BÀI 3 - CÁC CẤP ĐỘ TỔ CHỨC CỦA THẾ GIỚI SỐNG

MỞ ĐẦU

Câu 1: Vật sống hay không sống đều được cấu tạo từ các nguyên tố hóa học, có thể được tổ chức theo các cấp độ khác nhau và có chung nhiều đặc điểm. Tuy vậy, thế giới sống được tổ chức một cách đặc biệt tạo nên các sinh vật có những đặc điểm mà vật không sống không có được. Vậy thế giới sống được tổ chức như thế nào và có các đặc điểm chung gì?

Đáp án chuẩn:

* Cách tổ chức của thế giới sống: Được tổ chức thành nhiều cấp độ từ nhỏ đến lớn, bao gồm các cấp tổ chức trung gian như nguyên tử, phân tử, bào quan, mô và các cấp tổ chức cơ bản như tế bào, cơ thể, quần thể, quần xã và hệ sinh thái. Tất cả các cấp độ này đều được cấu tạo từ một hoặc nhiều tế bào.

* Đặc điểm chung của thế giới sống:

  - Thế giới sống tuân theo nguyên tắc tổ chức thứ bậc.

  - Các cấp độ tổ chức sống là hệ mở và tự điều chỉnh.

  - Thế giới sống liên tục tiến hóa.

I. CÁC CẤP ĐỘ TỔ CHỨC CỦA THẾ GIỚI SỐNG

1. Khái niệm cấp độ tổ chức sống

Câu 1: Nêu khái niệm cấp độ tổ chức sống.

Đáp án chuẩn:

Cấp độ tổ chức sống là cấp độ có đầy đủ chức năng của sự sống như sinh trưởng, phát triển, sinh sản, cảm ứng, chuyển hóa vật chất và năng lượng.

Câu 2: Quan sát hình 3.1, hãy cho biết những cấp độ tổ chức nào có đầy đủ các đặc điểm của sự sống.

Đáp án chuẩn:

Các cấp độ cơ bản của tổ chức sống bao gồm: Tế bào → Cơ thể → Quần thể → Quần xã → Hệ sinh thái.

2. Mối quan hệ giữa các cấp độ tổ chức của thế giới sống

Câu 1: Giải thích mối quan hệ giữa các cấp độ tổ chức sống.

Đáp án chuẩn:

Mối quan hệ giữa các cấp độ tổ chức sống được thể hiện qua cấu tạo và chức năng:

* Giữa các cấp độ tổ chức sống có mối quan hệ về cấu tạo:

    - Tế bào được hình thành từ các cấp độ tổ chức nhỏ hơn như bào quan, phân tử, nguyên tử.

    - Các tế bào cùng loại về hình dạng và chức năng hợp lại thành mô.

    - Các mô cùng thực hiện một chức năng kết hợp lại thành cơ quan.

    - Các cơ quan có chức năng tương tự hợp lại thành hệ cơ quan.

    - Hệ cơ quan phối hợp hoạt động tạo thành cơ thể.

    - Các cá thể cùng loài sống trong cùng một khu vực tạo thành quần thể.

    - Nhiều quần thể khác loài cùng tồn tại trong cùng một khu vực tạo thành quần xã.

    - Các quần xã tương tác với nhau và với môi trường hình thành hệ sinh thái.

* Giữa các cấp độ tổ chức sống có mối quan hệ về chức năng:

    - Các cấp độ tổ chức sống hoạt động thống nhất với nhau để duy trì các hoạt động sống.

    - Ví dụ: Quá trình chuyển hóa vật chất và năng lượng trong thế giới sống là cơ chế liên kết giữa các cấp độ tổ chức sống.

    - Nguồn năng lượng là yếu tố cung cấp cho sự tồn tại của thế giới sống.

II. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA THẾ GIỚI SỐNG

Câu 1: Nêu đặc điểm chung của các cấp độ tổ chức sống. Tại sao nói các cấp độ tổ chức sống là những hệ mở, tự điều chỉnh? 

Đáp án chuẩn:

* Đặc điểm chung của các cấp độ tổ chức sống:

  - Thế giới sống được tổ chức theo nguyên tắc thứ bậc.

  - Các cấp độ tổ chức sống là những hệ mở và tự điều chỉnh.

  - Thế giới sống liên tục tiến hoá.

* Các cấp độ tổ chức sống là những hệ mở, tự điều chỉnh vì:

  - Các cấp độ tổ chức sống không ngừng trao đổi vật chất và năng lượng với môi trường.

  - Chúng có khả năng tự điều chỉnh để duy trì ổn định các thông số trong hệ thống, độc lập với sự thay đổi của môi trường bên ngoài.

  - Sự duy trì ổn định môi trường nội được gọi là sự cân bằng nội môi.

Ví dụ: Cơ thể con người có các cơ chế duy trì thân nhiệt, pH, đường huyết, nồng độ các ion quan trọng ở mức ổn định. Nếu khả năng tự điều chỉnh bị trục trặc, có thể dẫn đến bệnh tật và thậm chí tử vong.

Câu 2: Phân tích đặc điểm cho thấy cơ thể người là một hệ mở, tự điều chỉnh.

Đáp án chuẩn:

- Cơ thể người là một hệ mở vì không ngừng trao đổi vật chất và năng lượng với môi trường.

- Cơ thể người có khả năng tự điều chỉnh để duy trì ổn định các thông số trong hệ thống không phụ thuộc vào sự thay đổi của môi trường bên ngoài. Sự duy trì ổn định môi trường nội được gọi là sự cân bằng nội môi.

Ví dụ: Cơ thể con người có các cơ chế duy trì thân nhiệt, pH, đường huyết, nồng độ các ion quan trọng ở mức ổn định. Nếu khả năng tự điều chỉnh bị trục trặc, có thể dẫn đến bệnh tật và thậm chí tử vong.

Câu 3: Thế giới sống liên tục tiến hoá dựa trên cơ sở nào?

Đáp án chuẩn:

- Quá trình truyền đạt thông tin di truyền (DNA) từ thế hệ tế bào này sang thế hệ tế bào khác, có tính tương đối chính xác nhưng luôn phát sinh những đột biến.

- Điều kiện môi trường sống khác nhau làm nhiệm vụ lựa chọn những thể đột biến có kiểu hình thích nghi nhất với môi trường.

LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG

Câu 1: Phân biệt các cấp độ tổ chức sống.

Đáp án chuẩn:

Phân biệt các cấp tổ chức sống

 Câu 2: Một con robot cũng có khả năng di chuyển, tương tác với môi trường xung quanh, thậm chí Đáp án chuẩn các câu hỏi  và đưa ra lời khuyên hữu ích cho các bác sĩ trong việc điều trị bệnh. Con robot có đặc điểm nào giống và khác với vật sống?

Đáp án chuẩn:

Đặc điểm giống và khác giữa robot và vật sống:

 Câu 3: Tại sao nói "Nếu Mặt Trời không còn tồn tại thì Trái Đất sẽ bị huỷ diệt"?

Đáp án chuẩn:

"Nếu Mặt Trời không còn tồn tại thì Trái Đất sẽ bị hủy diệt" vì trong hệ sinh thái, các sinh vật sống cần sử dụng và luân chuyển năng lượng để duy trì và thực hiện các hoạt động sống. Dòng năng lượng trong hệ sinh thái là năng lượng mặt trời được dẫn truyền vào hệ qua quá trình quang hợp của thực vật. Nếu không có mặt trời, sinh vật không thể hoạt động và phát triển bình thường, có thể dẫn đến tuyệt chủng.