Soạn giáo án buổi 2 Ngữ văn 8 cánh diều bài: Thực hành tiếng việt - Nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Nhiệm vụ 1:Hiểu biết chung về nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn.

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

- Gv chia lớp thành hai nhóm

- Gv yêu cầu học sinh thảo luận về nội dung:

+ Nêu khái niệm nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn? Cho ví dụ?

+ Trình bày tác dụng của nghĩa hàm ẩn? Cho ví dụ nghĩa hàm ẩn xuất hiện trong các tác phẩm văn học.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận hoạt động và thảo luận

- GV mời 1 – 2 HS trình bày các nội dung:

+ Nêu khái niệm nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn? Cho ví dụ?

+ Trình bày tác dụng của nghĩa hàm ẩn? Cho ví dụ nghĩa hàm ẩn xuất hiện trong các tác phẩm văn học.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 2: Nhắc lại kiến thức

- GV chia lớp thành 3 nhóm

- GV yêu cầu các nhóm thực hiện các câu hỏi dưới đây:

a) Xác định nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn trong các câu ca dao tục ngữ dưới đây:

·        Nhiễu điều phủ lấy giá gương

Người trong một nước phải thương nhau cùng

·        Gần mực thì đen gần đèn thi rạng

b) Điều kiện sử dụng nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn

·         Chị Dậu nhìn con mếu máo nói: U không ăn, các con ăn đi. Con chỉ còn được ăn bữa này ở nhà nữa thôi. Con cố gắng ăn thật no, không cần lo cho u.

·         Cái Tí nghe mẹ nói, xám mặt lại, luống cuống hỏi mẹ: Vậy bữa sau con ăn ở đâu?

·         Chị nức nở, nhìn con bằng ánh mắt xót xa: Con sẽ được ăn ở nhà cụ Nghị bên thôn Đoài.

·         Cái Tí nghe tới đây giật mình, nó giãy nảy, tay cầm củ khoai ném vào rổ, òa khóc: U bán con ư? Con xin u, con lạy u, con còn nhỏ, xin u đừng bán con đi mà tội nghiệp. Xin u cho con được ở nhà với u, với các em.

Yêu cầu phân tích nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn là gì trong hội thoại:

·        Tại sao chị Dậu không nói thẳng với con mà phải dùng câu hàm ý?

·        Hàm ý trong câu nói của chị Dậu như thế nào? Câu nào thể hiện rõ nhất

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận hoạt động và thảo luận

- GV mời 1 – 2 HS trình bày các nội dung được giao

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

1. Hiểu biết chung về nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn

- Nghĩa tường minh của câu là nội dung thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng các từ ngữ trong câu

- Nghĩa hàm ẩn của câu là nội dung thông báo được suy ra từ nghĩa tường minh và từ ngữ cảnh. Ví dụ, ở câu tục ngữ “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây) có thể suy ra nghĩa hàm ẩn: “Khi hưởng thụ thành quả nhất định, cần biết ơn người tạo ra thành quả đó”. Nghĩa hàm ẩn được sử dụng trong đời sống và trong tác phẩm văn học để diễn tả những nội dung tế nhị hoặc để tăng hiệu quả giao tiếp.

2. Nhắc lại kiến thức

a. Ví dụ về nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn

·                 Nhiễu điều phủ lấy giá gương/Người trong một nước phải thương nhau cùng

- Nghĩa tường minh: Nhiễu điều: tấm vải đỏ. Giá gương: bàn thờ. Ý cả câu là tấm vải đỏ được phủ lên bàn thờ thể hiện sự uy nghiêm, thiêng liêng.

- Hàm ý: Câu nói khuyên nhủ chúng ta – những công dân của tổ quốc hãy biết yêu thương, san sẻ, đùm bọc nhau từ những điều nhỏ nhặt nhất và đoàn kết, cùng giúp cho đất nước, quê hương của mình phát triển giàu đẹp, văn minh hơn.

·        Gần mực thì đen gần đèn thì rạng

- Nghĩa tường minh: để thứ gì gần mực thì sẽ bị mực làm cho đen đi. Để thứ gì gần đèn sẽ được ánh sáng chiếu làm cho nó trở nên sáng sủa hơn.

- Hàm ý: Mực trong câu tục ngữ này dùng để sự tối tăm, mù mịt, tượng trưng cho những điều xấu, những thói quen, đức tính không tốt trong cuộc sống của con người. Còn đèn tượng trưng cho ánh sáng, chân lí, lẽ phải, những điều đúng đắn, tốt đẹp. Câu tục ngữ khuyên nhủ con người tránh xa những điều xấu xa, sai trái, hướng đến những điều tốt đẹp, những chân lí của cuộc sống để trở thành một con người có ích cho xã hội.

b. Điều kiện sử dụng nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn.

Các câu nói chứa hàm ý và hàm ý của chúng:

·     Con chỉ còn được ăn bữa này ở nhà nữa thôi: Đây là bữa ăn cuối cùng của con ở nhà, u sẽ bán con đi, con sẽ không còn được ăn cùng u, các em trong nhà này nữa.

·     Con sẽ được ăn ở nhà cụ Nghị bên thôn Đoài: U bán con cho cụ Nghị sống ở thôn Đoài.

- Chị Dậu không đành lòng nói sự thật với con. Vì đứa con do mình đứt ruột đẻ ra nhưng vì hoàn cảnh chị đành làm vậy, đau lòng vô cùng. Nên chỉ dùng câu hàm ý để tránh chạm đến nỗi đau này.

- Hàm ý trong câu này rõ nhất nằm trong câu: Con sẽ được ăn ở nhà cụ Nghị bên thôn Đoài. Vì cái Tí không hiểu được hàm ý trong câu đầu của Dậu. Sự hốt hoảng, tiếng khóc cùng câu nói “U bán con ư?” chính là biểu hiện cái Tí đã hiểu được ý mẹ muốn nói.