình huống. Anh X là nhân viên của Công ty H ở miền Bắc. Tháng trước, anh xin nghỉ phép vào miễn Nam để thăm người em ruột đang bị ốm. Do trục trặc vẻ vé tàu nên anh không thể trở ra miền Bắc và đến cơ quan làm việc ngay sau khi hết phép được. Anh X đã gọi điện thoại và gửi đơn đến Giám đốc Công ty nêu rõ lí do và xin được nghỉ thêm 3 ngày. Sau đó, Giám đốc Công ty H đã ra quyết định sa thải anh X với lí do: Tự ý nghỉ làm việc ở công ty. Anh X đã khiếu nại Quyết định của Giám đốc vì cho rằng, căn cứ vào Điều 125 Bộ luật Lao động năm 2019, quyết định sa thải anh là không đúng pháp luật.

a) Ở thông tin 1, công dân đã thực hiện quyền gì của mình và thực hiện như thế nào?

b) Vì sao anh X lại căn cứ vào Điều 125 Bộ luật Lao động năm 2019 đề khiếu nại quyết định của Giám đốc Công ty H?

Giải nhanh:

a) Ở thông tin 1, công dân đã thực hiện quyền bầu cử, ứng cử:

Công dân nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam đủ 18 tuổi trở lên có quyền bầu cử và đủ 21 tuổi trở lên có quyền ứng cử vào Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp. (theo Luật Bầu cử Quốc hội và Hội đồng nhân dân năm 2015).

b) Anh X căn cứ vào Điều 125 Bộ luật Lao động năm 2019 để khiếu nại quyết định của Giám đốc Công ty H vì: anh X gặp vấn đề bất khả kháng không thể đến công ty làm việc trong 3 ngày, nhưng không vi phạm các trường hợp nêu trong Điều 125 Bộ luật Lao động năm 2019 về việc áp dụng hình thức xử lý kỷ luật sa thải.

Điều 125. Áp dụng hình thức xử lý kỷ luật sa thải

Hình thức xử lý kỷ luật sa thải được người sử dụng lao động áp dụng trong trường hợp sau đây:

 1. Người lao động có hành vi trộm cắp, tham ô, đánh bạc, cố ý gây thương tích, sử dụng ma túy tại nơi làm việc;

 2. Người lao động có hành vi tiết lộ bí mật kinh doanh, bí mật công nghệ, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ của người sử dụng lao động, có hành vi gây thiệt hại nghiêm trọng hoặc đe dọa gây thiệt hại đặc biệt nghiêm trọng về tài sản, lợi ích của người sử dụng lao động hoặc quấy rối tình dục tại nơi làm việc được quy định trong nội quy lao động;

 3. Người lao động bị xử lý kỷ luật kéo dài thời hạn nâng lương hoặc cách chức mà tái phạm trong thời gian chưa xóa kỷ luật. Tái phạm là trường hợp người lao động lặp lại hành vi vi phạm đã bị xử lý kỷ luật mà chưa được xóa kỷ luật theo quy định tại Điều 126 của Bộ luật này;

 4. Người lao động tự ý bỏ việc 05 ngày cộng dồn trong thời hạn 30 ngày hoặc 20 ngày cộng dồn trong thời hạn 365 ngày tính từ ngày đầu tiên tự ý bỏ việc mà không có lý do chính đáng.

Trường hợp được coi là có lý do chính đáng bao gồm thiên tai, hỏa hoạn, bản thân, thân nhân bị ốm có xác nhận của cơ sở khám bệnh, chữa bệnh có thẩm quyền và trường hợp khác được quy định trong nội quy lao động.

Luyện tập

Câu 1: Xử lí tình huống

a. Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định nam, nữ khi kết hôn với nhau phải tuân theo điều kiện về độ tuổi “nam từ đủ 20 tuôi trở lên, nữ từ đủ 18 tuôi trở lên”, là thể hiện đặc điểm nào của pháp luật?

b. Trên cơ sở quy định của pháp luật về kinh doanh, ông Tuấn đã đăng kí mở cửa hàng bán đồ nội thất gia đình và được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp giấy chứng nhận đăng kí kinh doanh.

Vai trò nào của pháp luật được thể hiện trong trường hợp trên? Vì sao?

c. Công ty M kinh doanh có hiệu quả nhưng kê khai doanh thu thiếu trung thực để giảm bớt tiền thuế phải nộp làm thất thu lớn cho Nhà nước. Trên cơ sở pháp luật, cơ quan thuế đã xử phạt Công ty M vi hành vi gian dối trong kê khai thuế.

Quyết định xử phạt của cơ quan thuế là thể hiện vai trò nào của pháp luật?

Giải nhanh:

a) Đặc điểm của pháp luật: Pháp luật mang tính quy phạm chung và bắt buộc.

b) Vai trò của pháp luật:

• Quản lý xã hội: Nhà nước cấp giấy phép kinh doanh để quản lý hoạt động kinh doanh.
• Bảo vệ quyền lợi: Pháp luật bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân như ông Tuấn.

c) Quyết định xử phạt:

Quyết định xử phạt thể hiện vai trò của pháp luật trong việc đảm bảo công bằng và trật tự xã hội.

Câu 2: Có ý kiến cho rằng, để quản lí kinh tế, quản lí các lĩnh vực xã hội thì không nhất thiết phải có pháp luật, chỉ cần có chính sách của Nhà nước và tuyên truyền trong nhân dân là được.

Em đồng ý hay không đồng ý với ý kiến trên? Vì sao?

Giải nhanh:

Tôi không đồng ý với ý kiến trên vì: Pháp luật không chỉ là những quy định mà còn là công cụ để quản lý xã hội. Xử phạt là biện pháp cần thiết để đảm bảo mọi người tuân thủ pháp luật và duy trì trật tự xã hội. Nếu không có xử phạt, xã hội sẽ trở nên bất ổn và vô kỷ luật.

Câu 3:  Em hãy cho biết, pháp luật có vai trò như thế nào đối với em và các bạn trong lớp, trong trường? Cho ví dụ.

Giải nhanh:

* Vai trò như thế nào đối với em và các bạn trong lớp, trong trường:

 - Góp phần giáo dục đạo đức, lối sống, hình thành nhân cách, rèn luyện hành vi ứng xử cho thế hệ trẻ.

 - Hình thành thói quen, tạo nếp sống, hành động “sống và làm việc theo Hiến pháp và Pháp luật.” cho học sinh.

 - Đối với môi trường học đường, Phổ biến pháp luật góp phần đưa pháp luật đến với những công dân trẻ tuổi bằng con đường ngắn nhất, nhanh nhất, hiệu quả nhất, giảm khả năng xảy ra các hành vi vi phạm pháp luật sau này.

 - Giúp học sinh vừa có ý thức tự giác, chủ động, vừa nhận thức được những giới hạn cụ thể trong thái độ và hành vi của mình, nhằm giảm thiểu những vi phạm nội qui, qui định của nhà trường và vi phạm pháp luật ở ngoài xã hội.

=> Ví dụ:

• Ví dụ 1. Ngoài việc nắm bắt những nội qui, qui chế nhà trường, học sinh chúng em còn cần có những hiểu biết cơ bản về pháp luật, về an toàn giao thông, phòng chống ma tuý và các tệ nạn xã hội,…
• Ví dụ 2. Nhà trường có các hoạt động giáo dục ngoại khóa, giáo dục ngoài giờ lên lớp với các hình thức như nói chuyện pháp luật, thi tìm hiểu pháp luật, viết báo tường, sinh hoạt theo chủ đề pháp luật, tọa đàm, hội thảo chuyên đề, tham dự phiên tòa để phổ biến pháp luật cho học sinh,

Vận dụng

Câu hỏi: Em hãy cùng các bạn trong nhóm lập dự án tuyên truyền về vai trò của pháp luật đối với công dân về quyền bình đẳng giới, thân thẻ, sức khoẻ của công dân theo gợi ý sau: mục đích, đi tượng tuyên truyền; nội dung tuyên truyền; hình thức tuyên truyền; thời gian, địa điểm thực hiện; trình bày kế hoạch trước lớp.

Giải nhanh:

Em tự thực hiện.

* Gợi ý tham khảo: 

Các nội dung tuyên truyền:

• Phổ biến các quyền bình đẳng giới, thân thẻ, sức khoẻ của công dân trong Hiến pháp 2013 và hệ thống pháp luật Việt Nam.
• Nội dung của từng quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân.
• Vận động học sinh, sinh viên thực hiện đúng các quyền bình đẳng giới, thân thẻ, sức khoẻ của công dân.