BÀI 7: CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG THỰC DÂN PHÁP

I. Mục tiêu bài học

- Biết cách sưu tầm và sử dụng tư liệu lịch sử để tìm hiểu về cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

- Trình bày được nét khái quát về bối cảnh lịch sử, diễn biến chính của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

- Nêu được nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

- Phân tích được ý nghĩa lịch sử của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

II. Bài học

1. Bối cảnh lịch sử của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp

* Trên thế giới

- Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, chủ nghĩa phát xít bị tiêu diệt, hệ thống xã hội chủ nghĩa ra đời, phong trào giải phóng dân tộc phát triển mạnh mẽ. Trật tự thế giới hai cực I-an-ta và Chiến tranh lạnh tác động mạnh đến tình hình Việt Nam.

* Tại Việt Nam

- Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà ra đời thực sự đã trở thành nước tự do và độc lập; toàn thể dân tộc Việt Nam “quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mệnh và của cải để giữ vững quyền tự do và độc lập ấy".

- Tuy nhiên, cách mạng Việt Nam đứng trước những thử thách to lớn: quân đội các nước Đồng minh dưới danh nghĩa giải giáp quân Nhật đã lần lượt kéo vào Việt Nam; các thế lực phản động trong nước ra sức chống phá cách mạng.

- Chính quyền cách mạng non trẻ vừa ra đời bị các thế lực thực dân, đế quốc câu kết với nhau ra sức chống phá, trong đó, thực dân Pháp ráo riết chuẩn bị xâm lược hòng lập lại chế độ thuộc địa.

2. Diễn biến chính của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp 

a. Kháng chiến chống thực dân Pháp trở lại xâm lược Nam Bộ (1945-1946)

- Ngày 02 - 9 - 1945, khi nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn tham gia mít tinh chào mừng ngày Độc lập, quân Pháp bất ngờ xả súng vào dân chúng. Đêm 22, rạng ngày 23 - 9 - 1945, được sự giúp đỡ của quân Anh, thực dân Pháp đánh úp trụ sở Uỷ ban nhân dân Nam Bộ và cơ quan tự vệ thành phố Sài Gòn, mở đầu cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam lần thứ hai.

- Quân dân Sài Gòn - Chợ Lớn cùng quân dân Nam Bộ nhất tề đứng lên chiến đấu chống quân xâm lược bằng nhiều hình thức như: đốt cháy tàu Pháp vừa cập bến cảng Sài Gòn, đánh phá kho tàng, dựng chướng ngại vật và chiến luỹ trên đường phố. 

- Trung ương Đảng, Chính phủ và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tán thành, kêu gọi nhân dân cả nước ủng hộ cuộc kháng chiến của nhân dân Nam Bộ. Hàng vạn thanh niên gia nhập quân đội, sung vào các đoàn quân "Nam tiến" cùng với nhân dân Nam Bộ và Nam Trung Bộ chiến đấu.

b. Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp (1946-1950)

- Hiệp định Sơ bộ: Sau khi Pháp và Chính phủ Trung Hoa Dân quốc ký hiệp ước Hòa - Pháp (28/02/1946), Hồ Chí Minh đại diện Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ký Hiệp định Sơ bộ (06/03/1946). Dù Việt Nam tỏ thiện chí hòa bình, Pháp liên tục phá hoại các thỏa thuận.

- Tình hình chiến sự:

+ Pháp tiến công vào Nam Bộ và Nam Trung Bộ sau 06/03/1946.

+ Ở Bắc Bộ, quân Pháp khiêu khích và tiến công tại Hải Phòng và Lạng Sơn (tháng 11/1946).

+ Ở Hà Nội, Pháp gây rối bằng bạo lực, chiếm đóng cơ quan và tấn công dân thường.

- Ngày 18/12/1946, Pháp gửi tối hậu thư yêu cầu Chính phủ Việt Nam giải tán lực lượng tự vệ. Ngày 19/12/1946, Hồ Chí Minh phát động Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến.

- Quân dân Việt Nam thực hiện đường lối kháng chiến toàn dân, toàn diện, tự lực cánh sinh, tranh thủ sự ủng hộ quốc tế, giành được nhiều thắng lợi tiêu biểu.

* Cuộc chiến đấu ở đô thị phía Bắc vĩ tuyến 16, đặc biệt ở Hà Nội, cuộc chiến đấu kéo dài 60 ngày đêm (19/12/1946 - 17/02/1947), đã làm thất bại kế hoạch "đánh nhanh, thắng nhanh" của Pháp.

* Chiến dịch Việt Bắc thu - đông năm 1947: Từ tháng 10 đến tháng 12/1947, quân dân Việt Nam phản công cuộc tiến công của Pháp tại căn cứ địa Việt Bắc, đánh bại nhiều vị trí và bảo vệ căn cứ kháng chiến.

* Chiến dịch Biên giới thu - đông năm 1950: Cuối năm 1950, sau khi các nước xã hội chủ nghĩa công nhận Việt Nam, quân đội Việt Nam chủ động mở chiến dịch Biên giới (16/09 - 22/10/1950), tiêu diệt sinh lực địch, khai thông biên giới Việt - Trung, củng cố căn cứ địa Việt Bắc, giành thế chủ động chiến lược trên chiến trường Bắc Bộ.

=> Những năm đầu của cuộc kháng chiến đã chứng kiến sự kiên cường của quân dân Việt Nam trong việc kháng chiến chống thực dân Pháp, tạo nền tảng cho những thắng lợi tiếp theo.

c. Bước phát triển mới của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1951 - 1953)

- Tháng 02 - 1951, tại chiến khu Việt Bắc, Đại hội đại biểu lần thứ II của Đảng Cộng sản Đông Dương đã họp và quyết định đưa Đảng ra hoạt động công khai với tên mới là Đảng Lao động Việt Nam. Đại hội đánh dấu bước phát triển mới trong quá trình trưởng thành và lãnh đạo cách mạng của Đảng, là “Đại hội kháng chiến thắng lợi". Sau đó, Mặt trận Việt Minh và Hội Liên Việt hợp nhất thành Mặt trận Liên Việt (3 - 1951) nhằm củng cố sức mạnh đoàn kết thống nhất toàn dân tộc; đồng thời, Liên minh nhân dân Việt - Miên - Lào được thành lập (11 - 3- 1951) nhằm tăng cường khối đoàn kết ba nước Đông Dương chống kẻ thù chung.

- Nền kinh tế kháng chiến được xây dựng, đáp ứng cơ bản nhu cầu đời sống của nhân dân.

- Sự nghiệp văn hoá, giáo dục, y tế được chú trọng phát triển; các phong trào thi đua yêu nước được phát động. Đại hội Chiến sĩ thi đua và Cán bộ gương mẫu toàn quốc (1952) được tổ chức tại chiến khu Việt Bắc, ...

- Trên mặt trận quân sự, quân đội Việt Nam chủ động mở nhiều chiến dịch trên chiến trường chính Bắc Bộ như: các chiến dịch ở Trung du và Đồng bằng Bắc Bộ (1950 - 1951), chiến dịch Hoà Bình (đông - xuân 1951 - 1952), chiến dịch Tây Bắc (thu - đông năm 1952), chiến dịch Thượng Lào (xuân - hè năm 1953).

d. Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp thắng lợi (1953 – 1954)

- Tháng 7 - 1953, thực dân Pháp, với sự hỗ trợ từ Mỹ, đã triển khai kế hoạch Na-va nhằm giành thắng lợi quân sự quyết định trong 18 tháng để kết thúc chiến tranh một cách danh dự. 

- Đến tháng 9 cùng năm, Bộ Chính trị Đảng đã họp và quyết định mở các cuộc tiến công vào những vị trí chiến lược mà địch yếu, với mục tiêu tiêu diệt sinh lực của quân Pháp và giải phóng đất đai.

- Quân đội Việt Nam đã phát động tấn công ở Lai Châu từ ngày 10 - 12/12/1953, buộc Pháp phải củng cố Điện Biên Phủ. Đồng thời, liên quân Lào - Việt cũng tấn công tại Trung Lào và Thượng Lào. 

- Đến tháng 2 - 1954, quân đội Việt Nam đã đẩy mạnh chiến tranh du kích, làm thất bại bước đầu của kế hoạch Na-va.

- Đầu tháng 12 - 1953, Bộ Chính trị quyết định mở chiến dịch Điện Biên Phủ. 

- Sau ba đợt tấn công từ ngày 13/3 - 7/5/1954, thắng lợi đã đạt được khi lá cờ Quyết chiến quyết thắng phất cao trên nóc hầm của tướng Đờ Ca-xtơ-ri. 

=> Thắng lợi này đã làm tan vỡ kế hoạch Na-va, ảnh hưởng lớn đến ý chí xâm lược của Pháp và tạo điều kiện cho việc đàm phán Hiệp định Giơ-ne-vơ về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Đông Dương vào ngày 21/7/1954.

3. Nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử cuộc cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp (1945 - 1954)

a. Nguyên nhân thắng lợi

- Nguyên nhân chủ quan:

+ Sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng Cộng sản Đông Dương (từ năm 1951 là Đảng Lao động Việt Nam), đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh với đường lối lãnh đạo đúng đắn, sáng tạo.

- Truyền thống yêu nước của nhân dân ta; toàn dân, toàn quân đoàn kết, dũng cảm trong chiến đấu, cần cù trong lao động sản xuất.

- Hệ thống chính quyền dân chủ nhân dân, mặt trận dân tộc thống nhất, lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam không ngừng lớn mạnh, hậu phương rộng lớn, vững chắc về mọi mặt.

- Nguyên nhân khách quan:

+ Sự đồng tình ủng hộ, giúp đỡ của Trung Quốc, Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa.

+ Sự đoàn kết chiến đấu chống kẻ thù chung của Liên minh nhân dân Việt - Miên - Lào.

+Sự đồng tình ủng hộ của nhân dân Pháp và các lực lượng dân tộc dân chủ trên thế giới.

b. Ý nghĩa lịch sử

- Đối với Việt Nam

+ Chấm dứt cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân Pháp ở Việt Nam, bảo vệ và phát triển thành quả của Cách mạng tháng Tám năm 1945.

+ Miền Bắc hoàn toàn giải phóng, đi lên chủ nghĩa xã hội, làm cơ sở hậu phương vững chắc cho sự nghiệp giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất Tổ quốc.

- Đối với thế giới

+ Giáng đòn nặng nề vào tham vọng xâm lược, âm mưu nô dịch của chủ nghĩa đế quốc từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai, góp phần làm tan rã hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa thực dân cũ.

+ Cổ vũ phong trào giải phóng dân tộc ở châu Á, châu Phi và khu vực Mỹ La-tinh.