BÀI 9 - THỰC HÀNH: QUAN SÁT TẾ BÀO

1. Mục đích

- Có kỹ năng làm tiêu bản và quan sát tế bào nhân sơ (vi khuẩn).

- Làm được tiêu bản tế bào nhân thực và quan sát hình dạng nhân cũng như một số bào quan trên tiêu bản đó.

- Rèn luyện các kỹ năng làm tiêu bản tạm thời và sử dụng kính hiển vi.

- Thực hiện thí nghiệm với thái độ trung thực và ý thức cẩn thận để đảm bảo kết quả chính xác và an toàn.

2. Cách tiến hành

a. Làm tiêu bản và quan sát tế bào nhân sơ (vi khuẩn)

Bước 1: Cố định mẫu

- Nhỏ một giọt nước cất lên lam kính.

- Dùng tăm tre vô trùng lấy một ít cao răng hòa vào giọt nước làm thành dịch huyền phù.

- Dùng que cấy hoặc lá kính dàn mỏng trên lam kính.

- Hong khô vết bôi trong không khí hoặc hơ nhẹ vài lượt (2 - 3 lượt) nhanh phía trên cao của ngọn lửa đèn cồn (tránh hơ quá nóng làm biến dạng hình thái sinh vật).

Bước 2: Nhuộm mẫu vật

- Nhỏ 1 - 2 giọt thuốc nhuộm fuchsine lên vết bôi đã khô, để yên 1 - 2 phút.

Bước 3: Rửa mẫu nhuộm

- Nghiêng lam kính, dùng bình rửa có vòi hoặc pipet rửa nhẹ bằng nước từ một đầu lam kính cho trôi qua vết bôi đến khi nước rửa không còn màu thuốc nhuộm và thấm khô tiêu bản.

Bước 4: Quan sát tiêu bản

 -Soi tiêu bản dưới kính hiển vi, lúc đầu dùng vật kính 10x, sau đó dùng vật kính 40x.

- Tiếp tục nhỏ một giọt dầu Set lên tiêu bản rồi soi ở hệ kính dầu (vật kính 100x).

- Quan sát, vẽ và nhận xét về kích thước, hình dạng tế bào vi khuẩn.

b. Làm tiêu bản hiển vi và quan sát tế bào nhân thực

Quá trình quan sát và vẽ hình dạng tế bào:

1. Tách một vảy hành hoặc lá thài lài tía.

2. Dùng kim mũi mác tạo vết cắt hình vuông nhỏ (1cm x 1cm) ở mặt trong của vảy hành/lá thài lài tía và tách nhẹ lớp tế bào biểu bì.

3. Đặt lớp tế bào lên lam kính và nhỏ 1 giọt xanh methylene lên đó, đậy lamen và để yên trong 2 - 3 phút.

4. Thấm khô tiêu bản, đặt lên bàn kính hiển vi, chỉnh vị trí mẫu vật và quan sát bằng vật kính 10x và 40x.

5. Quan sát và vẽ hình dạng tế bào, chú thích các thành phần chính như màng sinh chất, tế bào chất, và vị trí của nhân.

3. Kết quả

a) Mô tả kết quả quan sát tế bào nhân sơ và tế bào nhân thực, vẽ vào vở hình tế bào quan sát được.

- Trực khuẩn Bacillus trong cao răng: có kích thước nhỏ, dạng hình que ngắn, không quan sát được rõ vùng nhân.

- Tế bào biểu bì vảy hành: có kích thước lớn hơn, có hình đa giác, xếp sít nhau, quan sát rõ được thành tế bào và nhân chính thức (nhân nằm lệch về một đầu của tế bào).

b) Phân biệt điểm khác biệt giữa tế bào nhân sơ và tế bào nhân thực

4. Giải thích và kết luận

Tế bào vi khuẩn và việc quan sát:

- Tế bào vi khuẩn là tế bào nhân sơ, kích thước nhỏ hơn so với tế bào thực vật, gây khó khăn trong quan sát.

- Trên niềm môi có đa dạng chủng vi khuẩn với nhiều hình dạng và kích thước khác nhau.

5. Giải nhanh câu hỏi

a) Một học sinh khi đưa tiêu bản tế bào vảy hành lên quan sát thì không nhận được hình dạng của tế bào. Theo em, bạn đó có thể đã làm sai bước nào trong quy trình trên?

b) Em hãy cho biết các loại hình dạng vi khuẩn trong khoang miệng của người. Nếu làm tiêu bản thành công thì các vi khuẩn bắt màu gì với thuốc nhuộm fuchsine?

c) Qua thí nghiệm, em thấy tế bào nhân sơ hay tế bào nhân thực dễ nhìn thấy hơn? Tế bào nào em quan sát được chi tiết thành phần cấu tạo? Vì sao?

Đáp án chuẩn:

a) Làm tiêu bản:

- Lớp tế bào quá mỏng ở bước 1 sẽ làm cho quan sát tế bào trở nên khó khăn.

- Đặt lamen không cẩn thận ở bước 4 có thể gây lẫn quá nhiều bọt khí, làm mất đi khả năng quan sát rõ tiêu bản dưới kính hiển vi.

b) Vi khuẩn trong khoang miệng:

- Trong khoang miệng, có nhiều loại vi khuẩn khác nhau như Staphylococcus (hình cầu), Bacillus (hình que), Rhodospirillum (hình xoắn).

- Hầu hết vi khuẩn trong khoang miệng thuộc loại gram âm, vì vậy khi làm tiêu bản thành công, chúng sẽ bắt màu đỏ hồng với thuốc nhuộm fuchsine.

c) Tế bào nhân thực và tế bào nhân sơ:

- Tế bào nhân thực dễ quan sát hơn so với tế bào nhân sơ vì chúng có kích thước lớn hơn.

- Tế bào nhân thực cho phép quan sát rõ hơn cấu trúc bên trong do kích thước của chúng lớn hơn tế bào nhân sơ.